Του Michael Graziano*… Το ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να μεταφορτώσουμε τους εγκεφάλους μας σε έναν υπολογιστή, αλλά το τι θα γίνει μετά
Κατά το τέλος του 18ου αιώνα, οι μηχανικοί άρχισαν να φτιάχνουν μουσικά κουτιά: περίπλοκοι μηχανισμοί που μπορούσαν να παίξουν αρμονίες και μελωδίες από μόνοι τους. Κάποιοι ενσωμάτωσαν καμπάνες, τύμπανα, εκκλησιαστικά όργανα, ακόμα και βιολιά, και όλα αυτά οργανωμένα με έναν περιστρεφόμενο κύλινδρο. Τα πιο φιλόδοξα παραδείγματα είναι οι Λιλιπούτειες ορχήστρες, όπως το Panharmonicon, που εφευρέθηκε στη Βιέννη το 1805, ή το Orchestrion, που παρήχθη μαζικά και κυκλοφόρησε στη Δρέσδη το 1851.
Αλλά η τεχνολογία αυτή είχε περιορισμούς. Για να φτιάξει έναν πειστικό ήχο βιολιού, ο μηχανικός έπρεπε να δημιουργήσει ένα μικρό ομοίωμα βιολιού –ένα αρκετά σπουδαίο μηχανικό επίτευγμα. Πώς θα αναπαριστούσε ένα τρομπόνι; Ή ένα όμποε; Με τον ίδιο τρόπο, βέβαια. Ο τεχνίτης θεωρούσε ότι ένα ολόκληρο όργανο έπρεπε να αντιγραφεί για να απεικονίσει τον ιδιαίτερο ήχο του. Το μέταλλο, το ξύλο, η γλωττίδα, το σχήμα, η αντήχηση, όλα αυτά έπρεπε να αντιγραφούν. Πώς αλλιώς θα μπορούσατε να αναπαραστήσετε τον ήχο της ορχήστρας; Η εργασία αυτή ήταν απελπιστικά δύσκολη.
Αργότερα, το 1877, ο Αμερικανός εφευρέτης Thomas Edison εισήγαγε τον πρώτο φωνογράφο, και η ιστορίας της μουσικής άλλαξε. Φαίνεται ότι για να συντηρηθεί και να αναπαραχθεί ο ήχος του οργάνου, δεν χρειάζεται να ξέρετε τα πάντα για αυτό, τα υλικά ή τη δομή του. Δεν χρειάζεστε μια μικροσκοπική ορχήστρα σε ένα δωμάτιο. Το μόνο που χρειάζεστε είναι να επικεντρωθείτε σε ένα βασικό μέρος του. Ηχογραφήστε τα ηχητικά κύματα, μετατρέψτε τα σε δεδομένα, και να τα καταστήσετε αθάνατα.
Φανταστείτε ένα μέλλον όπου το μυαλό μας δεν πεθαίνει ποτέ. Όταν το σώμα αρχίζει να φθίνει, μια μηχανή σκανάρει τον εγκέφαλό σας με αρκετή λεπτομέρεια ώστε να απεικονίσει τις ιδιαίτερες συνδέσεις του. Ένας υπολογιστής χρησιμοποιεί αυτά τα δεδομένα για να κάνει προσομοίωση του εγκεφάλου. Δεν χρειάζεται να αναπαραστήσει και την τελευταία λεπτομέρεια. Όπως ο φωνογράφος, θα παραμερίζει τα άσχετα φυσικά χαρακτηριστικά, αφήνοντας μόνο την ουσία των μοτίβων. Και έπειτα, εμφανίζεται ένα δεύτερο εγώ, με τις μνήμες, τα συναισθήματα, τον τρόπο σκέψης και λήψης αποφάσεων σας, μεταφρασμένα σε υπολογιστικά εξαρτήματα με τόση ευκολία όσο η αντιγραφή ενός αρχείου κειμένου σήμερα.
Αυτή η δεύτερη έκδοσή σας θα μπορούσε να ζει σε έναν εικονικό κόσμο και η διαφορά να είναι δυσδιάκριτη. Θα μπορούσατε να περπατάτε σε μια προσομοίωση μιας οδού σε μια πόλη, να νιώθετε την πνοή του δροσερού αέρα, να τρώτε σε μια καφετέρια, να μιλάτε σε άλλους ψηφιακούς ανθρώπους, να παίζετε παιχνίδια, να βλέπετε ταινίες και να διασκεδάζετε. Αν ακόμα ενδιαφέρεστε για τον κόσμο εκτός του ψηφιακού παιδότοπού σας, θα μπορούσατε να συμμετέχετε μέσω Skype σε συλλογικές συναντήσεις ή στο Χριστουγεννιάτικο οικογενειακό τραπέζι.
Αυτό το όραμα μιας μεταθανάτιας ζωής στον ψηφιακό κόσμο, κάποιες φορές αποκαλούμενο ως «μεταφόρτωση», εισήχθη για πρώτη φορά στη συλλογική φαντασία μέσα από τη σύντομη ιστορία ‘The Tunnel Under the World’ (1955) του Αμερικανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Frederik Pohl, αν και ενισχύθηκε και από την ταινία Tron (1982). Έπειτα το Matrix (1999) εισήγαγε στο ευρύ κοινό την ιδέα μιας προσομοιωμένης πραγματικότητας, στην οποία οι αληθινοί εγκέφαλοι είχαν κλαπεί. Αυτές οι ιδέες έχουν εμφανιστεί πιο πρόσφατα και εκτός του χώρου της φαντασίας. Ο Ρώσος πολυεκατομμυριούχος Dmitry Itskov βγήκε στα πρωτοσέλιδα όταν πρότεινε να μεταφέρει τον εγκέφαλό του σε ένα ρομπότ, επιτυγχάνοντας, κατά συνέπεια, την αθανασία. Μόλις πριν από μερικά χρόνια, ο Βρετανός φυσικός Stephen Hawking θεώρησε ότι μια μεταθανάτια ζωή με προσομοίωση μέσω υπολογιστών είναι τεχνολογικά εφικτή.
Είναι δελεαστικό να αγνοήσουμε αυτές τις ιδέες ως άλλο ένα μοτίβο της επιστημονικής φαντασίας. Αλλά κάτι δεν με αφήνει ήσυχο. Είμαι νευροεπιστήμονας. Μελετώ τον εγκέφαλο. Για περίπου 30 χρόνια, μελετώ πώς οι αισθητηριακές πληροφορίες προσλαμβάνονται και γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας, πώς οι κινήσεις ελέγχονται και, τα τελευταία χρόνια, πώς τα δίκτυα νευρώνων μπορεί να υπολογίζουν την ανατριχιαστική περιουσία της συνείδησης. Πιάνω τον εαυτό μου να αναρωτιέται, δεδομένων των όσων γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο, αν θα μπορούσαμε στην πραγματικότητα να μεταφορτώσουμε τον εγκέφαλο κάποιου σε έναν υπολογιστή. Και η εκτίμησή μου: ναι, κάτι τέτοιο είναι σχεδόν βέβαιο. Αυτό δημιουργεί σωρεία περαιτέρω ερωτημάτων: τι ψυχολογικές και πολιτισμικές συνέπειες θα έχει αυτή η τεχνολογία για εμάς; Εδώ η απάντηση φαίνεται εξίσου εμφατική, αν και αναγκαστικά θολή ως προς τις λεπτομέρειες.
Θα μεταμορφώσει συθέμελα την ανθρωπότητα, ίσως με τρόπους που δημιουργούν μεγαλύτερη ανησυχία παρά βοηθούν. Θα μας αλλάξει πολύ περισσότερο από όσο το διαδίκτυο, αν και σε παρόμοια κατεύθυνση. Ακόμα και αν οι πιθανότητες να συμβεί αυτό είναι χαμηλές, οι συνέπειες είναι τόσο δραματικές, ώστε θα ήταν συνετό να τις σκεφτούμε σοβαρά. Αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι οι πιθανότητες είναι χαμηλές. Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο συλλογίζομαι αυτό το πιθανό μέλλον, τόσο αναπόφευκτο μοιάζει.
Αν θέλετε να απεικονίσετε τη μουσική του μυαλού, από πού πρέπει να ξεκινήσετε; Συμβαίνουν πολλά από άποψη βιολογικής μηχανικής σε έναν ανθρώπινο εγκέφαλο. 100 δισεκατομμύρια νευρώνες συνδέονται με περίπλοκα μοτίβα, με κάθε νευρώνα να συλλέγει και να στέλνει σήματα. Τα σήματα είναι αποτέλεσμα των ιόντων που εισχωρούν και εξέρχονται από κυτταρικές μεμβράνες, των οποίων η ροή κανονίζεται από μικροσκοπικούς πρωτεϊνικούς πόρους και αντλίες. Κάθε σύνδεση μεταξύ των νευρώνων, κάθε σύναψη, αποτελεί από μόνη της έναν περίπλοκο μηχανισμό πρωτεϊνών που είναι διαρκώς εν κινήσει.
Είναι τρομακτική η διαδικασία κατασκευής προσομοίωσης ενός μόνο νευρώνα, αν και αυτό έχει γίνει στο περίπου. Η προσομοίωση ενός ολάκερου δικτύου συνδιαλεγόμενων νευρώνων, και μάλιστα με τις ξεχωριστές ηλεκτρικές και χημικές ιδιότητες του καθενός τους, είναι πέρα από τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας. Έπειτα, υπάρχουν και οι παράγοντες που καθιστούν περιπλοκότερα τα πράγματα. Τα αιμοφόρα αγγεία αντιδρούν με λεπτούς τρόπους, επιτρέποντας στο οξυγόνο να κατανεμηθεί πιο πολύ σε ένα μέρος, όπως απαιτείται. Υπάρχουν, επίσης, τα γλία, μικροσκοπικά κύτταρα που ξεπερνούν κατά πολύ σε αριθμό τους νευρώνες. Τα γλία βοηθούν τους νευρώνες να λειτουργήσουν με τρόπους που δεν είναι τόσο κατανοητοί: αν τα αφαιρέσετε, καμία από τις συνάψεις ή τα σήματα δεν λειτουργούν σωστά. Από όσο γνωρίζω, κανείς δεν έχει προσπαθήσει να φτιάξει προσομοιώσεις των νευρώνων, των γλιών και της ροής του αίματος. Ίσως δεν θα χρειαζόταν. Θυμηθείτε την εφεύρεση του φωνογράφου: για να αντιγραφεί πιστά ο ήχος δεν χρειάζεται να αντιγράψετε και το όργανο που τον παρήγαγε.
Τότε, λοιπόν, ποιο είναι το σωστό επίπεδο αντιγραφής αν θέλουμε να απεικονίσουμε το μυαλό ενός ανθρώπου; Μέσα σε όλη αυτή την βιολογική πολυπλοκότητα, ποια μοτίβα του εγκεφάλου πρέπει να αναπαραχθούν ώστε να απεικονιστούν οι πληροφορίες, οι υπολογισμοί και η συνείδηση; Μία από τις συνηθέστερες θεωρίες είναι ότι το μοτίβο συνδεσιμότητας μεταξύ των νευρώνων περιέχει την ουσία της μηχανής. Αν μπορούσατε να μετρήσετε πώς κάθε νευρώνας συνδέεται με τους γειτονικούς του, θα είχατε όλα τα απαραίτητα δεδομένα για να αναδημιουργήσετε αυτόν τον εγκέφαλο. Έχει αναπτυχθεί ολόκληρος κλάδος σχετικά με τα μοντέλα δικτύων νευρώνων, τις προσομοιώσεις στον υπολογιστή δραστικά απλοποιημένων νευρώνων και συνάψεων. Αυτά τα μοντέλα αφήνουν στην άκρη τις λεπτομέρειες, όπως τα γλία, τη ροή του αίματος, τις μεμβράνες, τις πρωτεΐνες, τα ιόντα και τα λοιπά. Ενδιαφέρονται μόνο για τον τρόπο με τον οποίο κάθε νευρώνας συνδέεται με τους υπόλοιπους. Πρόκειται για διαγράμματα συνδέσεων.
Τα απλά υπολογιστικά μοντέλα νευρώνων, συνδεδεμένων μεταξύ τους με απλές συνάψεις, μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα περίπλοκα. Τέτοιου είδους μοντέλα δικτύων έχουν υπάρξει για δεκαετίες, και έχουν ενδιαφέρουσες διαφορές σε σχέση με τα κοινά υπολογιστικά προγράμματα. Πρώτα από όλα, μπορούν να διδάσκονται, καθώς οι νευρώνες προσαρμόζουν διακριτικά τις μεταξύ τους συνδέσεις. Μπορούν να λύνουν προβλήματα που είναι δύσκολα για τα παραδοσιακά προγράμματα και να ανταπεξέρχονται σε σωρείες δεδομένων χωρίς πρόβλημα. Δώστε σε ένα δίκτυο νευρώνων μια θολή, κηλιδωμένη φωτογραφία, και αυτό μπορεί να θέσει σε κατηγορίες το εικονιζόμενο αντικείμενο, γεμίζοντας τα κενά και τις παρεμβολές –η λεγόμενη συμπλήρωση μοτίβων.
Παρά τις αξιοσημείωτες ικανότητές τους, τα μοντέλα των δικτύων νευρώνων δεν αποτελούν ακόμα την απάντηση για την προσομοίωση ενός εγκεφάλου. Κανείς δεν ξέρει πώς να φτιάξει ένα τέτοιο σε κατάλληλη κλίμακα. Έχουν γίνει κάποιες αξιοσημείωτες προσπάθειες, όπως το σχέδιο Blue Brain και ο διάδοχός του, το χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση Human Brain Project. Και τα δύο διεξάγονται στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Λωζάννης. Εν τούτοις, ακόμα και αν οι υπολογιστές ήταν αρκετά ισχυροί ώστε να φτιάχνουν προσομοιώσεις 100 δισεκατομμυρίων νευρώνων –και η τεχνολογία των υπολογιστών είναι πολύ κοντά στην ανάπτυξη αυτής της ικανότητας- το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν ξέρει πώς θα συνδέσει ένα τόσο μεγάλο τεχνητό δίκτυο.
Από κάποιες απόψεις, το επιστημονικό πρόβλημα της κατανόησης του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι παρόμοιο με το πρόβλημα της κατανόησης της ανθρώπινης γενετικής. Αν θέλετε να κατανοήσετε σωστά το ανθρώπινο γονιδίωμα, ένας μηχανικός μπορεί να ξεκινήσει με τα βασικά δομικά στοιχεία του γενετικού υλικού και να δημιουργήσει ένα ζώο, με ένα βασικό ζεύγος τη φορά, μέχρι να φτιάξει κάτι που θυμίζει τον άνθρωπο. Δεδομένης, όμως, της μαζικής πολυπλοκότητας του ανθρώπινου γονιδιώματος –παραπάνω από 3 δισεκατομμύρια βασικά ζεύγη- αυτή η προσέγγιση θα ήταν προς το παρόν απαγορευτικά δύσκολη. Άλλη μια προσέγγιση θα ήταν να διαβάσουμε το γονιδίωμα που ήδη υπάρχει στους ανθρώπους. Είναι πολύ ευκολότερο να αντιγράψουμε κάτι περίπλοκο από το να ξαναφτιάχνουμε από την αρχή. Το σχέδιο για το ανθρώπινο γονιδίωμα της δεκαετίας του 1990 το πέτυχε, και ενώ κανείς δεν το καταλαβαίνει τόσο καλά, τουλάχιστον έχουμε στα αρχεία μας πολλά αντίγραφά του για να το μελετήσουμε.
Η ίδια στρατηγική μπορεί να είναι χρήσιμη για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αντί να προσπαθούμε να φτιάξουμε έναν τεχνητό εγκέφαλο και τις συνδέσεις του βάσει κάποιων αρχών ή να εκπαιδεύσουμε ένα δίκτυο νευρώνων για πολύ καιρό μέχρι να γίνει σαν το ανθρώπινο, γιατί να μην αντιγράψουμε τις συνδέσεις που ήδη υπάρχουν σε έναν αληθινό εγκέφαλο; Το 2005, δύο επιστήμονες, ο Olaf Sporns, καθηγητής των επιστημών του εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, και ο Patric Hagmann, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης, ξεχωριστά επινόησαν τον όρο “connectome” (=χάρτης συνδέσεων), για να αναφερθούν σε ένα χάρτη ή διάγραμμα συνδέσεων κάθε σύνδεσης νευρώνων στον εγκέφαλο. Αναλογικά με το ανθρώπινο γονιδίωμα, που περιέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να δημιουργηθεί ένας άνθρωπος, θεωρητικά ο ανθρώπινος χάρτης συνδέσεων περιέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να συνδεθεί ένας λειτουργικός ανθρώπινος εγκέφαλος. Αν η βασική υπόθεση για τη σχεδίαση μοντέλων συνδέσεων νευρώνων είναι σωστή, τότε η ουσία του ανθρώπινου εγκεφάλου περιέχεται στα μοτίβα συνδέσεών του. Ο χάρτης συνδέσεών σας, προσομοιωμένος σε έναν υπολογιστή, θα αναδημιουργούσε το συνειδητό σας.
Θα μπορούσαμε, άραγε, να σχεδιάσουμε έναν πλήρη χάρτη συνδέσεων του εγκεφάλου των ανθρώπων; Λοιπόν, οι επιστήμονες το έχουν ήδη κάνει για τον εγκέφαλο ενός παρασίτου. Ήδη υπάρχει ένας πρόχειρος, μακροσκελής χάρτης συνδέσεων του ανθρωπίνου εγκεφάλου, αλλά δεν έχει καμία σχέση με έναν αληθινό χάρτη κάθε ξεχωριστού νευρώνα και σύναψης στο κεφάλι ενός ατόμου. Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών χρηματοδοτεί το Human Connectome Project, μια προσπάθεια να χαρτογραφηθεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος με όσο το δυνατόν περισσότερη λεπτομέρεια. Είμαι σχετικά αισιόδοξος. Η τεχνολογία εξέτασης του εγκεφάλου βελτιώνεται συνέχεια. Αυτή τη στιγμή, η μαγνητική τομογραφία έχει την πρωτοκαθεδρία. Τα σκαναρίσματα υψηλής ανάλυσης του εγκεφάλου εθελοντών αποκαλύπτουν την συνδεσιμότητα στον ανθρώπινο εγκέφαλο με μεγαλύτερη λεπτομέρεια από όσο θεωρείτο δυνατόν ως τώρα. Θα εφευρεθούν και άλλες, καλύτερες τεχνολογίες. Δεν θέλει και πολύ μυαλό να θεωρήσουμε ότι θα έχουμε τη δυνατότητα να σκανάρουμε, να χαρτογραφούμε, και να αποθηκεύουμε τα δεδομένα κάθε σύνδεσης νευρώνων μέσα στο κεφάλι ενός ατόμου. Είναι απλά θέμα χρόνου, και ένα διάστημα 50-100 χρόνων θα αποτελούσε μια ορθή εκτίμηση.
Βέβαια, κανείς δεν ξέρει αν ο χάρτης συνδέσεων περιέχει στην πραγματικότητα όλες τις βασικές πληροφορίες σχετικά με τον εγκέφαλο. Κάποιες από αυτές μπορεί να είναι κωδικοποιημένες με άλλους τρόπους. Οι ορμόνες μπορεί να διασκορπίζονται μέσα στον εγκέφαλο. Τα σήματα μπορεί να συνδυάζονται και να συνδιαλέγονται μέσω άλλων μέσων εκτός των συνάψεων. Ίσως κάποιες άλλες πλευρές του εγκεφάλου χρειάζεται να εξεταστούν και να αντιγραφούν για να φτιάξουμε μια προσομοίωση υψηλής ποιότητας. Όπως η μουσική βιομηχανία χρειάστηκε έναν αιώνα πειραματισμών για να πετύχει τα σύγχρονα εντυπωσιακά πρότυπα ήχου, η βιομηχανία καταγραφής του εγκεφάλου θα χρειαστεί, προφανώς, μια μακρά διαδικασία βελτιώσεων.
Κάποιοι από εμάς δεν θα προλάβουμε τέτοιες εξελίξεις. Μία από τις βασικότερες αλήθειες είναι ότι δεν αρέσει ο θάνατος στους ανθρώπους. Δεν τους αρέσει να πεθαίνουν οι οικείοι τους ή τα κατοικίδιά τους. Κάποιοι από αυτούς ήδη πληρώνουν πολλά λεφτά για να καταψυχθούν ή (ακόμα πιο ανατριχιαστικό) για να τους κοπούν τα κεφάλια και να καταψυχθούν για την περίπτωση που μια μελλοντική τεχνολογία καταφέρει να τα αναστήσει. Αυτοί οι άνθρωποι σίγουρα θα πληρώσουν για μια θέση στην εικονική μεταθανάτια ζωή. Όσο η τεχνολογία θα προχωρά και το κοινό θα αρχίσει να βλέπει τις δυνατότητες, τα κίνητρα θα αυξάνονται.
Θα μπορούσε να πει κανείς (με κίνδυνο να θεωρηθεί χυδαίος) ότι η μεταθανάτια ζωή είναι φυσική συνέπεια της βιομηχανίας της διασκέδασης. Σκεφτείτε πόσο θα διασκεδάζατε ως προσομοίωση του εαυτού σας σε ένα προσομοιωμένο περιβάλλον. Θα μπορούσατε να πάτε για σαφάρι στη Μέση Γη. Θα μπορούσατε να ζείτε στο Χόγκουαρτς, όπου τα ραβδιά και οι επικλήσεις θα έπιαναν τόπο. Θα μπορούσατε να ζείτε σε μια όμορφη χώρα, μια προσομοίωση των Αφρικανικών πεδιάδων, με ή χωρίς τις μύγες τσε-τσε. Θα μπορούσατε να ζείτε σε μια προσομοίωση του Άρη. Θα μπορούσατε να μεταβαίνετε εύκολα από τη μία μορφή ψυχαγωγίας στην άλλη. Θα μπορούσατε να μένετε σε επαφή με τους ζώντες φίλους σας μέσω των κοινωνικών δικτύων.
Έχω ακούσει ανθρώπους να λένε ότι η τεχνολογία δεν θα μπορέσει ποτέ να συντονιστεί και ότι οι άνθρωποι δεν θα δελεαστούν γιατί ένα αντίγραφό μας, όσο ρεαλιστικό και αν είναι, δεν θα είναι ίδιο με εμάς. Εν τούτοις, αμφιβάλλω αν τέτοιου είδους υπαρξιακές ανησυχίες θα έχουν τέτοια επίδραση όταν εφαρμοστεί αυτή η τεχνολογία. Ήδη ξυπνάτε κάθε μέρα ως ένα θαυμάσιο αντίγραφο του προηγούμενου εαυτού σας, και κανείς δεν έχει τέτοιου είδους μεταφυσικές ανησυχίες ως προς αυτό. Αν πεθάνετε και αντικατασταθείτε από μια πολύ καλή προσομοίωση, θα σας φανεί απλά σαν να μπήκατε σε ένα scanner και να βγήκατε κάπου άλλου. Από πλευράς χρονικού συνεχούς, κάποια πράγματα δεν θα τα θυμάστε. Αν μεταφορτώσατε τις μνήμες σας πριν από 8 μήνες, για παράδειγμα, θα ξυπνήσετε χωρίς τις μνήμες των τελευταίων 8 μηνών. Θα είστε, όμως, πάλι ο εαυτός σας, ενώ οι φίλοι και η οικογένειά σας θα σας υπενθυμίσουν τι έγινε σε εκείνο το διάστημα. Μπορεί κάποιοι να αποφύγουν αυτήν την τεχνολογία, αλλά η μάζα, λογικά, θα την ακολουθήσει.
Και μετά τι; Μια τέτοια τεχνολογία, λοιπόν, θα άλλαζε τη σημασία του τι σημαίνει «άτομο» και τι σημαίνει «ζωή». Κατ’ αρχάς, θα είναι αναπόφευκτη η χαλαρή στάση απέναντι στην ανθρώπινη ζωή και τον θάνατο. Οι άνθρωποι θα είναι προθυμότεροι να θέτουν τους εαυτούς τους (και τους άλλους) σε κίνδυνο. Ίσως θα βλέπουν την ιερότητα της ζωής με τον ίδιο υποτιμητικό τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι αναγνώστες ηλεκτρονικών βιβλίων βλέπουν τους παλιομοδίτες που μιλούν για την ιερότητα ενός βιβλίου δεμένου με ύφασμα. Και πάλι, όμως, πώς θα βλέπουμε την ιερότητα της ψηφιακής ζωής; Οι προσομοιωμένοι άνθρωποι θα έχουν τα ίδια ανθρώπινα δικαιώματα με εμάς; Θα είναι έγκλημα να αποσυνδέουμε έναν προσομοιωμένο άνθρωπο; Είναι ηθικό να πειραματιζόμαστε πάνω στην προσομοιωμένη συνείδηση; Μπορεί ένας επιστήμονας να προσπαθήσει να φτιάξει μια προσομοίωση του Jim, να φτιάξει ένα κακό αντίγραφο, να διαγράψει την πρώτη αυτή εκδοχή ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ και να ξαναπροσπαθήσει μέχρι να πετύχει μια ικανοποιητική εκδοχή; Αυτό είναι απλά η κορυφή ενός απαίσιου φιλοσοφικού παγόβουνου στο οποίο φαίνεται να πορευόμαστε.
Σε πολλές θρησκείες, η ανταμοιβή είναι μια μακάρια μεταθανάτια ζωή. Σε μια τεχνητή μεταθανάτια ζωή, λόγω των αναπόφευκτων περιορισμών στην επεξεργασία πληροφοριών, είναι πιθανόν να υπάρξει ανταγωνισμός για τις θέσεις. Ποιος καθορίζει το ποιοι θα μπουν; Άραγε οι πλούσιοι εξυπηρετούνται πρώτοι; Η επιλογή βασίζεται στην αξία; Μπορεί η υπόσχεση της μεταθανάτιας ζωής να χρησιμοποιηθεί ως δωροδοκία για έλεγχο και εκβιασμό των ανθρώπων; Η στέρησή της θα αποτελεί μέσο τιμωρίας; Θα δημιουργηθεί μια ειδική βασανιστική εκδοχή της μεταθανάτιας ζωής για τις σοβαρές τιμωρίες; Φανταστείτε πόσο έλεγχο θα ασκεί μια θρησκεία αν μπορεί να μιλάει για πραγματική κόλαση ή παράδεισο.
Προκύπτουν, επίσης, και τα ζητήματα για τη δυνατότητα των ανθρώπων να φτιάχνουν και να λειτουργούν πολλά αντίγραφα του εαυτού τους ταυτόχρονα, ένα στον πραγματικό κόσμο και αρκετά σε προσομοιωτές. Η φύση της ατομικότητας και της ατομικής ευθύνης θολώνει όταν βλέπετε κυριολεκτικά τον εαυτό σας να έρχεται από την άλλη πλευρά. Ποιες είναι, για παράδειγμα, οι κοινωνικές προσδοκίες για τα παντρεμένα ζευγάρια σε μια ψηφιακή μεταθανάτια ζωή; Παραμένουν μαζί ή κάποιες εκδοχές τους μένουν μαζί και άλλες όχι;
Και πάλι, το διαζύγιο μπορεί να μοιάζει λίγο μελό αν οι ασυμφωνίες χαρακτήρων γίνουν παρελθόν. Αν ο εγκέφαλός σας έχει αντικατασταθεί από ένα δισεκατομμύριο γραμμές κωδίκων, ίσως τελικά κατανοήσουμε πώς θα διαγράψουμε τα αρνητικά συναισθήματα. Ή ίσως θα πρέπει να φανταστούμε ένα τυπικό, συντονισμένο και αποδεκτό σύστημα συναισθημάτων, ώστε το υπόλοιπο προσομοιωμένο μυαλό σας θα μπορεί να χαραχτεί σε αυτό. Χάνετε τις συνδέσεις που δημιουργήθηκαν από τον πόλεμο και τα άσχημα συναισθήματα που είχατε αποκτήσει στη βιολογική σας ζωή, και αποκτάτε ένα εντελώς νέο σύστημα συνδέσεων. Δεν είναι παρατραβηγμένο∙ αντίθετα, είναι λογικό από οικονομική, και όχι τόσο θεραπευτική, άποψη. Ο εγκέφαλος κατά βάση χωρίζεται σε δύο μέρη, τον φλοιό και το στέλεχος. Η τοποθέτηση ενός τυπικού στελέχους στον εξατομικευμένο και προσομοιωμένο φλοιό ενός ατόμου, μπορεί να είναι ο πιο φτηνός τρόπος για λειτουργήσει η προσομοίωση.
Αυτά για τον εαυτό μας. Με τον κόσμο τι γίνεται; Θα προσομοιάζει το εικονικό περιβάλλον στην φυσική πραγματικότητα; Εξάλλου, αυτό φαίνεται να είναι το λογικό ξεκίνημα. Φτιάξτε μια πόλη. Φτιάξτε έναν μπλε ουρανό, ένα πεζοδρόμιο, τη μυρωδιά ενός φαγητού. Αργά ή γρήγορα, όμως, οι άνθρωποι θα αντιληφθούν ότι μια προσομοίωση μπορεί να προσφέρει εμπειρίες που είναι αδύνατο να συμβούν στον πραγματικό κόσμο. Η ηλεκτρονική εποχή άλλαξε την πορεία της μουσικής, όχι απλά μιμούμενη τα όργανα, αλλά προσφέροντας και νέες δυνατότητες στον ήχο. Με τον ίδιο τρόπο, ένας ψηφιακός κόσμος μπορεί να φτάσει σε άλλα απρόσμενα επίπεδα.
Για να δώσω ένα αποπροσανατολιστικό παράδειγμα, μπορεί να περιλαμβάνει οποιονδήποτε αριθμό χωροχρονικών διαστάσεων. Ο πραγματικός κόσμος φαίνεται να έχει τρεις διαστάσεις του χώρου και μία του χρόνου, αλλά όπως ξέρουν οι μαθηματικοί και οι φυσικοί, είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερες. Ήδη υπάρχει η δυνατότητα να φτιάξουμε το πρόγραμμα ενός βιντεοπαιχνιδιού στο οποίο οι παίκτες κινούνται σε έναν λαβύρινθο 4 διαστάσεων. Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι με λίγη εξάσκηση μπορείτε να αντιληφθείτε με τη διαίσθησή σας πώς θα είναι ο κόσμος σε 4 διαστάσεις (δημοσίευσα μια μελέτη για αυτό στο Journal of Experimental Psychology το 2008). Με έναν προσομοιωμένο εγκέφαλο σε έναν προσομοιωμένο κόσμο, οι περιορισμοί του φυσικού κόσμου εξαλείφονται. Αν πλέον δεν διαθέτετε κάποιο σώμα, γιατί να προσποιήστε;
Όλες οι αλλαγές που περιγράφτηκαν παραπάνω, όσο εξωτικές και ανησυχητικές αν φαίνονται, είναι κατά μία έννοια μικρές. Σχετίζονται με τους ξεχωριστούς εγκεφάλους και τις ατομικές εμπειρίες. Αν η μεταφόρτωση είναι απλά ένα ζήτημα ξεχωριστής κατηγορίας της διασκέδασης, μετατρέποντας σε κυριολεξία τη ψυχεδελική φαντασία των ανθρώπων, τότε είναι μικρής σημασίας. Αν οι προσομοιωμένοι εγκέφαλοι μπορούν να λειτουργήσουν σε έναν προσομοιωμένο κόσμο, τότε η ριζικότερη αλλαγή, η βαθύτερη μετάβαση της ανθρώπινης εμπειρίας, θα είναι η απώλεια της ατομικότητας καθαυτής –η συγκέντρωση της γνώσης, μέσα σε μια μοναδική ευφυΐα, εξυπνότερη και ικανότερη από οτιδήποτε θα μπορούσε να υπάρξει στον φυσικό κόσμο.
Ξυπνάτε μέσα σε έναν προσομοιωμένο χώρο υποδοχής, μέσα σε ένα προσομοιωμένο σώμα και προσομοιωμένα τυπικά ρούχα. Τι κάνετε; Μπορεί να περπατάτε και να κοιτάτε γύρω σας. Μπορεί να δοκιμάζετε το φαγητό. Μπορεί να παίζετε τένις. Μπορεί να βλέπετε μια ταινία. Αλλά αργά ή γρήγορα, οι περισσότεροι άνθρωποι θα θέλουν να έχουν πρόσβαση στο κινητό τους. Στέλνετε ένα tweet από τον παράδεισο. Στέλνετε μήνυμα σε ένα φίλο. Μπαίνετε στο facebook. Συνδέεστε στα κοινωνικά δίκτυα. Αλλά εδώ είναι η ιδιαιτερότητα των μεταφορτωμένων εγκεφάλων: οι νόμοι των κοινωνικών δικτύων έχουν αλλάξει.
Στον πραγματικό κόσμο, δύο άνθρωποι μπορούν να μοιραστούν εμπειρίες και σκέψεις. Αφού δεν έχουμε, όμως, μια θύρα USB στον εγκέφαλό μας, δεν μπορούμε άμεσα να ενώσουμε τα μυαλά μας. Σε έναν προσομοιωμένο κόσμο, αυτό το εμπόδιο παραμερίζεται. Μια απλή εφαρμογή χρειάζεται, και δύο άνθρωποι θα μπορούν να συνδέσουν τους εγκεφάλους τους κατευθείαν. Γιατί όχι; Είναι μια λογική εξέλιξη. Εμείς οι άνθρωποι είμαστε υπερ-κοινωνικά όντα. Μας αρέσει να ερχόμαστε σε επαφή με άλλους. Ήδη ζούμε σε έναν ημι-εικονικό κόσμο από εγκεφάλους που συνδέονται μεταξύ τους. Σε μια τεχνητή μεταθανάτια ζωή, μετά από μερικούς αιώνες και μερικές τεχνολογικές αλλαγές, τι αποτρέπει τους ανθρώπους από το να συνδεθούν και να γίνουν υπεράνθρωποι, που αποτελούν συνδυασμούς σοφίας, εμπειρίας και μνήμης, πέρα από όσο είναι δυνατόν βάσει της βιολογίας; Δύο, τρεις, δέκα εγκέφαλοι, σύντομα όλοι θα συνδέονται …εγκεφαλικά. Η έννοια της ξεχωριστής ταυτότητας χάνεται. Η ανάγκη των προσομοιωμένων σωμάτων σε ένα προσομοιωμένο κόσμο χάνεται. Η ανάγκη προσομοιωμένων φαγητών, τοπίων και φωνών εξαφανίζεται. Αντίθετα, αναδύεται μια μοναδική πλατφόρμα σκέψεων, γνώσεων και συνεχών συνειδητοποιήσεων. Αυτό που ξεκινάει ως ένας τεχνητός τρόπος συντήρησης εγκεφάλων μετά θάνατον σταδιακά αποκτά τη δική του σημασία. Η πραγματική ζωή, η ζωή μας, μειώνεται σε σημασία μέχρι να γίνει ένα στάδιο προνύμφης. Όποιες παράξενες εμπειρίες τυχόν είχατε στη διάρκεια της βιολογικής σας ζωής, θα είναι πολύτιμες μόνο αν μπορούν να προστεθούν στην μακροβιότερη και περιπλοκότερη μηχανή.
Δεν μιλάω για μια ουτοπία. Για μένα, αυτή η προοπτική είναι εν μέρει ενδιαφέρουσα, αλλά ακόμα περισσότερο τρομακτική. Χαίρομαι που δεν θα ζω ως τότε. Θα είναι μια νέα φάση της ανθρώπινης ύπαρξης χαοτική και δύσκολη όπως οι άλλες, μια φάση τόσο εξωγήινη για εμάς όσο το διαδίκτυο για έναν Ρωμαίο πολίτη πριν από 2000 χρόνια∙ τόσο εξωγήινη όσο ο Ρωμαϊκός πολιτισμός για έναν κυνηγό 10.000 χρόνια πριν. Αυτή είναι η φύση της προόδου. Πάντα καταφέρνουμε να ζούμε λίγο-πολύ άνετα σε έναν κόσμο που θα είχε τρομάξει και προσβάλει τις προηγούμενες γενιές.
