Του Art Carden*… Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ο Ludwig von Mises (1881-1973) υπήρξε ο σπουδαιότερος κοινωνικός διανοητής του 20ου αιώνα.
Με μια σειρά ρηξικέλευθων συνεισφορών όπως Η Θεωρία του Χρήματος και των Πιστώσεων, Σοσιαλισμός: Μια Κοινωνική και Κοινωνιολογική Ανάλυση, Ανθρώπινη Δράση (το κορυφαίο του έργο), Θεωρία και Ιστορία –για να μην αναφερθούμε σε μια σειρά μικρότερων και επισταμένων έργων όπως η Γραφειοκρατία και η Παντοδύναμη Κυβέρνηση– ο Mises διετύπωσε τις θεωρίες της οικονομικής ανάπτυξης και των οικονομικών κύκλων που ισχύουν σήμερα.
Σήμερα, οποιοσδήποτε έχει σύνδεση στο διαδίκτυο μπορεί να έχει πρόσβαση στα έργα του χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα. Ο καθένας με ένα USB μπορεί να έχει στα κλειδιά του τα σπουδαιότερα έργα του.
Η πρόοδος που συνέβαλε σε αυτό δεν προέκυψε από του αυτομάτου και δεν ήταν τυχαία. Φυσικά, αυτό μας οδηγεί στη σπουδαιότερη συνεισφορά του Mises: η απόδειξή του ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει ως ένα λογικό οικονομικό σύστημα και ότι η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής είναι απαραίτητη για να μεγιστοποιηθεί η αξία και να ελαχιστοποιηθούν οι ζημίες στην παραγωγική διαδικασία.
Ο Mises ξεκίνησε –και τελείωσε- τη συζήτηση σχετικά με το αν θα λειτουργούσε ένα οικονομικό σύστημα βασισμένο στην κοινή ή κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής με το δοκίμιό του «Οικονομικός Υπολογισμός στη Σοσιαλιστική Κοινοπολιτεία». Απέδειξε ότι ήταν αδύνατο να γνωρίζουμε αν μια συγκεκριμένη παραγωγική διαδικασία είναι σωστή (αξιοποιεί δηλαδή στο έπακρο τις πρώτες ύλες) ή λάθος (σπαταλάει πόρους) λόγω της απουσίας τιμών για τα μέσα παραγωγής. Οι σοσιαλιστές επικριτές του το δέχτηκαν αυτό, και ο Oskar Lange πρότεινε να στηθεί άγαλμα για τον Mises και να λάβει τιμητική θέση στο Συμβούλιο Κεντρικού Σχεδιασμού.
Ο Mises προχώρησε, όμως, το επιχείρημά του ένα βήμα παραπέρα: προέβαλε τη θέση ότι αυτές οι τιμές δεν μπορούν να προκύψουν χωρίς ανταλλαγές, και οι ανταλλαγές με τη σειρά τους δεν μπορούν να προκύψουν χωρίς την ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Πολλοί οικονομολόγοι επαινούν την αγορά για την αποτελεσματικότητά της καθώς οι ελεύθερες αγορές γενικά θέτουν τους πόρους σε σκοπούς όπου επιτυγχάνεται η μεγαλύτερη δυνατή αξία τους με όσο το δυνατόν χαμηλότερο κόστος παραγωγής. Στην παράδοση του Mises, όμως, η αγορά διαδραματίζει έναν ακόμα σημαντικότερο ρόλο.
Δεν είναι απλά ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς κατανομής. Οι συναλλαγές σε μία ελεύθερη αγορά αποτελούν διαδικασία δημιουργίας πληροφοριών και γνώσεων. Ο ανταγωνισμός στην ελεύθερη αγορά είναι μια «διαδικασία ανακάλυψης», αν λάβουμε υπ’ όψιν και τον τίτλο ενός δοκιμίου του Hayek.
Αυτή η έμφαση στις συνεργατικές ιδιότητες των ανταλλαγών που παράγουν γνώση σε μια ελεύθερη αγορά με προστατευμένα δικαιώματα στην ιδιοκτησία αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της παράδοσης που ξεκίνησε ο Mises, η οποία αναλύεται σε 3 μέρη από τον συνάδελφό μου Steven Horwitz.
Τα επιχειρήματα του Mises και τα επιχειρήματα των οπαδών του δεν υποσκάπτουν απλά τα επιχειρήματα υπέρ του καθαρού, παγκόσμιου σοσιαλισμού. Αναιρούν, επίσης, και τα επιχειρήματα υπέρ του παρεμβατισμού γενικότερα. Οι οικονομολόγοι δέχονται συχνά σκληρή κριτική για την εστίασή τους στις αγοραστικές συναλλαγές και την υλική ευημερία, και είναι της μόδας σε κάποιους κύκλους να λέγεται ότι «υπάρχουν πολύ σημαντικότερα πράγματα στη ζωή από την οικονομική αποτελεσματικότητα» σαν αυτό να αποτελεί επιχείρημα υπέρ του παρεμβατισμού.
Δεν είναι έτσι: οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε κίνητρα, ακόμα και όταν δεν το θέλουμε, και οι συνέπειες του παρεμβατισμού, καταστροφικές για τη γνώση και διαστρεβλωτικές για τις πρωτοβουλίες, συχνά επιφέρουν αθέλητες επιπτώσεις που όχι μόνο μειώνουν την οικονομική αποτελεσματικότητα, αλλά και βλάπτουν ακριβώς αυτούς που υποτίθεται ότι θα ωφελούσε ο παρεμβατισμός.
Για αυτό τον λόγο ωθώ τους φοιτητές μου να σκέφτονται τις συνέπειες των διάφορων παρεμβατικών προγραμμάτων –να μετρήσουν το κόστος. Στην εισαγωγή της νέας έκδοσης του Σοσιαλισμού από το FEE, ο Peter J. Boettke προβάλλει ένα σημαντικό επιχείρημα:
«Οι επικριτές των οικονομικών λένε ότι οι οικονομολόγοι ξέρουν τις τιμές στα πάντα, αλλά δεν γνωρίζουν την αξία για τίποτα. Αυτό το ‘τίποτα’, ίσως, είναι τόσο επικίνδυνο διανοητικά στις πολιτικές επιστήμες όσο ένας οικονομολόγος που γνωρίζει μόνο οικονομικά, εκτός, θα ήθελα να προσθέσω, από έναν ηθικό φιλόσοφο που δεν γνωρίζει καθόλου οικονομικά.»
Ο Ludwig von Mises δεν μπορεί πλέον να μας διδάξει αυτοπροσώπως. Τα απίστευτα διανοητικά επιτεύγματά του ζουν, όμως, για πάντα μέσα στα γραπτά του και το πάθος για αλήθεια που διαπνέει κάθε λέξη του. Δυστυχώς, οι άνθρωποι που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη να διαβάσουν τον Mises, μάλλον δεν θα το κάνουν. Λαμβάνοντας αυτό υπ’ όψιν, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να κλείσω από τη νηφάλια προειδοποίηση του Mises στις τελευταίες προτάσεις της Ανθρώπινης Δράσης:
