Πολλοί ειδικοί που μελετούν το θέμα του αυτοματισμού πιστεύουν ότι ο τωρινός ρυθμός ανάπτυξης μας ωθεί σε ένα μέλλον με ολοένα και λιγότερες διαθέσιμες θέσεις εργασίας.
Αυτό ίσως είναι καλό.
Ο David Graeber, στο δοκίμιό του “On the Phenomenon of Bullshit Jobs” που δημοσιεύθηκε το 2013, προέβαλε τη θέση ότι στον απόηχο του αυτοματισμού, δημιουργήσαμε θέσεις εργασίας απλά για να υπάρχουν και όχι επειδή ήταν απαραίτητες για την εκπλήρωση μιας σημαντικής δουλειάς ή ενός σκοπού.
Το 1930, ο Κέυνς προέβλεψε ότι ο αυτοματισμός θα ωθούσε σε δουλειές των 15 ωρών ανά εβδομάδα στη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Graeber προβάλλει το επιχείρημα ότι αποτύχαμε σε αυτό, όχι επειδή δεν τα κατάφερε ο αυτοματισμός, αλλά λόγω του φόβου για τις κοινωνικές επιπτώσεις που θα συνεπαγόταν η ύπαρξη πολύ ελεύθερου χρόνου για πολλούς ανθρώπους.
Στο τωρινό μας σύστημα, τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας συνεπάγονται μια ασταθέστερη οικονομία. Διαρκώς ψάχνουμε τρόπους για να «επαναφέρουμε τους ανθρώπους στην αγορά εργασίας». Συχνά, όμως, οι θέσεις εργασίας που βρίσκουν αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι ικανοποιητικές.
Το 2014, η έρευνα του Conference Board Job Satisfaction έδειξε, για 8η συνεχόμενη φορά, ότι λιγότεροι από τους μισούς Αμερικανούς είναι ευχαριστημένοι με τη δουλειά τους.
Όσο η τεχνολογία προχωρά, τα δεδομένα δείχνουν ότι η «επαναφορά των ανθρώπων στην αγορά εργασίας» θα καταστεί λιγότερο εφικτή. Οι οικονομολόγοι Erik Brynjolfsson και Andrew McAfee χαρτογράφησαν αυτό που αποκαλούν «μεγάλη αποσύνδεση». Ανακάλυψαν ότι η παραγωγικότητα, ή η απόδοση ανά ώρα εργασίας έχει τετραπλασιαστεί από το 1947 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ η απασχόληση δεν έχει αυξηθεί με τέτοιους ρυθμούς. Αυτό σημαίνει ότι πολλές εταιρείες παράγουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες χωρίς να χρειάζεται να απασχολήσουν περισσότερους ανθρώπους.
Άλλες έρευνες δείχνουν ότι τα επόμενα 15-20 χρόνια, το 45% των υπαρχουσών θέσεων εργασίας θα αυτοματοποιηθεί. Ακόμα πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλά δείγματα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας που θα αντισταθμίσουν αυτές τις απώλειες.
Μέχρι τώρα, πολλοί άνθρωποι είχαν μόλις δύο επιλογές απασχόλησης: μια δουλειά που να εξασφαλίζει εισόδημα, αλλά να μην τους ικανοποιεί, και μια δουλειά που δεν παρέχει πολύ εισόδημα, αλλά παρέχει ελευθερία. Καμία από αυτές τις προοπτικές δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστική.
Ο Larry Page προτείνει τη λύση «εργαστείτε λιγότερο», η οποία φυσικά θα μείωνε τον χρόνο που οι άνθρωποι δαπανούσαν σε μη ικανοποιητικές δουλειές και θα παρείχε περισσότερες ευκαιρίες στους ανθρώπους να ασχοληθούν με τα πραγματικά τους ενδιαφέροντα.
Σε μια συζήτηση που έλαβε χώρα στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος του Singularity University τον περασμένο Νοέμβριο, ο Ray Kurzweil επεσήμανε ότι με τις προόδους της τεχνολογίας ως τώρα, ολοένα και «περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να κάνουν αυτό με το οποίο παθιάζονται», εν αντιθέσει με την παραμονή σε δουλειές που δεν τους ενδιαφέρουν ή δεν αξιοποιούν όλες τις ικανότητές τους.
Ο ίδιος ο Kurzweil αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού: «Δεν σκοπεύω να πάρω σύνταξη σύντομα», λέει. «Ή άλλος ένας τρόπος να το δει κανείς: Πήρα σύνταξη στα πέντε και αποφάσισα να κάνω ό, τι θα ήθελα να κάνω».
Ο αυτοματισμός μπορεί, επίσης, να παράσχει κάποιες λύσεις στο πρόβλημα του εισοδήματος. Όπως λέει ο Kurzweil, «πραγματικά δεν ανησυχώ γιατί τελικά αυτό θα γίνει πολύ εύκολο και θα απαιτεί πολύ μικρή απόδοση από εμάς ώστε να υποστηρίξει όλες τις υλικές ανάγκες του ανθρώπινου είδους». Αυτό θα απαιτούσε πολύ μικρότερο κεφάλαιο για την επίτευξη ενός υψηλού βιοτικού επιπέδου.
Ο τρόπος με τον οποίο θα φτάναμε σε αυτό το σημείο αποτελεί μεγάλη συζήτηση, αλλά αν οι επιτυχημένες προβλέψεις του Kurzweil για το μέλλον της τεχνολογίας αποτελούν ένδειξη, τότε προς τα εκεί οδεύουμε.
Επιπλέον, αν ο Kurzweil εκπροσωπεί το πώς έστω μια μερίδα ανθρώπων θα αξιοποιήσει τον χρόνο της όταν δεν θα ασχολείται πλέον με δουλειές δίχως νόημα, τότε το μέλλον πιθανόν θα γεμίσει με ακόμα περισσότερες καινοτομίες και δημιουργικά επιτεύγματα. «Νομίζετε ότι θα σταματήσει η καινοτομία;» ρωτά ο Kurzweil. «Θα φτάσει σε εκρηκτικά επίπεδα».
Αν αυτή η πρόβλεψη έχει κάποια λογική, τότε σκεφτείτε τι άλματα θα κάναμε αν οποιοσδήποτε μισθωτός του 8ώρου που έβλεπε στην παιδική του ηλικία το Star Trek ασχολείτο με την πραγματοποίηση της ταχύτητας παραμόρφωσης.
Αυτή η καινοτομία δεν περιορίζεται στον κόσμο της τεχνολογίας. Καθώς η τεχνολογία έχει αντικαταστήσει τις δουλειές που απαιτούν μονότονη εργασία, έχουμε γίνει μάρτυρες μιας δημιουργικής έκρηξης στον κόσμο.
Υπάρχει μια απίστευτη αύξηση στην ποικιλία μουσικών ειδών που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία 100 χρόνια, και φυσικά στη μουσική που έχει παραχθεί. Υπάρχει περισσότερη τέχνη στον κόσμο (και μάλιστα ένα μέρος αυτής είναι υψηλής ποιότητας) από ποτέ. Όσο λιγότεροι άνθρωποι βρίσκονται πίσω από ένα γραφείο ή τη ρόδα μιας μεγάλης νταλίκας, τόσο περισσότερη τέχνη δημιουργείται.
Βέβαια, ο αυτοματισμός δεν θα σημάνει το τέλος της ανθρώπινης εργασίας. Στην καλύτερη, θα σημάνει το τέλος των άχρηστων εργασιών. Για κάποιους αυτό θα σημαίνει περισσότερος χρόνος για δημιουργία και καινοτομία, για άλλους μπορεί να σημαίνει περισσότερος χρόνος για παιχνίδι με αυτές τις εφευρέσεις και τις καινοτομίες, εξίσου σημαντικό.
Ο Kurzweil αποτελεί ζωντανό παράδειγμα ότι το πάθος αυξάνει την παραγωγικότητα, όπως και οποιοσδήποτε παραγωγικός καλλιτέχνης, συγγραφέας, μουσικός και επιχειρηματίας. Η ικανοποιητική δουλειά αξίζει τον κόπο. Και συνήθως παράγει απίστευτα πράγματα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και η επινοητικότητα που συμβάλλει στον αυτοματισμό θα κάνει την καινοτομία καλύτερη.
Ο Καρλ Μαρξ περιέγραψε την ιδανική του κοινωνία «όπου κανένας δεν έχει μόνο μία αποκλειστική σφαίρα δραστηριοτήτων, αλλά ο καθένας μπορεί να γίνει πετυχημένος σε όποιον κλάδο επιθυμεί… να κάνει ένα πράγμα σήμερα και άλλο πράγμα αύριο, να κυνηγάει το πρωί, να ψαρεύει το απόγευμα, να εκτρέφει βοοειδή το βράδυ, να κάνει κριτική μετά το δείπνο… χωρίς να γίνει ποτέ κυνηγός, ψαράς, βοσκός ή κριτικός».
Ο αυτοματισμός μας παρέχει τη δυνατότητα για αυτόν ακριβώς τον τύπο ποικιλίας ενδιαφερόντων, χωρίς τη βία και την αναστάτωση που συνήθως συνυφαίνονται με τις προσπάθειες για κάτι τέτοιο.
Επιπλέον, η τεχνολογία απλά θα επιταχύνει την ικανότητά μας να ασχολούμαστε με ποικίλα ενδιαφέροντα. Το Διαδίκτυο έχει ήδη εκδημοκρατίσει τις πληροφορίες, επιτρέποντας σε πολλούς να γίνουν ειδικοί σε τομείς για τους οποίους δεν έχουν εξειδικευμένη εκπαίδευση. Το μέλλον της τεχνολογίας μπορεί να επιτρέψει στον καθένα μας να γίνουμε ειδικοί σε διάφορους τομείς, επεκτείνοντας τις ικανότητες του σώματος και του μυαλού μας.
Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε τι θα μπορούσε να δημιουργήσει ή τι θα δημιουργούσε ένας κόσμος απελευθερωμένος από τα δεσμά του προκαθορισμένου μόχθου∙ εν τούτοις, υπάρχουν πολλά δείγματα ότι θα πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι απέναντι σε μια τέτοια προοπτική.
Τα επιτεύγματα και οι καινοτομίες που παράγονται από το πάθος, και βοηθούνται από την τεχνολογία, έχουν διεγείρει τη φαντασία. Από την πραγματοποίηση πολλών ιδεών που μέχρι πρότινος ανήκαν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, στη δημιουργία νέων ειδών τέχνης, ήδη εκπλησσόμαστε με όσα το πάθος και η καινοτομία μπορούν να καταφέρουν.
Απλά φανταστείτε έναν κόσμο όπου αυτή η παραγωγικότητα αυξάνεται εκθετικά.
