Πώς ένας βραβευμένος σκηνοθέτης (Robert Stone) που δημιούργησε το απόλυτο ντοκιμαντέρ για την Ημέρα της Γης έμαθε να εκτιμά την πυρηνική ενέργεια στην εποχή του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Στην πρώτη Ημέρα της Γης, το 1970, ήμουν ένα εντεκάχρονο παιδί που ζούσε στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ. Πέρασα την ημέρα με τους φίλους μου σπάζοντας με πολλή χαρά άδεια κουτάκια σόδας –η πρώτη μας αφύπνιση στην επαναστατική ιδέα της ανακύκλωσης. Πολλοί από μας πήγαμε σπίτι ενθαρρυμένοι να διδάξουμε μερικά πράγματα στους γονείς μας για τη σπάταλη και ρυπογόνο συμπεριφορά τους. Εν αντιθέσει με τις διαμαρτυρίες για το Βιετνάμ και τα πολιτικά δικαιώματα, η δράση για το περιβάλλον μου φαινόταν ότι ήταν μια σταυροφορία για τα παιδιά. Αυτό ήταν το κίνημά μας και η Ημέρα της Γης ήταν η μέρα μας. Γρήγορα έγινα μέλος σε αυτόν τον σκοπό και παραμένω ως σήμερα.
Πέρα από το θλιβερό κλίμα της μόλυνσης του αέρα και των υδάτων που το 1970 ήταν το επίπεδο των περιβαλλοντικών ανησυχιών μας, παραμόνευε η πανταχού παρούσα απειλή ενός πυρηνικού πολέμου. Μου φαινόταν ότι ο κόσμος που κληροδοτήθηκε σε εμάς από τους γονείς μας ήταν ένας κόσμος που είχε βγει εκτός ελέγχου, και οι αποδείξεις ήταν πανταχού παρούσες: το Βιετνάμ, οι εξεγέρσεις, οι δολοφονίες, η μόλυνση αέρος και υδάτων, και το αμυντικό δόγμα του Orwell περί Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής. Το μόνο λαμπρό σημείο για μένα ήταν το γεγονός ότι στέλναμε αστροναύτες στη Σελήνη. Αυτή ήταν μια συγκλονιστική, ελπιδοφόρα προσπάθεια που άνοιξε τους ορίζοντες και μου έδωσε την ελπίδα ότι η ανθρωπότητα, παρά τα όποια ελαττώματά της, είχε την ικανότητα να αξιοποιεί την τεχνολογία για ειρηνικούς σκοπούς που εμπνέουν. Όλα τα άλλα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο.
Όταν ήρθαν τα Χριστούγεννα εκείνη τη χρονιά, ο πατέρας μου έκανε δώρο στη μητέρα μου μια κάμερα super-8, την οποία οικειοποιήθηκα αμέσως. Όταν έφτασε ο Απρίλιος, ως εργασία για τη Φυσική της Α’ Γυμνασίου για να γιορτάσουμε τον πρώτο χρόνο από την καθιέρωση της Ημέρας της Γης, έκανα την πρώτη μου απόπειρα στην παραγωγή ταινιών με το τρίλεπτο ντοκιμαντέρ Pollution. Δεν το γνώριζα τότε, αλλά είχα βρει τότε ποια ήταν η αποστολή μου. Ήταν το πεπρωμένο μου να γίνω δημιουργός ντοκιμαντέρ.
Δεκαεφτά χρόνια μετά, ήμουν υποψήφιος για το Βραβείο Ακαδημίας για μια ταινία που ονομαζόταν Radio Bikini, για τις πρώτες δοκιμές πυρηνικών όπλων στην Ατόλη των Μπικίνι στον Ειρηνικό. Σχεδόν σε μια νύχτα, έγινα ο ευνοούμενος του κινήματος κατά των πυρηνικών, ενός εύλογου σκοπού που είχε προκύψει από το περιβαλλοντικό κίνημα της δεκαετίας του 1970. Διεκδικούμενος από ακτιβιστές που επέμεναν να χρησιμοποιήσουν την ταινία μου περί πυρηνικών όπλων για να ενισχύσουν τα επιχειρήματά τους κατά της πυρηνικής ενέργειας μετά τα γεγονότα στο Τσερνομπίλ, είχα πιεστεί επανειλημμένα να υποστηρίξω ότι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών είχε σκοπίμως δηλητηριάσει με ραδιενέργεια στρατιώτες στα Μπικίνι σε μια συνωμοσία να μελετήσουν τα αποτελέσματα της ραδιενέργειας στους ανθρώπους, και μετά το έκρυψε.
Αν και ήξερα (και δήλωσα δημοσίως) ότι δεν υπήρχαν αποδείξεις για σκοπιμότητα, οι ακτιβιστές που ασπάστηκαν την ταινία μου δεν νοιάζονταν για αποδείξεις. Αρκετά χρόνια μεγαλύτεροι από μένα και έχοντας ίσως ψυχικά τραύματα από τη συνηθισμένη εκπαίδευση με ασκήσεις αυτοπροστασίας σε περίπτωση πυρηνικής έκρηξης στα σχολεία (κάτι που δεν είχα προλάβει), η δουλειά τους ήταν να σκορπούν φόβο και καχυποψία απέναντι σε κάθε τι πυρηνικό, και να θεωρούν όποιες αντίθετες σε αυτά πληροφορίες ως προϊόντα του «Συστήματος». Ως γιος ιστορικού του Princeton University, είχα μεγαλώσει έχοντας έναν καλό ανιχνευτή για τις ανοησίες και μια βαθιά καχυποψία για τους ανθρώπους που βλέπουν τον κόσμο σε μαύρο ή άσπρο. Ήταν η πρώτη μου σύγκρουση με το Κίνημα. Όπως θα φαινόταν στην πορεία, δεν θα ήταν και η τελευταία.
Είκοσι χρόνια μετά δημιούργησα ένα ντοκιμαντέρ που λέγεται Earth Days, ένα τρυφερό πορτραίτο για την ανάπτυξη του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος και την ιστορία του πώς πρόεκυψε η Ημέρα της Γης. Στην πρεμιέρα του ως Ταινία της Τελευταίας Νύχτας στο Sundance Film Festival του 2009, ανέβηκα στη σκηνή σε μια γεμάτη αίθουσα περίπου 1.500 ατόμων. Ξαφνικά, κάποιος με ρώτησε ποιες ήταν οι απόψεις μου για την πυρηνική ενέργεια ως περιβαλλοντιστής. Ανέφερα το Radio Bikini, το οποίο είχε κάνει την πρώτη του προβολή επίσης στο Sundance, και είπα ότι οι αντιλήψεις μου είχαν εξελιχθεί μετά την κλιματική αλλαγή και δεν ήμουν πλέον κατά της πυρηνικής ενέργειας.
Δίπλα μου στη σκηνή ήταν ο Stewart Brand, ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας, ο ιδρυτής του Whole Earth Catalog και ένας θρύλος του περιβαλλοντικού κινήματος. Ξέροντας ότι ο Stewart είχε γίνει ένας παθιασμένος υπερασπιστής της πυρηνικής ενέργειας, τον ρώτησα αν ήθελε να βγει μπροστά και να απαντήσει στην ερώτηση. Όσο μιλούσε για πέντε-δέκα λεπτά, προβάλλοντας ένα πειστικό και αποκαλυπτικό επιχείρημα υπέρ της πυρηνικής ενέργειας, είδα αυτό το αριστερίζον κοινό να στέκεται εκεί εμβρόντητο και όμως εντελώς άναυδο. Ένιωσα μια προφανή αίσθηση απελευθέρωσης όταν ο Stewart με χαρά κατέρριψε ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού του περιβαλλοντικού ακτιβισμού. Ήταν σαν να είχαν ανοίξει οι πόρτες σε αυτή την καταπιεστική και καταθλιπτική εικοσαετή συζήτηση σχετικά με το πώς να λύσουμε την κλιματική αλλαγή και ξαφνικά μας είχε δοθεί ο αέρας που μας χρειαζόταν. Κανείς δεν ήθελε πλέον να συζητά για την ταινία μου, Earth Days, λυπάμαι που το λέω. Όλοι ήθελαν να συζητήσουν για την πυρηνική ενέργεια.
Πόσο τρομερά ειρωνικό θα ήταν αν η μία τεχνολογία στην οποία οι περιβαλλοντιστές ήταν σχεδόν εξολοκλήρου ενάντιοι (μια βασική αρχή του Κινήματος) ήταν στην πραγματικότητα η καλύτερη δυνατή λύση για να σώσουμε τον πλανήτη από τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή όλων των εποχών; Η σκέψη με συγκλόνισε σαν να χτυπήθηκα από κεραυνό, όπως την πρώτη φορά που άκουσα Sex Pistols. Η πυρηνική ενέργεια ήταν η πανκ απάντηση στους Crosby, Stills & Nash του περιβαλλοντικού κινήματος. Αυτό ήταν μια επανάσταση απέναντι στα λάθη του περιβαλλοντικού κινήματος στη διάρκεια των χρόνων. Αποφάσισα εκείνη τη στιγμή αυτό να είναι το θέμα της επόμενης ταινίας μου.
Τέσσερα χρόνια μετά, επέστρεψα στο Sundance με ένα νέο ντοκιμαντέρ που λεγόταν Pandora’s Promise. Αυτή η ταινία γρήγορα με έφερε σε σύγκρουση με πολλούς από τους ίδιους ανθρώπους που με είχαν επικροτήσει για τη δημιουργία του Radio Bikini πριν από πολλά χρόνια, και για το πιο πρόσφατο Earth Days. Και όμως, δεδομένων του υποβάθρου μου, της υπόληψής μου, και των περιβαλλοντικών καλοθελητών, ήμουν δύσκολος στόχος για αμφισβήτηση όπως ήταν οι ασυνήθιστοι και γενναίοι άνθρωποι των οποίων κατέγραψα τις ιστορίες μεταβολής απόψεων, ανάμεσα σε αυτούς και ο Stewart Brand.
Πέρασα τα επόμενα δύο χρόνια ταξιδεύοντας στον κόσμο για την ταινία, παρουσιάζοντάς την σε κοινό περιβαλλοντιστών, κάνοντας πολλούς να αλλάξουν τις απόψεις τους. Κάποιες φορές ένιωθα σαν περιπλανώμενος κήρυκας για μια νέα θρησκεία, η οποία δεν βασίζεται στο φόβο, αλλά στην ελπίδα∙ στη λογική, όχι στην ψευδο-επιστήμη∙ που υπερασπίζεται την αφθονία της ενέργειας, και όχι τη λιτότητά της. Όπου πήγαινα, είχα εκπληκτικά λίγους εχθρούς και συνάντησα μια αληθινή στρατιά φίλων που δημιουργούν τώρα ένα κίνημα.
Ένα κομμάτι του εαυτού μου είναι ακόμα αυτό το εντεκάχρονο παιδί, εμπνευσμένο από την τεχνολογία, αηδιασμένο από την υποτίμηση του πλανήτη μας, αποφασισμένο να κάνει τη διαφορά, και ανοιχτό στο να μαθαίνει νέα πράγματα και να διαμορφώνει τις απόψεις του βάσει των νέων δεδομένων. Οι περιβαλλοντιστές μας έχουν ορθώς παρακινήσει να αντιμετωπίσουμε άβολες αλήθειες, και όμως η πιο άβολη αλήθεια από όλες είναι μία που οι ίδιοι δύσκολα αναγνωρίζουν. Μέσα από την αντίθεσή τους στην πυρηνική ενέργεια στη μέση μιας κλιματικής κρίσης, πιστεύω ότι έχουν κάνει σφάλμα κριτικής ιστορικών και πιθανόν καταστροφικών διαστάσεων. Είναι ένας από τους σκοπούς σε αυτή τη ζωή να διορθώσω αυτό το λάθος –πριν να είναι πολύ αργά.
