Του ΓΩΡΓΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Η προχθεσινή απόφαση του Διεθνούς Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης σχετικά με το καθεστώς στη Νότια Θάλασσα της Κίνας, είναι χωρίς αμφιβολία σημαντική εξέλιξη σε μία υπόθεση που εξελίσσεται τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδα τα τελευταία είκοσι χρόνια τουλάχιστον. Με την έκδοση της ολοκληρώνεται μία διαδικασία που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2013, όταν οι Φιλιππίνες, χώρα που λόγω της γεωγραφικής της θέσης, θεώρησε ότι από την πολιτική της Κίνας θίγονται δικαιώματα της στην συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή, προσέφυγε στο Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης που κατά κύριο λόγο ασχολείται με υποθέσεις του Δικαίου της Θάλασσας- Η Κίνα δεν είχε αποδεχθεί την δικαιοδοσία του δικαστηρίου για την διευθέτηση της συγκεκριμένης διαφοράς. Παράλληλα, δημιουργείται ένα νέο σημαντικό προηγούμενο πρώτον σε ότι αφορά την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ ορισμένων βραχονησίδων και μικρών σε έκταση νησιών, αφού η απόφαση υποδεικνύει τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται προκειμένου να γίνονται αποδεκτά τέτοια δικαιώματα , και δεύτερον σε ότι αφορά στην εισαγωγή της αρχής της πρόκλησης ανεπανόρθωτων ζημιών στο θαλάσσιο περιβάλλον και τα οικοσυστήματα της περιοχής.
Το ζήτημα του καθορισμού των δικαιωμάτων στην μεγάλης στρατηγικής σημασίας περιοχή της Νότιας θάλασσας της Κίνας, στο οποίο εμπλέκονται πέρα από τις Φιλιππίνες , άμεσα τέσσερες ακόμη χώρες,(Βιετνάμ, Μαλαισία, Ταιβάν και Μπρουνέι) θεωρείται ένα από τα πιο περίπλοκα και σημαντικά ζητήματα στο σημερινό διεθνές σύστημα με νομικές , στρατιωτικές, πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές πτυχές και προεκτάσεις, και για το οποίο υπάρχει , πέρα των άμεσα εμπλεκομένων χωρών , έντονο ενδιαφέρον από τις ΗΠΑ τη Ρωσία και την Ιαπωνία. Το ενδιαφέρον αυτό δεν είναι βέβαια τυχαίο αφού η Νότια θάλασσα της Κίνας πέρα από την στρατιωτική σημασία της είναι μία περιοχή πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου (υπολογίζονται σε 11 δις βαρέλια περίπου) και φυσικού αερίου(υπολογίζονται σε 190 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια περίπου), σημαντική για την αλιεία, και θαλάσσια οδός από την οποία διακινούνται κάθε χρόνο αρκετά δισεκατομμύρια τόνων εμπορευμάτων.
Η εξέλιξη του ζητήματος σε μια περιοχή πλούσια σε ιστορικά γεγονότα που προκλήθηκαν και από την παρουσία ξένων δυνάμεων ( Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία και ΗΠΑ τουλάχιστον) που στην ουσία ξεκινά από το 1894, στη διάρκεια του Σινο-Ιαπωνικού Πολέμου δείχνει ότι με την πάροδο του χρόνου και με αφορμή σημαντικά γεγονότα όπως ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ,η επικράτηση του Μάο και του κομμουνιστικού κόμματος στην Κίνα, η λόγω αυτής της εξέλιξης ίδρυση της Ταιβάν, και η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου, επηρέασαν αρκετά την εξέλιξη του αλλά και διεύρυναν τη βάση του, καθιστώντας το ολοένα και πιο περίπλοκο. Αυτό βέβαια σε συνδυασμό και με την ολοένα και πιο επιθετική πολιτική που από το 1946 και μετά ακολούθησε η Κίνα στην περιοχή. Σήμερα οι διαφορές ανάμεσα στην Κίνα από τη μία πλευρά και τις Φιλιππίνες , το Βιετνάμ, τη Μαλαισία , την Ταιβάν και το Μπρουνέι από την άλλη, περιστρέφονται γύρω από αφενός το καθεστώς και τα κυριαρχικά δικαιώματα των νησιών Spratly και Paracel ,αφετέρου γύρω από την οριοθέτηση των επικαλυπτομένων ΑΟΖ όλων των ενδιαφερομένων χωρών με την Κίνα να διεκδικεί σχεδόν την «μερίδα του λέοντος (90%) στην διαδικασία αυτή.
Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι τα ζητήματα είναι αλληλένδετα αφού ένα από τα κύρια θέματα σχετικά με τα εν λόγω νησιά (πρόκειται για αρχιπελάγη που αποτελούνται από κατοικημένα, ακατοίκητα μικρότερα η μεγαλύτερα νησιά, βραχονησίδες και κοραλλιογενή συμπλέγματα) αφορά στο αν τα νησιά αυτά έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Η Κίνα που από το 1946 άρχισε σταδιακά να εγκαθιδρύει την παρουσία της στα νησιά Spratly και το 1947 στο νησί Woody, βρέθηκε το 2002 αντιμέτωπη με μία διακήρυξη των χωρών –μελών του ASEAN σύμφωνα με την οποία οι συμβαλλόμενες χώρες ανελάμβαναν πρώτον την υποχρέωση να δείχνουν αυτοσυγκράτηση σε δραστηριότητες που θα μπορούσαν να οξύνουν την αντιπαράθεση για την υφιστάμενη διαφορά και δεύτερον να αποφεύγουν ενέργειες εγκατάστασης κατοίκων στα ακατοίκητα νησιά , βραχονησίδες και κοραλλιογενείς υφάλους που βρίσκονται μέσα στα εν λόγω αρχιπελάγη της Νότιας θάλασσας της Κίνας. Το 2009 με βάση την Διακήρυξη η Μαλαισία και το Βιετνάμ απέστειλαν ρηματική διακοίνωση στην Επιτροπή του ΟΗΕ για τον καθορισμό των ορίων της υφαλοκρηπίδας εξηγώντας τις απόψεις και διεκδικήσεις τους.
Ως απάντηση στην διακοίνωση αυτή η Κίνα εισήγαγε , με την παρουσίαση ενός χάρτη, την αρχή της γραμμής των εννέα σημείων (“nine dash” line) , στην ουσία ενός σχεδίου γεωγραφικών στιγμάτων για την οριοθέτηση της περιοχής που έδινε στην Κίνα τον έλεγχο της σε ποσοστό 90% . Αν και ειδικοί αναλυτές θεώρησαν ότι υπήρχαν ορισμένες ασάφειες στην σινική θέση, η Κίνα οικοδόμησε, από τότε την στρατηγική της πάνω στη θέση αυτή. Έτσι αφενός δεν δέχθηκε ποτέ τα προβαλλόμενα από τις άλλες χώρες κυριαρχικά δικαιώματα αστυνομεύοντας στην κυριολεξία την περιοχή, αφετέρου προχώρησε στην μετατροπή ακατοίκητων βραχονησίδων και κοραλλιογενών υφάλων σε κατοικίσιμες βάσεις με λιμάνι και μικρά αεροδρόμια.
Η προχθεσινή απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου θεωρείται ότι ανακόπτει την στρατηγική αυτή αλλά και ανατρέπει την άποψη των 9 σημείων (nine –dash line) της Κίνας, η οποία έσπευσε νε εκφράσει την διαφωνία της με την απόφαση και να δηλώσει ότι δεν πρόκειται να την εφαρμόσει. Αντίθετα ικανοποίηση εξέφρασαν οι Φιλιππίνες αλλά και οι άλλες ενδιαφερόμενες χώρες της περιοχής, ενώ οι ΗΠΑ αφού χαρακτήρισαν σημαντική την απόφαση έσπευσαν να ζητήσουν την αυτοσυγκράτηση όλων των μερών προκειμένου να αποφευχθεί παραπέρα ένταση και κλιμάκωση της ήδη τεταμένης κατάστασης που επικρατεί εκεί. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη απόφαση θα επηρεάσει και ένα ακόμη σοβαρό πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στην Κίνα και το Βιετνάμ και που αφορούσε την επικάλυψη του Βιετναμικού F.I.R από το πλησιέστερο σινικό, ζήτημα με το οποίο είχε πρόσφατα ασχοληθεί και ο διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) μετά από διαμαρτυρία του Βιετνάμ. Το κύριο ζήτημα εδώ ήταν ο υπερκείμενος των νησιών Spratly εναέριος χώρος την διαχείριση του οποίου έσπευσαν να αναλάβουν οι Κινέζοι κατασκευάζοντας και ένα μικρό αεροδρόμιο σε ένα από τα νησιά αυτά. Όπως ήταν αναμενόμενο το Βιετνάμ που θεωρεί ότι τα νησιά βρίσκονται στη δική του κυριαρχία απέστειλε επιστολή διαμαρτυρίας στον ICAO με στόχο την διόρθωση των σχετικών χαρτών.
Αντίστοιχο πρόβλημα με το F.I.R αντιμετωπίζει και η Σιγκαπούρη. Ανεξάρτητα όμως από τις ένθεν κακείθεν δηλώσεις η συγκεκριμένη απόφαση σηματοδοτεί μία σημαντική ήττα της Κίνας και όσον αφορά στην θέση της για την διευθέτηση των ζητημάτων στη Νότια θάλασσα της και όσον αφορά στην στρατηγική που ως σήμερα ακολούθησε. Για το Δίκαιο της Θάλασσας συνιστά μία σημαντική ερμηνεία διατάξεων της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του1982 και προηγούμενο που μάλλον θα εκμεταλλευτούν άλλοι ενδιαφερόμενοι ανά την υφήλιο. Για τον πολιτικο-στρατιωτικό συσχετισμό δυνάμεων στην περιοχή πολλά θα εξαρτηθούν από την στάση που στο άμεσο μέλλον θα τηρήσει η Κίνα η οποία ανεξάρτητα από την άποψη της για την απόφαση θα πρέπει να την λάβει σοβαρά υπόψη της . Για τις ΗΠΑ που όπως δήλωσαν μελετούν το περιεχόμενο της απόφασης, αυτή αποτελεί ένα «μέσο» που , αν και οι ίδιες δεν έχουν ακόμη κυρώσει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, μάλλον θα χρησιμοποιήσουν σε μελλοντικές παρεμβάσεις τους για αντίστοιχα θέματα σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Για την διεθνή ναυσιπλοϊα και τις εταιρείες που ασχολούνται με την εκμετάλλευση του θαλάσσιου ορυκτού πλούτου η απόφαση αποτελεί μια σημαντική νομική κατοχύρωση την οποία οι εν λόγω εταιρείες αποζητούν ως μία από τις προϋποθέσεις πριν αναλάβουν συγκεκριμένες δραστηριότητες.
Για την Ελλάδα η συγκεκριμένη απόφαση αποτελεί θέμα μελέτης και προβληματισμού δεδομένου ότι η χώρα αντιμετωπίζει τα γνωστά σοβαρά προβλήματα στο Αιγαίο που προέρχονται από την τουρκική αδιαλλαξία αλλά και ερμηνεία των διατάξεων της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας την βέβαια η Τουρκία δεν έχει υπογράψει για τους δικούς της λόγους. Η χώρα μας πρέπει να είναι πάντα έτοιμη να απαντήσει αποφασιστικά σε όσα προηγούμενα επικαλεστεί η τουρκική πλευρά και είναι ενδεχόμενο η Τουρκία να προσπαθήσει να επικαλεστεί την προχθεσινή απόφαση για την εξυπηρέτηση των δικών της στόχων και συμφερόντων.
