Greeks, Welcome to the Soviet Union of 1991
Έχοντας ζήσει από μέσα την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και με μια μεγάλη συμπάθεια για τους Έλληνες, τους λέω ότι αν ψηφίσουν την απόρριψη της πρότασης των πιστωτών στο δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου, μπορεί να ζήσουν μια εκδοχή αυτού που ζήσαμε εμείς.
Όπως δεν υπάρχουν δύο δυστυχισμένες χώρες που είναι ακριβώς ίδιες και δεν υπάρχουν δύο οικονομολόγοι που να συμφωνούν πάντα, έτσι υπάρχουν αντικρουόμενες θεωρίες τόσο για τη Σοβιετική όσο και για την Ελληνική οικονομική κατάρρευση. Αλλά τα τελικά αποτελέσματα είναι παρόμοια και στις δύο περιπτώσεις: μια αριστερή κυβέρνηση αδυνατεί να πληρώσει τις κοινωνικές της υποχρεώσεις ή να παρέχει λειτουργικές υποδομές για τους πολίτες της, αφού αυτοί στερούνται πλέον της πρόσβασης σε εξωτερικούς χρηματικούς πόρους.
Μην έχετε καμία αμφιβολία. Με ένα “όχι”, η Ελλάδα οδεύει εκτός της ζώνης του ευρώ και αμέσως μετά της ίδιας της ΕΕ.
Για την Ελλάδα μετά από μια χρεοκοπία -όπως και για την Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια των ετών πριν από την κατάρρευσή της και για την Ρωσία αμέσως μετά- δεν θα υπάρχει πρόσβαση στις παγκόσμιες αγορές χρέους, που τότε ήταν έτσι κι αλλιώς πολύ μικρότερες.
Φανταστείτε λοιπόν μια χώρα της οποίας η οικονομία πέφτει κατακόρυφα (το 1990 για παράδειγμα, η σοβιετική οικονομία συρρικνώθηκε κατά 5%), αλλά δεν είναι σε θέση πλέον να δανειστεί.
Η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε να προσπεράσει αυτό το πρόβλημα με την εκτύπωση χρήματος για τη διατήρηση του βιοτικού επιπέδου. Σαν θεωρητικό αποτέλεσμα, το εισόδημα των σοβιετικών πολιτών υπερδιπλασίασε την ονομαστική του άξια για το τρίτο τρίμηνο του 1991, συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους. Την ίδια στιγμή όμως, η κυβέρνηση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προσπάθησε να επιβάλει έλεγχο στις τιμές διακίνησης των αγαθών. Αυτό οδήγησε στην εξαφάνιση σχεδόν όλων των προϊόντων από τα καταστήματα.
Υπήρξαν δελτία για τα βασικά είδη, όπως το σαπούνι, το τσάι, τα λουκάνικα, τα δημητριακά και φυσικά τη βότκα και τα καπνά. Ταυτόχρονα άνθισε η μαύρη αγορά, καθώς και τα ειδικά καταστήματα για τους αλλοδαπούς που λειτουργούσαν μόνο με δολάρια.
Το 1991, η επίσημη συναλλαγματική ισοτιμία ήταν 1,75 ρούβλια ανά $1, αλλά στη μαύρη αγορά, το $1 άξιζε περίπου 30 ρούβλια.
Μια ήπια εκδοχή αυτού που περιγράφω είναι πιθανή αν η Ελλάδα ψηφίσει “όχι”. Η χώρα δεν θα έχει αρκετά ευρώ σε κυκλοφορία και πιθανότατα θα αρχίσει να πληρώνει τους δημόσιους υπαλλήλους σε κάποιο είδος πρόχειρου νομίσματος (IOU) που σύντομα θα αξίζει λιγότερο από την ονομαστική του αξία. Είναι κατανοητό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, το κυβερνών κόμμα, μπορεί να προσπαθήσει να ελέγξει τις τιμές σε βασικά τρόφιμα. Αυτόματα η μαύρη αγορά των αγαθών και των νομισμάτων θα ξεπηδήσει άμεσα.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης ήταν κλειστή και ότι της Ελλάδα είναι ανοιχτή. Ωστόσο, τώρα που οι έλεγχοι κεφαλαίων έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα, αυτό πλέον δεν ισχύει.
Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να αντλήσουν περισσότερα από €60 την ημέρα από τα ΑΤΜ ή να πληρώσουν για τις υπηρεσίες που βρίσκονται σε άλλες χώρες μέσω Internet, όπως το Facebook ή το Google, δεν ζουν πλέον σε μια ανοικτή οικονομία.
Όταν η κυβέρνηση αφήνει στους ανθρώπους χρήματα αρκετά μόνο για να αγοράσουν τρόφιμα για μια μέρα, μόνο οι μαυραγορίτες έχουν πλεονέκτημα. Από τη στιγμή που οι Έλληνες θα πληρώνονται σε πρόχειρο νόμισμα αντί του ευρώ, θα είναι σαν τους σοβιετικούς πολίτες του 1991.
Εάν οι ηγέτες στην Ελλάδα δεν επιβάλουν ελέγχους τιμών, οι πολίτες τους μπορεί να βιώσουν τη “θεραπεία του σοκ” που οι Ρώσοι έζησαν το 1992, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να απελευθερώσει τις τιμές. Αυτή ήταν μια θαρραλέα, φιλελεύθερη κίνηση για τους ηγέτες που μόλις είχαν αφήσει πίσω τους το Κομμουνιστικό Κόμμα, αλλά το αριστερό τους υπόβαθρο αποδείχθηκε δύσκολο να ταρακουνηθεί.
Η εκτύπωση χρήματος παρέμεινε ο μόνος τρόπος για να χρηματοδοτήσουν το δημόσιο τομέα, και τότε δεν υπήρχε τίποτα άλλο στη Ρωσία εκτός του δημοσίου τομέα. Ο πληθωρισμός έφτασε το 2,600% εκείνο το έτος.
Οι δυσκολίες ήταν τεράστιες. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Ρωσίας συρρικνώθηκε κατά 19% το 1992 και ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξήθηκε κατά 17%. Εργοστάσια λειτουργούσαν με βάση την ανταλλαγή αγαθών, επειδή τα χρήματα έχαναν την αξία τους πάρα πολύ γρήγορα.
Οι συνταξιούχοι λάμβαναν τις συντάξεις τους τακτικά, αλλά δεν μπορούσαν να αγοράσουν τίποτα μ’ αυτές, και οι ηλικιωμένοι κατέφευγαν στην επαιτεία.
Οι ιατρικές υπηρεσίες εξακολουθούσαν να διατίθενται ελεύθερα σε όλους, αλλά λίγοι μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά την φαρμακευτική αγωγή, η οποία παρέχονταν ούτως ή άλλως με το σταγονόμετρο.
Την ίδια στιγμή, τα εγκληματικά κυκλώματα ενδυναμώθηκαν. Σε περιόδους οικονομικής δυσχέρειας, η διαφθορά και ο στυγνός εκβιασμός πάντα ανθίζει.
Εκτός από τις δωροδοκίες και τις ληστείες, ο μόνος τρόπος για να βγάλει κάποιος λεφτά ήταν να εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, κατά προτίμηση για μια ξένη εταιρεία ή κοινοπραξία. Αυτό σημαίνει, στην καλύτερη περίπτωση, ένα μισθό σε δολάρια ή κάποιο άλλο σκληρό νόμισμα. Οι μισθοί καταβάλλονταν σε μετρητά. Ποιος να ενδιαφερθεί να πληρώσει τους φόρους του όταν η ζωή είναι τόσο σκληρή; Οι Έλληνες ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων, που δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα πρόθυμοι φορολογούμενοι και ακόμα και τώρα αρνούνται τις πιστωτικές κάρτες, θα συμφωνούν με κάτι τέτοιο;
Και πάλι, η ταλαιπωρία των Ελλήνων θα είναι ηπιότερη από ότι ήταν η δική μας. Αν οι τουρίστες συνεχίσουν να έρχονται -και θα συνεχίσουν-, οι Έλληνες θα έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε σκληρό νόμισμα από τους ανθρώπους στη Μόσχα το 1992.
Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση -έστω η αριστερή- θα μπορούσε να αποφύγει μερικά από τα ρωσικά λάθη, αν δεν εκδώσει τεράστια δάνεια σε φρέσκο εκτυπωμένο νόμισμα σε βιομηχανίες και αγροκτήματα. Φοβάμαι, όμως ότι θα μπορούσε να υποκύψει στον πειρασμό, αφού το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν θα είναι πλέον πάνω από τον ώμο του και η λιτότητα θα έχει ελάχιστους υποστηρικτές.
Το πακέτο διάσωσης σχεδιασμένο από το ΔΝΤ ήταν σκληρό για τους Έλληνες. Η κοινωνική υποδομή έχει φθαρεί, πολλοί άνθρωποι έφυγαν από τη χώρα. Πολλοί άλλοι κατέληξαν άνεργοι και αδυνατούν να συντηρήσουν τις βασικές τους ανάγκες, άλλοι έχασαν την εργασιακή τους ασφάλεια και τα επιδόματα.
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας υποστηρίζει στους ψηφοφόρους του ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα τολμήσουν να βγάλουν την Ελλάδα εκτός της ζώνης του ευρώ και την ΕΕ. Απλά θυμηθείτε: Τον Μάρτιο του 1991, ο Μπόρις Γιέλτσιν είχε υποσχεθεί πως η Σοβιετική Ένωση δεν θα καταρρεύσει.
Μην έχετε καμία αμφιβολία. Με ένα “όχι”, η Ελλάδα οδεύει εκτός της ζώνης του ευρώ και αμέσως μετά της ίδιας της ΕΕ.
Τότε έρχονται οι πραγματικές δυσκολίες. Τα καλά νέα είναι ότι αφού εμείς επιβιώσαμε μέσα από τις δυσκολίες μας, οι Έλληνες θα επιβιώσουν μέσα από τις δικές τους. Οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ελαστικοί και προσαρμοστικοί, και μόλις τα πράγματα γίνονται πολύ άσχημα οι περισσότεροι εφευρίσκουν τρόπους που κανείς δεν περιμένει.
Όπως λέει και ο Τσίπρας, θα εξακολουθούν να έχουν την υπερηφάνεια και το θάρρος τους. Αυτός μπορεί να αγωνίζεται να διατηρήσει την εξουσία του, αλλά έχει δίκαιο που προσπαθεί να κρατήσει το ηθικό ακμαίο. Εκείνοι που απελπίζονται δεν έχουν καμία πιθανότητα.
Ένα “ναι” θα σήμαινε κατά πάσα πιθανότητα μια νέα κυβέρνηση, που ενδεχομένως θα είναι έτοιμη να αναλάβει σκληρές δεσμεύσεις και να διαπραγματευτεί κάποια ελάφρυνση του χρέους σε αντάλλαγμα. Η ζωή θα είναι σκληρή, πάρα πολύ, αλλά με εξωτερική στήριξη τα πράγματα θα είναι πολύ καλύτερα από ό,τι για μας πριν από ένα τέταρτο του αιώνα.
