Η οικονομική κρίση στην Κύπρο ονομάζεται και κρίση του τραπεζικού τομέα. Ονομάσθηκε έτσι όχι τυχαία όπως θα αναλύσω στην συνέχεια.
Μετά την φούσκα του Χρηματιστηρίου το 1999 – 2001 ο τραπεζικός τομέας υπέστη σοβαρές ζημιές αφού μεγάλο μέρος του χαρτοφυλακίου των τραπεζών ήταν είτε δάνεια για αγορά μετοχών είτε αφορούσαν νεοφανείς δημόσιες εταιρείες εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου και οι οποίες αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στον ψηλό δανεισμό.
Μετά από αυτή την κρίση ο τραπεζικός τομέας άρχισε να συρρικνώνεται και να εισάγει καλύτερους μηχανισμούς Διαχείρισης των Πιστωτικών Κινδύνων. Μέχρι το 2004 ο τραπεζικός τομέας συνέχισε να μην αναπτύσσεται ορθολογιστικά και να προσπαθεί να μαζέψει τις ζημιές του και να μειώσει τις επισφάλειες του.
Εν τω μεταξύ η Κύπρος όπως είναι γνωστό πάντοτε στόχευε στην μετατροπή της σε Χρηματοπιστωτικό κέντρο και με την εκλογή του αείμνηστου Τάσσου Παπαδόπουλου στην Προεδρία της Δημοκρατίας, άρχισε μία προσπάθεια αλλαγής του φορολογικού καθεστώτος, προώθησης διαφόρων κινήτρων, επίσπευσης των διαδικασιών, σύμπτυξης Διμερών συμφωνιών για διπλή φορολογία κτλ. Η κυβέρνηση Τάσσου Παπαδόπουλου συνήψε σημαντικές διακρατικές συμφωνίες με την Ρωσία, την Ουκρανία καθώς και άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ οι οποίες έκαναν την Κύπρο έναν ελκυστικό προορισμό για εταιρείες συμφερόντων αυτών των χωρών.
Αυτό σε συνδυασμό με την αλλαγή ηγεσίας στην Τράπεζα Κύπρου αλλά και την αποχώρηση της HSBC Λαική Τράπεζα και την αγορά πακέτου μετοχών που από την Marfin και την αλλαγή ηγεσίας, έφεραν μία άνευ προηγουμένου ξέφρενη πορείας ανάπτυξης και κερδοφορίας.
Οι τράπεζες δέχονταν δις καταθέσεις τις οποίες θα έπρεπε να αξιοποιηθούν επικερδώς αλλιώς θα ήταν ζημιογόνες για αυτές. Για αυτό και άρχισαν τον ψηλό ανταγωνισμό στην χορήγηση δανείων με αποτέλεσμα :
• Να χαλαρώσουν οι διαδικασίες Πιστωτικού Κινδύνου και οι διαδικασίες και τα κριτήρια δανεισμού
• Να αρχίσει έντονος ανταγωνισμός στην προώθηση δανείων. Υπήρξε διαχρονικά μία χρονιαία αύξηση της τάξης του 30%.
• Να μειωθούν σημαντικά τα επιτόκια
• Να μπαίνουν διαδικασίες για ψηλά μπόνους των τραπεζιτών στην βάση αύξησης του χαρτοφυλακίου δανείων.
Όμως η ροή καταθέσεων συνέχισε και οι Κυπριακές Τράπεζες αφού θεωρητικά ήσαν και ελκυστικές αποτελούσαν και θήραμα για τις μεγάλες τράπεζες στο κυνήγι εξαγορών. Έχοντας αυτό υπόψη οι Διευθύνσεις και φοβούμενες πιθανή εξαγορά και απώλεια των προνομίων τους προχώρησαν σε άτακτη ανάπτυξη σε ξένες χώρες όπως, Ελλάδα, Ρουμανία, Σερβία, Ουκρανία, Ρωσσία, Αυστραλία κ.α.
Η ανάπτυξη αυτή απορρόφησε μεγάλα κεφάλαια τα οποία όμως αποδείχθηκε ότι δεν είχαν καθόλου κερδοφορία και απόδοση. Μπροστά στον κίνδυνο απώλειας των θέσεων τους αλλά και των υπερπρονομίων που απέκτησαν οι διευθύνσεις των τραπεζών προχώρησαν στα πιο κάτω καταστροφικά για την Κυπριακή Οικονομία μέτρα:
• Ενώ για μία τετραετία εδιναν απεριόριστη ρευστότητα στις Κυπριακές επιχειρήσεις τόσο για δραστηριότητα στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό απότομα σταμάτησαν αμεσα και απότομα αυτή την παροχή και περιόρισαν στο ελάχιστο τον δανεισμό.
• Αύξησαν δραματικά τα δανειστικά επιτόκια σε αντίθεση με την ευρωζώνη που τα δανειστικά επιτόκια μειώνονταν. Εγινε για πρώτη φορά αύξηση όχι του βασικού επιτοκίου αλλά και του περιθωρίου, πράγμα του οποίου αμφισβητείται η νομιμότητα.
• Άρχισαν την πίεση για είσπραξη των χρεών και δεν έδιναν περιθώρια για αναθεώρηση δανείων με λογικούς όρους.
Ηταν ηλίου φαεινότερο ότι αυτά τα μέτρα αντί να βελτιώσουν την κατάσταση την επιδείνωσαν τόσο στον τραπεζικό τομέα όσο και στην Κυπριακή Οικονομία η οποία στραγγαλίζετο από την έλλειψη ρευστότητας. Οι τιμές των ακινήτων άρχισαν να πέφτουν δραματικά και η φούσκα των ακινήτων να ξεφουσκώνει επικίνδυνα. Οι ξένοι επενδυτές σε ακίνητα οι οποίοι έρχονταν με ναυλωμένα αεροπλάνα άφησαν τόσο τα ακίνητα όσο και τα δάνεια που τους παραχωρήθηκαν.
Οι διευθύνσεις των τραπεζών πανικοβλημένες άρχισαν πλέον τον τζόγο επενδύοντας στα επισφαλη Ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου αν και στην παγκόσμια αγορά ήταν σίγουρο το κούρεμα του Ελληνικού Χρέους ενώ εκείνο που δεν ήταν γνωστό ήταν το ποσοστό. Με το κούρεμα του Ελληνικού χρέους σε ποσοστό που έφθασε και το 75% οι δύο μεγαλύτερες κυπριακές τράπεζες ουσιαστικά ήταν έτοιμες να καταρρεύσουν.
Η μία συγκεκριμένα δέχθηκε δύο φορές κρατικές εγγυήσεις για την ενίσχυση της Ρευστότητας από την Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα και μετά από τον ELA.
Σε όλη αυτή την πορεία η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ήταν ωσάν να μην υπήρχε και γενικά εξεταζε ως ιατροδικαστής για να προσδιορίσει τα αίτια θανάτου.
Αντίθετα αφησε
• την χωρίς έλεγχο μεταφοράς των ζημιών της Ελληνικής Marfin/Εγνατία στην Λαική Τράπεζα πράγμα που στοίχισε πέραν των 4 δις
• την επένδυση από την Τράπεζα Κύπρου στην Ρωσία σε εξαγορά αμφιβόλου αξίας Τράπεζας και επένδυση πάνω από 1.3 δις
• την επένδυση σε Ελληνικά Ομόλογα πάνω από 5.5 δις
• Δεν άσκησε ικανοποιητικό εποπτικό έλεγχο σε σκάνδαλα όπως η παροχή μετοχοδανείων της Λαικής για αγορά μετοχών της θυγατρικής MIG αρκετών δις
• Δεν άσκησε ικανοποιητικό εποπτικό έλεγχο και άφησε τις τράπεζες να εκτεθούν σημαντικά στον τομέα ακινήτων. Συγκεκριμμένα σήμερα 20 μεγάλοι πελάτες κυρίως από τον τομέα αυτών κατέχουν 6.5 δις από το χαρτοφυλάκιο των τραπεζών.
Μπροστά στον κίνδυνο κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος η κυβέρνηση αποφάσισε να αποταθεί για βοήθεια προς τον Μηχανισμό Στήριξης. Η διαπραγμάτευση και η αρνητική στάση της Τρόικας επέφεραν καθυστερήσεις στην εφαρμογή του Μνημονίου και παρόλο που συμφωνήθηκε το μνημόνιο και είχαν ψηφισθεί όλοι οι απαραίτητοι νόμοι για την εφαρμογή του αυτό δεν υπογράφηκε ποτέ από τους Τροικανούς οι οποίοι ανέμεναν τις εκλογές και την αλλαγή στην διακυβέρνηση.
Με την αλλαγή διακυβέρνησης και χωρίς να δώσουν οποιαδήποτε περιθώρια έβαλαν εκβιαστικά διλήμματα στην Κυπριακή πλευρά και προχώρησαν με το κούρεμα των καταθέσεων και την πώληση των Κυπριακών Υποκαταστημάτων στις επισης προβληματικες Ελλάδικες τραπεζες αφαιρώντας σημαντικά κεφάλαια 3 δις περίπου από τις κυπριακές τράπεζες με μόνο και μοναδικό στόχο να προστατεύσουν τα δικά τους συμφέροντα αφού τις θεωρούσαν συστημικες ενώ της Κύπρου όχι. Το κούρεμα ουσιαστικά διέλυσε τον τραπεζικό τομέα της Κύπρου ο οποίος σχεδον και σήμερα λειτουργεί σαν ταμιευτήριο όπου οι πελάτες απλώς κάνουν τις συναλλαγές τους και αποσύρουν μετρητα.
Συνοψίζοντας θεωρούμε ότι ο τραπεζικός τομέας είτε από λάθη των διοικήσεων του, είτε από λάθη της εποπτικής αρχής, είτε από λάθη της Τρόικας στοίχισε στην Κύπρο πάνω από 17 δις ποσό που ισούται σχεδόν με το ΑΕΠ της Κύπρου.
Κυπρος Ελληνας τραπεζιτης οικονομολογος
