Γράφει ο Δημητρης Κυριαζης… Η Μάρα Παπαβασιλείου και ο Αλέξανδρος Ζώμας εξηγούν τη φιλοσοφία πίσω από το πρότζεκτ Ακάλυπτος 2.0. Η Αθήνα είναι μια πόλη που κάνει τα πάντα για να διώξει τους κατοίκους της, αλλά αυτοί, πεισματικά, μένουν!
— Ας ξεκινήσουμε με ένα ιστορικό ερώτημα: πότε και γιατί εδραιώθηκε η πολυκατοικία ως η κυρίαρχη μορφή κατοίκησης στην Αθήνα;
Η πολυκατοικία αποτελεί τη βασική μονάδα παραγωγής κατοικίας στην Αθήνα ήδη από τη δεκαετία του ’30. Το οικονομικό μοντέλο της αντιπαροχής εδραιώθηκε ως ένα ευέλικτο σχήμα που δεν απαιτεί μεγάλο αρχικό κεφάλαιο ούτε και ιδιαίτερες κατασκευαστικές γνώσεις για να υλοποιηθεί, ενώ δίνει γρήγορα τη δυνατότητα ιδιοκτησίας. Έτσι, η οικοδομή αυτής της κλίμακας άρχισε να αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς απασχόλησης του εργατικού δυναμικού για την Ελλάδα γενικότερα και τη βασική μονάδα δομής του αστικού χώρου. — Γνωρίζουμε όλοι τα αρνητικά της, υπάρχουν όμως και κάποια θετικά; Η πολυκατοικία δεν έχει αρνητικά στοιχεία ως μονάδα κατοίκησης – τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε! Είναι η αναπαραγωγή της χωρίς την ύπαρξη ενός ευρύτερου πολεοδομικού σχεδίου που να διασφαλίζει χώρους πρασίνου, ελάχιστα πλάτη δρόμων κ.λπ. που προκαλεί την ασφυξία που βιώνουμε στην Αθήνα σήμερα. Η πολυκατοικία επιτρέπει πυκνότητα πληθυσμού και ευνοεί τη συμπληρωματικότητα των χρήσεων (κατοικία, μικρό εμπόριο, γραφεία). Η πυκνότητα ανθρώπων και χρήσεων είναι τα βασικά συστατικά της ζωής στην πόλη!
— Ο ακάλυπτος τι λειτουργία επιτελεί ουσιαστικά;
Αποτελεί το τμήμα του οικοπέδου που δεν χτίζεται, λόγω συντελεστή κάλυψης, και ο οποίος, βάσει του κάθε οικοδομικού κανονισμού, επιτρέπει λιγότερο ή περισσότερο ελεύθερο χώρο στο οικόπεδο. Ανήκει σε όλους τους ιδιοκτήτες της πολυκατοικίας, οπότε είναι όλοι, θεωρητικά τουλάχιστον, υπεύθυνοι για τον χώρο αυτό.
— Ποιος είναι ο στόχος σας στην αξιοποίηση των ακάλυπτων;
Θεωρητικά μιλώντας, τι θα καλυτερεύσει στη ζωή των Αθηναίων; Η ιδέα του ακάλυπτος 2.0 είναι να προχωρήσουμε ένα βήμα πέρα από την αξιοποίηση του κάθε ακαλύπτου ξεχωριστά, που είναι βέβαια και αυτή σημαντική. Θέλουμε να δούμε κατά πόσο είμαστε έτοιμοι να ενοποιήσουμε τον χώρο των ακάλυπτων στο εσωτερικό κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Η ενοποίηση αφορά τη δημιουργία ενός χώρου κοινής χρήσης από τους κατοίκους των πολυκατοικιών που βλέπουν σε αυτόν. Με το άθροισμα των επιμέρους ακάλυπτων, ο κοινός χώρος που θα προκύψει θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη! Ένας ζωτικός χώρος στην καρδιά κάθε οικοδομικού τετραγώνου, που μπορεί να αποτελεί τη μικρή κλίμακα πρασίνου που λείπει. Μπορεί να αποτελεί τον χώρο συνάντησης, ξεκούρασης, παιχνιδιού, τον χώρο όπου γνωρίζεις τους γείτονές σου, ή μπορεί απλώς και μόνο να βελτιώσει το μικροκλίμα για κάθε διαμέρισμα που βλέπει σε αυτόν. Τα οφέλη εντοπίζονται δηλαδή τόσο στο επίπεδο της βελτίωσης του χώρου κατοίκησης όσο και στη δημιουργία και ενίσχυση κοινωνικών σχέσεων αλλά και του μικροκλίματος στις γειτονιές της Αθήνας. Εάν αθροίσουμε, λοιπόν, τους ακάλυπτους στην κλίμακα της Αθήνας και της Ελλάδας, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η ενοποίησή τους θα έχει αντίκτυπο σε κάθε κάτοικο και συνολικότερα στην πόλη.
— Έχουν ακουστεί ξανά στο παρελθόν ιδέες για τους ακάλυπτους, αλλά δεν έχει υπάρξει κάποιο απτό αποτέλεσμα. Σε τι ελπίζετε στο δικό σας εγχείρημα;
Η συζήτηση για την ενοποίηση των ακάλυπτων έχει ξεκινήσει από το 1980, ίσως και παλαιότερα, ενώ υπάρχει και στον νέο οικοδομικό κανονισμό. Ωστόσο, η δυσκολία έγκειται στην προϋπόθεση της σύμφωνης γνώμης τουλάχιστον των 2/3 των κατοίκων κάθε πολυκατοικίας να ασχοληθούν και να αλλάξουν την πίσω αυλή τους. Συνεπώς, φαίνεται δύσκολο να αναλάβει κάποιος μεμονωμένα την πρωτοβουλία. Η ιδέα για το εγχείρημα έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία η Αθήνα βρίσκεται σε μια κατάσταση αλλαγών, ζυμώσεων και νέων σχέσεων. Έχουμε παραγάγει αρκετές ιδέες και προτάσεις, οι οποίες μένουν στις όμορφες τρισδιάστατες απεικονίσεις και δεν προχωρούν στην υλοποίηση. Σκεφτήκαμε, λοιπόν, να αξιοποιήσουμε τις εμπειρίες μας σε ένα πρακτικό πείραμα συν-σχεδιασμού και υλοποίησης, και με το ανοιχτό κάλεσμα να δούμε ποιοι είναι έτοιμοι για πειραματισμό και αλλαγή.
— Εξηγήστε μας τα βήματα για όποιον ενδιαφερθεί να συμμετάσχει με τον ακάλυπτό του.
Ο ακάλυπτος 2.0 θέλει να εξετάσει μια διαδικασία συμφωνίας για την ενοποίηση των ακαλύπτων σε επίπεδο γειτόνων και να την υλοποιήσει μέσα από ένα συμμετοχικό εργαστήριο που θα αφορά μια συγκεκριμένη περίπτωση. Εάν το πείραμα πετύχει, θέλουμε να δούμε πώς μεταφέρεται σε ένα επόμενο οικοδομικό τετράγωνο, και ένα επόμενο, και ένα επόμενο. Τώρα ψάχνουμε τους πρώτους Αθηναίους που επιθυμούν να το εφαρμόσουν! Συνεπώς, δεν αφορά συμμετοχές μεμονωμένων κατοίκων αλλά συλλογικότητες γειτόνων. Εάν υπάρχει ένα πυρήνας κατοίκων που ενδιαφέρονται να ενωθούν με τον ακάλυπτο της διπλανής πολυκατοικίας, μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή στην ιστοσελίδα της δράσης μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου. Η ομάδα μας εξετάζει τις αιτήσεις ώστε να δει σε ποιες πολυκατοικίες υπάρχουν περισσότεροι ενδιαφερόμενοι. Ο στόχος είναι να δουλέψουμε καταρχάς με τους κατοίκους γύρω από δύο και περισσότερους ακάλυπτους που συνορεύουν. Διοργανώνουμε ένα τριήμερο εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού, στο οποίο οι κάτοικοι θα συζητήσουν μαζί με αρχιτέκτονες για τις ανάγκες και τις ιδέες τους. Μέσω δημοκρατικών διαδικασιών θα επιλέξουν οι κάτοικοι ποιο σενάριο χρήσεων και διαμορφώσεων θα υλοποιηθεί. Μετά θα ακολουθήσει διαδικασία εύρεσης πόρων, καθώς η έννοια της συνδημιουργίας και της προσφοράς είναι κυρίαρχη. Οι ίδιοι οι κάτοικοι θα προσφέρουν τόσο σε προσωπικό χρόνο όσο και σε υλικά ή, εάν μπορούν και χρηματικά, προκειμένου να υλοποιηθεί η πρόταση που συλλογικά θα επιλεχθεί.
— Πρακτικά και νομικά, τι όρια υπάρχουν στο τι μπορεί να στηθεί σε αυτό τον χώρο;
Τα όρια είναι καταρχάς ανθρώπινα: έλλειψη εμπιστοσύνης, αδιαφορία, καχυποψία. Η ιδέα της ενοποίησης των ακάλυπτων κρύβει την ιδέα της δημιουργίας κοινότητας και σχέσεων γύρω από ένα κοινό στόχο! Νομικά, τα όρια είναι, παραδόξως, αρκετά λογικά. Θα πρέπει να υπάρχει συμφωνία των 2/3 των κατοίκων της κάθε πολυκατοικίας προκειμένου να προχωρήσει η ενοποίηση. Στο άρθρο 17 του ΝΟΚ αναγράφονται αναλυτικά οι επιτρεπόμενες κατασκευές (πέργκολες κ.λπ.), όπως επίσης και ότι η επιφάνεια του ακάλυπτου πρέπει να φυτεύεται κατά τα 2/3! Αλλά σε πόσες περιπτώσεις συμβαίνει αυτό;
— Πρακτικά, ποιος θα αποφασίσει τελικά τι θα γίνει στον χώρο και ποιος θα πληρώσει;
Οι ίδιοι οι κάτοικοι, μέσα από το εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού, θα αποφασίσουν τι θέλουν να γίνει στον ακάλυπτό τους. Αντίστοιχα, η υλοποίηση θα γίνει με την προσφορά τους, τόσο όσον αφορά τον χρόνο που θα διαθέσουν αλλά και υλικά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο χώρος που προκύπτει από την ενοποίηση των ακάλυπτων δεν είναι δημόσιος αλλά ένας κοινός ιδιωτικός χώρος. Συνεπώς, είναι σημαντικό να εμπλακούν και να τον διαμορφώσουν οι ίδιοι οι κάτοικοι που θα τον χρησιμοποιούν στο μέλλον.
— Πείτε μας καμιά ιδέα (για το τι μπορεί να γίνει στους ακάλυπτους).
Πείτε μας εσείς! Εμείς είμαστε εδώ όχι ως αρχιτέκτονες αλλά ως άτομα που θέλουν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής στην Αθήνα και να φτιάξουν ένα –ίσως ακουστεί βαρύγδουπο– ένα όραμα για το πώς ζούμε μαζί καλύτερα. Αλλά άμα θέλετε ιδέες, έχουμε πολλές. Οι ακάλυπτοι μπορούν να είναι απλώς καθαροί και φυτεμένοι ή χώροι για παιχνίδι, αθλήματα, συναντήσεις, αστικές καλλιέργειες, ανταλλαγές, μαγειρικές, φύλαξη παιδιών, τέχνη, παραστάσεις και ό,τι θα επιλέξουν οι άνθρωποι που τους κατοικούν!
— Εκτός από τους ακάλυπτους, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να βελτιωθεί η ζωή μας άμεσα στην πόλη υπό τις παρούσες συνθήκες;
Να σκεφτεί ο καθένας τι θα ήθελε να αλλάξει και να το μοιραστεί δυνατά με τους άλλους. Θα εντυπωσιαστεί από το πόσοι σκέφτονται το ίδιο! Κι εμείς έτσι ξεκινήσαμε…
— Τι θαυμάζετε και τι μισείτε στην Αθήνα;
Η Αθήνα είναι μια πόλη που κάνει τα πάντα για να διώξει τους κατοίκους της, αλλά αυτοί, πεισματικά, μένουν!
