Η σύγχρονη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, στις περισσότερες χώρες ανά τον κόσμο, έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής ζωής μόλις τα τελευταία χρόνια.
Μόνο μερικές χώρες, όπως η Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Νέα Ζηλανδία έχουν χρησιμοποιήσει αδιάκοπα το κοινοβουλευτικό σύστημα για πάνω από έναν αιώνα. Εν τούτοις, υπάρχει μία χώρα που κάνει περισσότερα από κάθε άλλη ώστε να ενσαρκώνει τη λαϊκή κυριαρχία μέσα σε μια πολυεθνική, πολύγλωσση κοινωνία με πολλές θρησκείες: η Ελβετία.
Σε αυτήν την αλπική δημοκρατία μόλις 7 εκατομμυρίων κατοίκων, η διαδικασία ψήφισης των νόμων των πολιτών ασκείται σε όλα τα πολιτικά επίπεδα –συμπεριλαμβανομένων σχεδόν 3000 δήμων, 26 αυτόνομων πολιτειών (καντονιών)- και στο κοινό, ομοσπονδιακό επίπεδο.
Ενώ ενστερνίζεται την άμεση δημοκρατία, η Ελβετία εξακολουθεί να είναι μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Οι περισσότεροι νόμοι δημιουργούνται και ψηφίζονται από τη Βουλή. Η σημαντική διαφορά, όμως, μεταξύ του Ελβετικού συστήματος και την «έμμεση» δημοκρατία της Ελβετίας είναι ότι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να θέτουν σχεδόν κάθε νόμο που αποφασίζεται από τους αντιπροσώπους τους σε γενική ψηφοφορία –αν θέλουν.
Για να συμβεί αυτό, οι κάτοικοι πρέπει να συγκεντρώσουν 50.000 υπογραφές (σχεδόν το 1% του εκλογικού σώματος) μέσα σε 100 μέρες από τη δημοσίευση ενός νέου νόμου. Στο 96% των περιπτώσεων δεν παρίσταται ανάγκη ενός τέτοιου δημοψηφίσματος, καθώς η κοινοβουλευτική διαδικασία χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλό επίπεδο νομιμότητας. Αυτό συμβαίνει γιατί οι εκλεγμένοι νομοθέτες γνωρίζουν ότι η δουλειά τους θα κρίνεται σοβαρά από τον λαό, με αποτέλεσμα να κάνουν όντως πολύ καλή δουλειά. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Christoph Blocher του Ελβετικού Λαϊκού Κόμματος, ο οποίος δεν επανεξελέγη το 2007 ως μέλος της κυβέρνησης από τη Βουλή λόγω της προεκλογικής του εκστρατείας, η οποία αντιτίθετο σε μεγάλο βαθμό στους νόμους της χώρας κατά του ρατσισμού και στις αρχές της συνεργασίας και του συμβιβασμού που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των κυβερνώντων κομμάτων.
Το εμπεριστατωμένο σύστημα διάκρισης των εξουσιών στην Ελβετία δίνει επίσης στους πολίτες το δικαίωμα να προτείνουν σχεδόν οποιαδήποτε συνταγματική αναθεώρηση επιθυμούν. Μια τέτοια αναθεώρηση δεν μπορεί, βέβαια, να παραβιάζει τους διεθνείς νόμους ή τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για να προταθεί μια τέτοια πρωτοβουλία, οι πολίτες πρέπει να συγκεντρώσουν τουλάχιστον 100.000 υπογραφές μέσα σε 18 μήνες.
Τελευταίο και σημαντικότερο, οι βασικοί κανόνες του παιχνιδιού της Ελβετικής δημοκρατίας ελέγχονται από τους πολίτες της χώρας, οι οποίοι έχουν την τελευταία λέξη σε όλες τις συνταγματικές αλλαγές –ακόμα και εκείνες που προτείνονται από την κυβέρνηση και τη Βουλή- όπως επίσης και στις διεθνείς συνθήκες.
Είναι ενδιαφέρον ότι τα ισχυρά στοιχεία της άμεσης δημοκρατίας στην Ελβετική πολιτική δεν έχουν αποδυναμώσει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία ή το κοινοβούλιο. Το αντίθετο: όταν η Ελβετία εγκαθιδρύθηκε ως σύγχρονη και αποκεντρωμένη δημοκρατία το 1848, η Ελβετία ήταν –όπως είναι η Βρετανία ακόμα και σήμερα- μια εντελώς έμμεση δημοκρατία με μονοκομματική κυβέρνηση.
Χρειάστηκαν πολλά χρόνια, και πολλά δημοκρατικά κινήματα, ώστε να υπάρξει μια λειτουργικότερη διάκριση των εξουσιών, η οποία προσφέρει πλέον σε όλες τις δυνάμεις και τις ομάδες στη χώρα μια δίκαιη ευκαιρία να λαμβάνουν ενεργό μέρος στη σταθεροποίηση των πολιτικών τακτικών και να καθορίζουν την τελική απόφαση. Και αυτό δεν είναι απλά άσκηση αντιπολίτευσης: ενώ οι περισσότερες λαϊκές πρωτοβουλίες που προωθούνται από μειονοτικές ομάδες αποτυγχάνουν στην ψήφισή τους, οι περισσότερες κυβερνητικές προτάσεις υποστηρίζονται. Η κυβέρνηση στην Ελβετία δεν λειτουργεί για τον λαό, αλλά μαζί με αυτόν.
Αφού κάθε δήμος και κάθε πολιτεία (ή καντόνι) έχουν τα δικά τους συντάγματα, μπορείτε επίσης να μετρήσετε τα αποτελέσματα της σύγχρονης άμεσης δημοκρατίας στην πράξη. Είναι εντυπωσιακό ότι εκείνα τα τμήματα της χώρας όπου οι άνθρωποι ενδιαφέρονται περισσότερο για την πολιτική έχουν καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες και ισχυρότερη οικονομία.
Από την εμπειρία της Ελβετίας μπορούμε όλοι να μάθουμε ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία μπορεί να λειτουργήσει πολύ καλύτερα, αν περιλαμβάνει εμπεριστατωμένες και φιλικές στον πολίτη μεθόδους συμμετοχής. Στην Ελβετία, τα πιο σημαντικά –αλλά σχετικά λίγα- θέματα αποφασίζονται από τον λαό, τα περισσότερα σημαντικά θέματα από την Βουλή (το Εθνικό Συμβούλιο και το Συμβούλιο των Πολιτειών), τα λιγότερο σημαντικά και ακόμα περισσότερα θέματα από την κυβέρνηση. Αυτό εννοούν με τον όρο δημοκρατία.
