Του Κώστα Στούπα
Στο φημισμένο πίνακα ζωγραφικής “Ο Ναπολέων διαβαίνει τις Άλπεις” ο Ζακ Λουι Νταβίντ εμφανίζει το Ναπολέοντα όπως ο ίδιος ο στρατηλάτης θα ήθελε να τον βλέπει η κοινή γνώμη της Γαλλίας.
Στην πραγματικότητα ο Ναπολέοντας δεν πέρασε τις Άλπεις καλπάζοντας με ένα άσπρο άλογο αλλά κρυώνοντας πάνω σε ένα ταπεινό μουλάρι. Κατ’ αυτήν την έννοια ο Ιππόλυτος Ντελαρός τον ζωγράφισε πιο κοντά στη πραγματικότητα. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν δίστασαν να διακωμωδήσουν τον πίνακα του Νταβίντ βάζοντας το Ναπολέοντα ανάποδα πάνω σε ένα γάιδαρο.
Η προπαγάνδα αποτελούσε πάντα βασικό εργαλείο της εξουσίας. Όσο τα πράγματα χειροτέρευαν και η δυσαρέσκεια μεγάλωνε τόσο η εξουσία αύξανε τις δόσεις της προπαγάνδας. Καμιά εξουσία όμως δεν επιβίωσε όση προπαγάνδα και αν χρησιμοποίησε όταν η οικονομία δεν μπορούσε να σταματήσει την επιδείνωση των υλικών συνθηκών.
Οι τηλεοπτικές οθόνες σήμερα έχουν πάρει τη θέση των μεγάλων ζωγράφων…
Το τηλεοπτικό τοπίο
Στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες τα τηλεοπτικά κανάλια εξέπεμπαν με προσωρινές άδειες. Αυτό συνέβαινε γιατί οι εκάστοτε κυβερνήσεις ήθελαν να μπορούν να ασκούν επιρροή στα κανάλια εκβιάζοντάς τα με το καθεστώς ρευστότητας της νόμιμης λειτουργίας τους.
Οι κυβερνήσεις προσπαθούσαν να ασκούν επιρροή στα κανάλια για φιλική αντιμετώπιση και οι “καναλάρχες” αλλά και στελέχη τους να ασκούν επιρροή στις αποφάσεις της κυβέρνησης σε σχέση με τα δικά τους ή φιλικά τους συμφέροντα.
Πολλοί πιστεύουν πως τα κανάλια διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως η κοινή γνώμη διαμορφώνει το περιεχόμενο και την πολιτική κατεύθυνση του ειδησεογραφικού στίγματος κάθε καναλιού. Η αλήθεια πρέπει να βρίσκεται κάπου στη μέση. Αν ίσχυε το πρώτο η Χούντα που ήλεγχε ασφυκτικά την ενημέρωση δεν θα είχε φύγει ποτέ.
Όπως σε όλα τα πράγματα στην οικονομία, περισσότερο απ’ όλους τους άλλους παράγοντες είναι η ζήτηση των τηλεθεατών που διαμορφώνει το περιεχόμενο των καναλιών. Ανάλογα με την τηλεθέαση κινούνται και τα διαφημιστικά έσοδα.
Ένα ιδιωτικό κανάλι που δεν προσελκύει ευδιάκριτη τηλεθέαση στο σύνολο ή σε ειδικές κατηγορίες κοινού δεν προσπορίζει και διαφημιστικά έσοδα, άρα αργά ή γρήγορα θα αντιμετωπίσει οικονομικά προβλήματα.
Η κρατική τηλεόραση και τα δελτία της αποτελούν παράδειγμα αναξιοπιστίας και χαμηλής τηλεθέασης διαχρονικά στην Ελλάδα. Η κρατική τηλεόραση όμως δεν έχει πρόβλημα εσόδων αφού την πληρώνουν αναγκαστικά οι πολίτες.
Αν είχαμε καλύτερη κρατική τηλεόραση σε σχέση με την ποιότητα της ειδησεογραφίας θα είχαμε και καλύτερα ιδιωτικά κανάλια γιατί ο πήχης του ανταγωνισμού θα το απαιτούσε. Τα κόμματα όμως δεν αφήνουν την κρατική τηλεόραση να αναπνεύσει και το ίδιο προσπαθούν να κάνουν και με την ιδιωτική.
Η εξουσία υπερτιμά το ρόλο της τηλεόρασης και των μέσων ενημέρωσης στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, όπως υπερτιμά κάθε δυνητικό κίνδυνο εκτός από το βασικό: Το εαυτό της και την τύχη…
Οι πεποιθήσεις και τα αισθήματα της κοινής γνώμης διαμορφώνονται από ένα πλέγμα γενικότερων και ειδικότερων παραγόντων σημαντικότερο ρόλο από τους οποίους παίζουν η οικονομική κατάσταση και οι περί αυτήν προσδοκίες.
Οι κυβερνήσεις εκτός της ρευστής κατάστασης της νομιμότητας είχαν και άλλα εργαλεία να επηρεάζουν την τοποθέτηση των καναλιών και των άλλων μέσων ενημέρωσης. Τα βασικότερα από αυτά ήταν η κρατική διαφήμιση και ο τραπεζικός δανεισμός.
Αμφότερα δημιουργούσαν στρέβλωση στην αγορά. Κανάλια και λοιπά μέσα ενημέρωσης χωρίς την ανάλογη τηλεθέαση (ακρόαση, αναγνωσιμότητα…) αποσπούσαν μεγαλύτερο μερίδιο εσόδων από το πλέγμα των κρατικών εταιρειών ή δάνεια που δεν εδικαιούντο να λάβουν από τις κρατικές τράπεζες, αλλά και τις ιδιωτικές μέσω κυβερνητικών παρεμβάσεων.
Μετά τη χρεοκοπία η κρατική διαφήμιση συρρικνώνεται και θα συρρικνωθεί ακόμη περισσότερο όταν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα των αποκρατικοποιήσεων, ενώ οι τράπεζες έχουν απομακρυνθεί από το πεδίο επιρροής της εκάστοτε κυβέρνησης.
Μοιραία οι κυβερνήσεις χάνουν ή νομίζουν πως χάνουν ένα βασικό μοχλό άσκησης επιρροής. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ πιστεύει πως αν περιορίσει τις άδειες εθνικής εμβέλειας σε 4 θα δημιουργήσει μια ολιγοπωλιακή κατάσταση, αφού η ζήτηση είναι μεγαλύτερη και έτσι θα αναγκάσει τα 4 κανάλια να τη “λιβανίζουν” από το πρωί μέχρι το βράδυ.
Η τηλεθέαση των κρατικών καναλιών είναι σχεδόν μηδενική. Μηδενική θα καταστεί και η αξιοπιστία των δελτίων ειδήσεων των 4 ιδιωτικών καναλιών αν λένε διαφορετικά από αυτά που θέλει να ακούσει η κοινή γνώμη ή δεν συμπλέουν τουλάχιστον με τη γενική αίσθηση της κατάστασης που έχει η κοινωνία.
Το μόνο που μπορεί να πετύχει ο ασφυκτικός έλεγχος του τηλεοπτικού τοπίου είναι να αυξήσει το θυμό και την αρνητική ενημέρωση για την ίδια. Ακόμη και το πιο εχθρικό τηλεοπτικό κανάλι ή μέσο ενημέρωσης τηρεί μια στοιχειώδη δεοντολογία. Ο περιορισμός της ελευθερίας στην ενημέρωση διευρύνει το πεδίο της επιρροής των φημών για τις οποίες καμιά δεοντολογία δεν τηρείται. Τα πρόσφατα γεγονότα της Αίγινας με τις φήμες για τους δυο υπουργούς αποτελούν ένα απλό παράδειγμα.
Τα πρακτικά ζητήματα…
Η κυβέρνηση οργανώνει έναν διαγωνισμό κατ’ επίφαση διαφανή και αξιόπιστο, ο οποίος το πιθανότερο είναι να μείνει στην ιστορία σαν τις γραφικότητες του Παττακού, όταν προσπαθούσε να πείσει τους ξένους ανταποκριτές πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει λογοκρισία.
Η αντιπολίτευση μιλά για προσπάθεια χειραγώγησης, επιβολή καθεστώτος ανελευθερίας και έχει δεσμευτεί πως μόλις ανέλθει στην εξουσία θα καταργήσει το νόμο που περιορίζει τα κανάλια σε 4.
Οι αρμόδιοι της ΕΕ έχουν προειδοποιήσει πως ο νόμος αντιβαίνει βασικές αρχές που είναι υποχρεωτικές για όλα τα κράτη – μέλη.
Το πιθανότερο είναι πως αυτός ο νόμος παρωδία που φέρει στοιχεία αντισυνταγματικότητας σε κάποιο από τα εμπόδια αυτά θα σκαλώσει και θα ακυρωθεί.
Κατά συνέπεια οι ενδιαφερόμενοι που θα κληθούν να πλειοδοτήσουν την επόμενη εβδομάδα για κάθε μια από τις 4 άδειες θα συμπεριλάβουν αυτό το ρίσκο στις προσφορές τους.
Η διαφημιστική δαπάνη πριν την κρίση ήταν κοντά στα 3 δισ. ευρώ το χρόνο, ενώ μετά έχει πέσει κοντά στο 1 δισ. ευρώ. Από αυτά τα μισά περίπου αφορούν την τηλεόραση.
Άλλη προσφορά θα έκανε κάποιος σε μια αγορά με συγκεκριμένη διαφημιστική δαπάνη, αν τα κανάλια ήταν 4 και αλλιώς αν είναι 14.
Αφού λοιπόν ο περιορισμός των καναλιών σε 4 είναι αυθαίρετος, αμφισβητούμενος και το πιθανότερο είναι να μην εφαρμοστεί ποτέ στην πράξη ή να ακυρωθεί, κάθε ορθολογικά σκεπτόμενος επενδυτής θα επενδύσει σαν να πρόκειται ο νόμος να μην εφαρμοστεί ποτέ. Σε κάθε άλλη περίπτωση αν πληρώσει για την άδεια ένα υψηλό ποσό με βάση μελλοντικές ταμειακές ροές μιας διαφημιστικής δαπάνης δια του 4, κινδυνεύει να χρεοκοπήσει εκ των προτέρων αν η διαφημιστική δαπάνη μοιραστεί δια του 6 ή του 8 αργότερα…
Αν επενδύσει περισσότερα θα το πράξει με άλλα κριτήρια και προσδοκίες απολαβής και όχι με τα υγιή επενδυτικά, που αποτελούν τη βάση της ελευθερίας του τύπου. Οι κανόνες της οικονομίας είναι χαλύβδινοι και τα κριτήρια των επενδύσεων παραμένουν αναλλοίωτα είτε έχουμε να κάνουμε με νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις είτε με κομμουνιστικές. Το εκάστοτε ρίσκο συναρτάται άμεσα της προσδοκώμενης απόδοσης.
Υπό αυτήν την έννοια η κυβέρνηση με το ξαναμοίρασμα της τράπουλας που επιχειρεί με τις τηλεοπτικές άδειες περισσότερες ζημιές θα δρέψει παρά κέρδη.
Η παραμονή της κυβέρνησης στην εξουσία τους επόμενους μήνες θα κριθεί από την οικονομία και από το μέτωπο αυτό τα νέα συνεχίζουν να είναι άσχημα. Όσο οι καταθέσεις δεν επιστρέφουν και δεν γίνονται στη χώρα ιδιωτικές επενδύσεις ελπίδα αντιστροφής του κλίματος στην οικονομία δεν υπάρχει.
Του θέρους εκπνέοντος ο χρόνος δεν συνεχίζει απλά να μετρά αντίστροφα, η μέτρηση επιταχύνεται…
