Του Judah Pollack… Αυτός είναι ο ενδιαφέρων τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλός σας απελευθερώνει χώρο για τη δημιουργία νέων και δυνατότερων συνδέσεων ώστε να μπορείτε να μαθαίνετε περισσότερα.
Υπάρχει μια παλιά παροιμία στις νευροεπιστήμες: οι νευρώνες που ενεργοποιούνται ταυτόχρονα συνδέονται μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει πως όσο περισσότερο ενεργοποιείτε ένα νευρικό κύκλωμα στον εγκέφαλό σας, τόσο πιο ισχυρό γίνεται εκείνο το κύκλωμα. Για αυτό τον λόγο, για να επικαλεστούμε άλλη μια παλιά παροιμία, ἡ ἐπανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως. Όσο πιο πολύ εξασκείστε στο πιάνο, μιλάτε μια γλώσσα ή κάνετε ταχυδακτυλουργικά κόλπα, τόσο πιο ισχυρά γίνονται αυτά τα κυκλώματα.
Για χρόνια αυτό αποτελούσε την εστίαση της εκμάθησης αυτών των πραγμάτων. Αλλά, όπως αποδεικνύεται, η ικανότητα μάθησης αφορά πολύ περισσότερα πράγματα από τη δημιουργία και την ενίσχυση των νευρικών συνδέσεων. Ακόμα πιο σημαντική είναι η ικανότητά μας να διαλύουμε τους παλιούς συνδέσμους. Ονομάζεται «κλάδεμα συνάψεων». Δείτε πώς λειτουργεί.
Ο εγκέφαλός σας είναι σαν τον κήπο
Φανταστείτε τον εγκέφαλό σας σαν έναν κήπο∙ εν τούτοις, αντί να βγάζετε άνθη, φρούτα και λαχανικά, καλλιεργείτε συνάψεις ανάμεσα σε νευρώνες. Αυτές είναι οι συνδέσεις τις οποίες διασχίζουν οι νευρομεταβιβαστές όπως η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη και άλλοι.
Τα «γλοιακά κύτταρα» είναι οι κηπουροί του εγκεφάλου μας –δρουν ώστε να επιταχυνθούν τα σήματα μεταξύ συγκεκριμένων νευρώνων. Άλλα γλοιακά κύτταρα, όμως, αφαιρούν τα απορρίμματα, ξεριζώνουν τα ζιζάνια, σκοτώνουν τα παράσιτα, και καθαρίζουν τα ξερά φύλλα. Οι κηπουροί που κλαδεύουν τον εγκέφαλό σας ονομάζονται «μικρογλοιακά κύτταρα». Κλαδεύουν τις συνάψεις. Το ερώτημα είναι, πώς ξέρουν ποιες από αυτές πρέπει να κλαδέψουν;
Οι ερευνητές μόλις αρχίζουν να εξιχνιάζουν αυτό το μυστήριο, αλλά αυτό που γνωρίζουν σίγουρα είναι ότι οι συνδέσεις που χρησιμοποιούνται λιγότερο επισημαίνονται από μια πρωτεΐνη, την C1q (όπως και από άλλες). Όταν τα μικρογλοιακά κύτταρα ανιχνεύουν αυτό το σημάδι, συνδέονται με την πρωτεΐνη και καταστρέφουν –ή κλαδεύουν- την σύναψη.
Με αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλός δίνει χώρο σε εσάς να αναπτύξετε νέες και ισχυρότερες συνδέσεις ώστε να μπορείτε να μαθαίνετε περισσότερα.
Γιατί έχει σημασία ο ύπνος;
Έχετε νιώσει ποτέ το κεφάλι σας να είναι γεμάτο; Ίσως όταν ξεκινάτε μια νέα δουλειά, ή όταν ασχολείστε έντονα με ένα σχέδιο. Δεν κοιμάστε αρκετά, αν και δέχεστε διαρκώς νέες πληροφορίες. Οπότε, κατά κάποιον τρόπο, ο εγκέφαλός σας όντως είναι γεμάτος.
Όταν μαθαίνετε πολλά νέα πράγματα, ο εγκέφαλός σας δημιουργεί συνδέσμους, αλλά είναι αναποτελεσματικοί, επί τούτου. Ο εγκέφαλός σας χρειάζεται να κλαδέψει πολλές από αυτές τις συνδέσεις και να χτίσει πιο ευθύγραμμες, αποτελεσματικές διόδους. Αυτό γίνεται όταν κοιμόμαστε.
Ο εγκέφαλος καθαρίζεται όταν κοιμόμαστε –τα εγκεφαλικά σας κύτταρα συρρικνώνονται κατά 60% για να κάνουν χώρο για τους γλοιακούς κηπουρούς σας ώστε να αφαιρέσουν τα περιττά και να κλαδέψουν τις συνάψεις.
Έχετε ποτέ ξυπνήσει από έναν καλό βραδινό ύπνο και έχετε καταφέρει να σκεφτείτε καθαρά και γρήγορα; Αυτό συμβαίνει επειδή όλο αυτό το κλάδεμα και η αύξηση της αποτελεσματικότητας των διόδων που συνέβησαν στη διάρκεια της νύχτας σας έχουν αφήσει πολύ χώρο για να απορροφήσετε και να συνθέσετε νέες πληροφορίες –με άλλα λόγια, να μάθετε.
Για αυτό τον λόγο οι σύντομοι ύπνοι στη διάρκεια της ημέρας είναι τόσο ωφέλιμοι για τις γνωστικές μας ικανότητες. Ένας ύπνος διάρκειας 10-20 λεπτών δίνει την ευκαιρία στους μικρογλοιακούς κηπουρούς σας να αναλάβουν δράση για να καθαρίσουν μερικές λιγότερο χρησιμοποιημένες συνδέσεις και να αφήσουν χώρο για να μάθετε νέες.
Η διαδικασίας της σκέψης με έναν εγκέφαλο που έχει στερηθεί ύπνου είναι σαν να προσπαθείτε να κόψετε δρόμο μέσα από μια πυκνή ζούγκλα με μια μαχαίρα. Έχει παραμεγαλώσει η βλάστηση, με αποτέλεσμα το πέρασμα να καθίσταται μια αργή και εξαντλητική διαδικασία. Τα μονοπάτια συμπίπτουν το ένα με το άλλο, και το φως δεν μπορεί να περάσει. Η σκέψη με έναν ξεκούραστο εγκέφαλο είναι σαν να περιπλανιέστε χαλαρά μέσα στο Central Park: τα μονοπάτια είναι ξεκάθαρα και συνδέονται μεταξύ τους με διακριτικά σημεία, τα δέντρα είναι στη θέση τους και μπορείτε να δείτε πολύ πιο μπροστά από εκεί που είστε. Είναι αναζωογονητικό.
Έχετε κατά νου πού εστιάζετε την προσοχή σας
Και στην πραγματικότητα, έχετε κάποιο έλεγχο πάνω στο τι αποφασίζει το μυαλό να διαγράψει στον ύπνο σας. Είναι οι συνάψεις που δεν χρησιμοποιείτε αυτές που επισημαίνονται για ανακύκλωση. Αυτές που όντως χρησιμοποιείτε ενυδατώνονται και οξυγονώνονται. Οπότε προσέχετε τι σκέφτεστε.
Αν περνάτε υπερβολικά πολλές ώρες διαβάζοντας θεωρίες για το τέλος του Game of Thrones και πολύ λίγο χρόνο στη δουλειά σας, μαντέψτε ποιες περιοχές του εγκεφάλου θα πάνε για ανακύκλωση!
Αν είστε σε διαμάχη με κάποιον από τη δουλειά και αφιερώνετε χρόνο στην κατάστρωση σχεδίων για να τον εκδικηθείτε, αντί να ασχολείστε με αυτήν την σπουδαία εργασία, θα καταλήξετε superstars στα σχέδια εκδίκησης αλλά δεν θα είστε καλοί στις καινοτομίες.
Για να επωφεληθείτε από το φυσικό σύστημα κηπουρικής του εγκεφάλου, απλά σκεφτείτε τα πράγματα που είναι σημαντικά για σας. Οι κηπουροί σας θα ενισχύσουν αυτές τις συνδέσεις και θα κλαδέψουν αυτές για τις οποίες ενδιαφέρεστε λιγότερο. Έτσι βοηθάτε να ανθίσει ο κήπος του εγκεφάλου σας.
