Στα ανοικτά της δυτικής ακτής της Αφρικής, στα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, πριν από 73 χιλιάδες χρόνια, ένα μεγάλο κομμάτι ενός ενεργού ηφαιστείου κατέρρευσε και γλίστρησε στη θάλασσα. Οι επιστήμονες μελετώντας την έκρηξη πίστευαν ότι η προκύπτουσα εισροή των συντριμμιών πυροδότησε ένα μέγα τσουνάμι που έπληξε το γειτονικό νησί, 50 χιλιόμετρα μακριά με κύματα ύψους 250 μέτρων.
Σε ένα έγγραφο που δημοσιεύτηκε στις 3 Οκτωβρίου, στην Science Advances , οι ερευνητές λένε ότι αυτό το είδος ηφαιστειακού γεγονότος είναι αρκετά καταστροφικό, αν και εξαιρετικά σπάνιο και θα πρέπει να το λάβουν υπόψιν οι νησιωτικές κοινότητες κατά την προετοιμασία για τους πιθανούς κινδύνους από κοντινά ηφαίστεια.
Ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και επίκουρος επιστήμονας στο Lamont-Doherty Earth Observatory, του Πανεπιστημίου Κολούμπια, ο Ricardo Ramalho, είχε κάνει την έρευνα στο Πράσινο Ακρωτήρι όταν παρατήρησε γιγαντιαίες πέτρες σκορπισμένες στο νησί του Σαντιάγο, όπου δούλευε. Αυτές οι πέτρες είναι τεράστιες, μεγέθους φορτηγού, ογκόλιθοι γραμμωτών ασβεστόλιθων και υποβρύχιες βασάλτες που σχηματίζονται κοντά ή κάτω από το νερό γύρω από τις ακτές του νησιού. Κάποιες από αυτές βρίσκονταν 200 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και 600 μέτρα στην ενδοχώρα.
“Εκείνη την εποχή ήμουν προβληματισμένος για την προέλευση τους, αλλά ποτέ δεν μου είχε περάσει από το μυαλό ότι θα μπορούσαν να σχετίζονται με το αποτέλεσμα ενός μεγκα-τσουναμι”, δήλωσε ο Ramalho.
Μετά από μια έκθεση υπολειμμάτων τσουνάμι κοντά στο επίπεδο της θάλασσας σε μία κοντινή ακτή, ένα τεράστιο τσουνάμι φαίνεται να είναι η μόνη ρεαλιστική εξήγηση. Με αυστηρές εργασίες και τεχνικές χρονολόγησης στο Lamont-Doherty Earth Observatory, επιβεβαιώθηκαν οι μεταφορές ογκόλιθων εκεί από ένα γιγαντιαίο τσουνάμι που προκλήθηκε από την κατάρρευση του ηφαιστείου 50 χιλιόμετρα μακριά.
Το τσουνάμι προκλήθηκε από το ηφαιστείου του νησιού Fogo. Στα 2800 μέτρα ύψος, είναι ένα από τα μεγαλύτερα στο είδος του και παραμένει ένα από τα πιο ενεργά, καθώς εκρήγνυται κάθε 20 χρόνια περίπου. Η τελευταία φορά ήταν την περασμένη χρονιά, εκτοπίζοντας περίπου 1.200 ανθρώπους και καταστρέφοντας κτίρια και σπίτια.
Κοιτάζοντας την έκρηξη του ηφαιστείου στο όρος της Αγίας Ελένης που συνέβη στην πολιτεία της Ουάσιγκτον το 1980, στην οποία επίσης κατέρρευσε μια πτέρυγα του βουνού, είναι δυνατόν να πάρουμε μια εικόνα του τι θα μπορούσε να είχε συμβεί κατά τη διάρκεια της έκρηξης Fogo 73 χιλιάδες χρόνια πριν.
Πριν να υποκύψει η πτέρυγα, πιθανόν να είχε αρχίσει να παραμορφώνεται για εβδομάδες ή μήνες πριν από το γεγονός, με την πλαγιά να αρχίζει σιγά σιγά να ολισθαίνει πριν η γιγαντιαία έκρηξη προκαλέσει την κατάρρευση όλης της πλευράς κάτω στον ωκεανό. Και πάλι, αντλώντας από το Όρος της Αγίας Ελένης, ο Ramalho λέει “Το κύριο τσουνάμι που προκάλεσε την κατάρρευση πιθανώς συνέβη σε λίγα λεπτά.”
Τα στοιχεία δείχνουν ότι το γιγαντιαίο κύμα ανέβηκε στο κοντινό νησί του Σαντιάγκο και πλημμύρισε το νησί μέχρι 250 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. “Είναι πολύ πιθανό ότι οποιαδήποτε μορφή χλωρίδας και πανίδας εντός της ζώνης αυτής να αφανίστηκε εντελώς” λέει ο Ramalho.
Δεν είναι δύσκολο να προσπαθήσουμε να φανταστούμε το μέγεθος των ζημιών που θα μπορούσε να προκληθεί στο Σαντιάγκο σήμερα, που έχει πληθυσμό 250 χιλιάδων ανθρώπων. Αν κοιτάξουμε πίσω στο 2011, τον σεισμό του Tohoku και το τσουνάμι των 40 μέτρων στην Ιαπωνία, που σκότωσε περίπου 16.000 ανθρώπους και άφησε μια συνεχιζόμενη πυρηνική καταστροφή, ή το 2004 τον σεισμό του Ινδικού Ωκεανού και το τσουνάμι 35 μέτρων στη Νοτιοανατολική Ασία που σκότωσε 230.000 ανθρώπους σε 14 χώρες και άφησε 1,7 εκατομμύρια άστεγους, θα δούμε το μέγεθος του κινδύνου.
Πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι πρόκειται για διαφορετικά σενάρια, που προκαλούνται από υποθαλάσσιους σεισμούς, αντί της κατάρρευσης ηφαιστείων. Υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με το αν μια γιγαντιαία κατολίσθηση βράχων και γης θα μπορούσε να προκαλέσει ένα κύμα αρκετά ισχυρό ώστε να διανύσει μεγάλες αποστάσεις στον ανοιχτό ωκεανό.
Υπήρξαν μερικές περιπτώσεις κατάρρευσης ηφαιστειακών πτέρυγων ή κατολισθήσεων προκαλώντας ισχυρό τσουνάμι τα τελευταία εκατό χρόνια. Το 1792, το όρος Unzen στην Ιαπωνία κατέρρευσε σε κοντινές παραλίες, προκαλώντας κύματα ύψους 90 μέτρων και το 1958, ένας σεισμός απόσεισε 90 εκατομμύρια τόνους πέτρας και γης στην απομονωμένη είσοδο του Lituya Bay στην Αλάσκα, δημιουργώντας κύματα ύψους 520 μέτρων.
Και οι δύο αυτές περιπτώσεις, ωστόσο, ήταν σε στενούς και περιορισμένους κόλπους και όχι σε ανοιχτό ωκεανό. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε σε όλα αυτά είναι ότι ο τύπος του συμβάντος στο Fogo, όπως λέει ο Ramalho και άλλοι επιστήμονες είναι “πολύ χαμηλής συχνότητας γεγονότα, με πολύ υψηλό αντίκτυπο.”
Παρόλο που η ζημιά που μπορεί να προκληθεί είναι τεράστια, είναι απίστευτα σπάνια περιστατικά που συμβαίνουν σε μια εκτιμώμενη κλίμακα 1 ανά 100.000 χρόνια. Ο Ramalho προειδοποιεί ότι η μελέτη αυτή σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι μια άλλη μεγάλη κατάρρευση επίκειται στο Πράσινο Ακρωτήρι ή αλλού, αλλά σημειώνει ότι “δεδομένου πως οι πιθανές επιπτώσεις των γεγονότων αυτών μπορεί να είναι απολύτως καταστροφικές για την κοινωνία μας, πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση και θα πρέπει να προετοιμάσουμε την κοινωνία για πιθανή εμφάνιση τους.”
