Του Walter Frick*… Το 1986, ο Stephen Wolff ανέλαβε μια κρυφή δουλειά στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών: διευθυντής κατανομής δικτύωσης στο Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών. Αυτό σήμαινε ότι ουσιαστικά ήλεγχε το Διαδίκτυο –εκείνη την εποχή, ήταν ένας αγωγός μεταφοράς μηνυμάτων και αρχείων για τα Πανεπιστήμια.
Αλλά τα επόμενα χρόνια, ο Wolff αντελήφθη ότι αν έκανε σωστά τη δουλειά του, δεν θα χρειαζόταν να ξαναδουλέψει. Υπολόγιζε ότι τελικά το δίκτυο που επέβλεπε θα μπορούσε, θα έπρεπε να είναι, και θα γινόταν ανοιχτό σε όλους, με αποτέλεσμα να είναι πολύ μεγάλο και περίπλοκο για να μπορεί να το διαχειριστεί ένα μόνο άτομο.
Ο Wolff είχε δίκιο. Όπως ο Shane Greenstein του Harvard Business School καταγράφει στο πλούσιο και λεπτομερές ιστορικό βιβλίο How the Internet Became Commercial, η αποκέντρωση του ελέγχου πάνω σε αυτόν τον πόρο οδήγησε σε μία από τις σημαντικότερες περιόδους τεχνολογικής καινοτομίας και οικονομικής μεταμόρφωσης στην ιστορία.
Σκεφτείτε τον φυλλομετρητή Mosaic –δημιουργήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις στο Ουρμπάνα-Σαμπέιν με επιχορήγηση από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών, βασιζόμενος σε τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί σε ένα εργαστήριο φυσικής στην Ελβετία (CERN), τιθέμενος στο εμπόριο από μια νεοσύστατη εταιρεία στο Silicon Valley (Netscape), ο οποίος τελικά δόθηκε με άδεια σε μια 20χρονη τεχνολογική εταιρεία (Microsoft). Αυτό είναι που αποκαλεί ο Greenstein καινοτομία «φαινομενικά από τα περιθώρια του δικτύου» -όχι από έναν «μοναδικό, ιεραρχικό και επιτηδευμένο οργανισμό» (όπως οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, για παράδειγμα ο Arthur C. Clarke, εφευρέτης του HAL στο 2001: A Space Odyssey, είχε προβλέψει ότι θα προέκυπτε η τεχνολογία του μέλλοντος), αλλά προκύπτοντας από διασκορπισμένη, αθροιστική και απρόβλεπτη δουλειά, η οποία διευκολύνθηκε από προοδευτικούς νόμους, κανόνες και θεσμικές αποφάσεις.
Ενώ ο Greenstein αναλύει το παρελθόν, οι συγγραφείς αρκετών άλλων βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα κοιτάνε προς τα μπροστά, σκεπτόμενοι τι πιθανόν να συμβεί έπειτα στο Διαδίκτυο καθώς είναι πανταχού παρόν στις ζωές μας. Το βιβλίο The Inevitable, από τον Kevin Kelly, ενός δημιουργού του Wired, παρουσιάζει την οπτική ενός φουτουριστή∙ το The Third Wave του Steve Case, συνιδρυτή της AOL, παρουσιάζει την οπτική ενός επιχειρηματία∙ και το The Industries of the Future από τον Alec Ross, πρώην Γραμματέα του Κράτους, παρουσιάζει την οπτική ενός πολιτικού.
Αυτά τα τρία βιβλία έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους. Όλα τους περιγράφουν τεχνολογίες που είναι έτοιμες να αλλάξουν την κοινωνία: εκμάθηση μηχανών, ρομποτική, εικονική πραγματικότητα, και τα ανάλογα προϊόντα, μεταξύ άλλων. Όλα τους αναφέρονται στις προκλήσεις που ανακύπτουν από αυτές τις εξελίξεις, ενώ εκφράζουν μια ειλικρινή ελπίδα ότι η επίδρασή τους θα είναι γενικά θετική. Και όλα τους προβλέπουν ότι η καινοτομία θα συνεχίσει να έρχεται «από το περιθώριο», αν και κάθε συγγραφέας προσφέρει τη δική του ερμηνεία για τη σημασία αυτής της φράσης.
Ο Kelly, του οποίου το βιβλίο είναι το πιο ασαφές και πιο βασισμένο στη φαντασία, βλέπει την αποκέντρωση ως εγγενές χαρακτηριστικό ενός αποκεντρωμένου κόσμου. Ο Case οραματίζεται την επέκταση του διαδικτύου σε νέες βιομηχανίες και την δυνατότητα της «ανάδειξης των υπολοίπων», όπου οι πόλεις πέρα από το Silicon Valley φτάνουν στο σημείο να κυριαρχούν πάνω σε συγκεκριμένους τομείς. Και ο Ross προβλέπει παρόμοια διαφοροποίηση βάσει της βιομηχανίας και της γεωγραφίας με μια παγκόσμια οπτική –την επιτάχυνση της ανάπτυξης των κινητών τραπεζικών συναλλαγών στην Αφρική, για παράδειγμα, και των ρομπότ στην Ιαπωνία.
Αλλά τι γίνεται αν το αποκεντρωμένο μοντέλο που περιγράφει ο Greenstein παραγκωνιστεί; Εξάλλου, το διαδίκτυο αυτήν την εποχή κυριαρχείται ξεκάθαρα από τις εταιρίες που αποκαλεί ο Farhad Majoo Τρομερή Πεντάδα: Amazon, Apple, Facebook, Google (πλέον μονάδα της Alphabet) και Microsoft. Μπορούν οι τρέχουσες εταιρίες να έχουν περισσότερο την τάση και να είναι σε ευμενέστερη θέση από τους γίγαντες του παρελθόντος ώστε να υπερασπιστούν τις εστίες τους και να διατηρήσουν τον κεντρικό έλεγχο;
Πρώτον και κύριον, κατέχουν μεγάλο μέρος της τεχνολογίας που είναι σημαντική για το επόμενο κύμα. Η Facebook έχει εξαγοράσει μία από τις κυρίαρχες εταιρίες εικονικής πραγματικότητας, την Oculus. Η Alphabet έχει απορροφήσει εφτά ξεχωριστές εταιρίες ρομποτικής μαζί με την DeepMind, την ομάδα τεχνητής νοημοσύνης που πρόσφατα δημιούργησε ρεκόρ νικώντας έναν παγκόσμιο πρωταθλητή στο παιχνίδι Go. Η Amazon και η Alphabet πειραματίζονται με τις μεταφορές μέσω ιπτάμενων ρομπότ, και, βέβαια, η Alphabet σχεδιάζει ένα αυτοκίνητο χωρίς οδηγό.
Τα δεδομένα αποτελούν άλλο ένα πλεονέκτημα. Η Τρομερή Πεντάδα κατέχει τεράστιες ποσότητες, οι οποίες είναι αυτό που ακριβώς χρειάζεται για να φτιάξουν εφαρμογές εκμάθησης μηχανών. Επειδή είναι εν ενεργεία (και συλλέγουν πληροφορίες από τους πολλούς πελάτες τους) χρόνια τώρα, έχουν ένα δραματικό, και ίσως αξεπέραστο, προβάδισμα σε αυτόν τον τομέα. Όπως ρωτάει ο Ross, «Άραγε οι μεγάλες ποσότητες δεδομένων θα οδηγήσουν στον συγκεντρωτισμό των επιχειρήσεων, ωθώντας περισσότερες βιομηχανίες στο βαρυτικό πεδίο του Silicon Valley;»
Ο Case εναποθέτει τις ελπίδες του στους επιχειρηματίες και την ιστορία τους στον παραγκωνισμό των τρεχόντων κυριάρχων. Εξάλλου, η AOL επιβίωσε από την επέλαση της Microsoft κατά τη θητεία του∙ ίσως οι τωρινές νεοσύστατες εταιρίες να μπορούν να κάνουν το ίδιο εναντίον της Τρομερής Πεντάδας. Αλλά, όπως παραδέχεται, η καταστροφική συγχώνευση της AOL με την Time Warner ωθήθηκε από αποφάσεις της δημόσιας πολιτικής που αρνούνταν την «ανοιχτή πρόσβαση», επιτρέποντας στις καλωδιακές εταιρίες να κάνουν διακρίσεις εναντίον των παρόχων περιεχομένου. «Αν δεν μπορούσαμε να συνεργαστούμε με μια καλωδιακή εταιρεία, ο τρόπος σκέψης ήταν ότι ίσως πρέπει να αγοράσουμε κάποια», γράφει.
Αυτό είναι απλά ένα παράδειγμα της ευκολίας με την οποία μπορεί να γείρει η ζυγαριά μακριά από τον αποκεντρωμένο έλεγχο. Ο Greenstein αναφέρει άλλο ένα παράδειγμα –έναν αντιμονοπωλιακό νόμο- επισημαίνοντας ότι αν και η διάλυση της AT & T ενίσχυσε την τεχνολογική ανάπτυξη, οι τωρινοί κανονισμοί είναι στενά επικεντρωμένοι στον τρόπο με τον οποίο ο ανταγωνισμός επηρεάζει τις τιμές παρά στην ανάγκη ύπαρξης πολλών οπτικών για την διαδικασία της καινοτομίας.
Θα ήταν υπερβολή να αποκαλέσουμε τους Jeff Bezos, Tim Cook, Mark Zuckerberg, Larry Page, Satya Nadella «διαχειριστές του Διαδικτύου». Αλλά οι εταιρείες των οποίων ηγούνται αυτοί οι άνθρωποι αντιπροσωπεύουν όντως έναν συγκεντρωτισμό της εξουσίας, και η καθεμία από αυτές θα έχει μια δυσανάλογη σημασία για το μέλλον του δικτύου. Αν και υπάρχει ακόμα η δυνατότητα για καινοτομίες από το περιθώριο, ο συγκεντρωτισμός δεν είναι αναπόφευκτος.
