Του Don Boudreaux*… «Αφήστε την αγορά να το χειριστεί! Αφήστε την αγορά να το χειριστεί! Δεν έχετε κουραστεί να αναμασάτε αυτή την απλοϊκή ‘καραμέλα’;» Έτσι έκλεινε ένα μήνυμα που έλαβα από έναν αναγνώστη.
Είναι αλήθεια ότι όλοι μας μπαίνουμε στον πειρασμό, μερικές φορές, να αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε πολύ για περίπλοκα ζητήματα και να καταφεύγουμε, αντίθετα, σε απλοϊκά ρητά χωρίς πολύ κόπο. Πρέπει να αντιστεκόμαστε σε αυτήν την τάση απέναντι και στον εαυτό μας και στους άλλους.
Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρέπει να συγχέουμε την ομοιογένεια με την απλότητα. Διαφέρουν μεταξύ τους. Απλά επειδή διδάσκω στον οχτάχρονο γιο μου να είναι πάντα ειλικρινής, δεν σημαίνει ότι είμαι ένας χαζός που δίνει απλοϊκές συμβουλές∙ σημαίνει, αντίθετα, ότι η ειλικρίνεια είναι μια αρετή που πρέπει να ασκείται ομοιογενώς –ακόμα και αν σε μερικές περιπτώσεις ο γιος μου θα την έβγαζε καθαρή λέγοντας ψέματα.
Ομολογώ ότι η λύση που προτείνω για πολλά ζητήματα δημόσιας πολιτικής είναι «αφήστε την αγορά να το χειριστεί». Αλλά αυτή η απάντηση δεν είναι αφελής ούτε πρόχειρη. Είναι ρεαλιστική. Αντικατοπτρίζει την κατανόησή μου ότι σχεδόν κάθε πρόβλημα στο οποίο αναφέρεστε –η ανακατασκευή της Ακτής του Κόλπου που χτυπήθηκε από τον τυφώνα Κατρίνα, η παροχή εκπαίδευσης άριστης ποιότητας στα παιδιά, η μείωση του μποτιλιαρίσματος στους αυτοκινητοδρόμους- είναι πιο πιθανό να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα και δικαιότερα από την αγορά παρά από την κυβέρνηση.
Με τη φράση «αφήστε την αγορά να το χειριστεί» απορρίπτουμε μια συγκεντρωτική ομάδα ειδικών που παρέχει τις ίδιες λύσεις σε όλους και για όλα. Υποστηρίζουμε μια απίστευτα περίπλοκη στρατηγική αντιμετώπισης του εκάστοτε ζητήματος. Συνιστώντας την παρέμβαση της αγοράς αντί για εκείνη της κυβέρνησης αναγνωρίζουμε ότι ούτε αυτός που το λέει ούτε κανείς άλλος διαθέτει επαρκείς πληροφορίες και γνώσεις ώστε να κρίνει, ή ακόμα και να προβλέψει, ποιες συγκεκριμένες μέθοδοι είναι καλύτερες για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.
Στην πραγματικότητα, συνιστώντας την αγορά σημαίνει ότι συνιστούμε την ελευθερία σε εκατομμύρια ανθρώπους, καθένας τους με διαφορετικές οπτικές, γνώσεις και ιδέες, να συμβάλλουν με τη θέλησή τους στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος με τις δικές τους ιδέες και προσπάθειες. Δεν συνιστούμε μία και μοναδική λύση, αλλά μια αποκεντρωμένη διαδικασία που επιστρατεύει πολλά ανταγωνιστικά πειράματα και, έπειτα, ανακαλύπτει τις λύσεις που αποδίδουν καλύτερα κάτω από τις όποιες συνθήκες.
Συνιστώντας τις αγορές κατανοούμε ή, τουλάχιστον, πορευόμαστε με τη σοφία της σπουδαίας θεωρίας του James Buchanan ότι «η τάξη καθορίζεται από τη διαδικασία ανάδυσής της». Κατανοούμε, σε κάποιο επίπεδο, τη συνειδητοποίηση του Vernon Smith πως ο «οικολογικός ορθολογισμός» είναι σπουδαιότερος από τον ατομικό ή «κονστρουκτιβιστικό».
Αυτή η διαδικασία είναι ευέλικτη και ενθαρρύνει την δημιουργικότητα. Επίσης, στερεί από τον οποιοδήποτε τη δύναμη να επιβάλλει μονομερώς το δικό του όραμα στους άλλους.
Εν συντομία, με τη συμβουλή «αφήστε την αγορά να το χειριστεί» λέω με συντομία ότι «δεν έχω κάποιο απλοϊκό σχέδιο για να λύσω αυτό το πρόβλημα∙ απορρίπτω, βέβαια, όλα τα απλοϊκά σχέδια. Μόνο ένας ανταγωνιστικός, αποκεντρωμένος θεσμός συνυφασμένος με αξιόπιστους βρόχους ανατροφοδότησης –την αγορά- μπορεί να αποτελεί αντικείμενο εμπιστοσύνης για την ανακάλυψη και την εφαρμογή ενός επαρκώς λεπτομερούς τρόπου ώστε να αντιμετωπιστεί το εκάστοτε πρόβλημα».
Τίποτα από τα προαναφερθέντα δεν σημαίνει ότι ο παραγκωνισμός της κυβέρνησης αρκεί για να υπάρξει ειρήνη και ευημερία. Οι αγορές απαιτούν ένα κράτος δικαίου που εξασφαλίζει, μεταξύ άλλων, ότι το δικαίωμα στην ιδιοκτησία είναι ασφαλές και ανταλλάξιμο. Στην καλύτερη περίπτωση, η κυβέρνηση μπορεί να μας βοηθήσει στην προστασία των δικαιωμάτων μας. Οι αγορές χρειάζονται επίσης έναν πολιτισμό στον οποίο ανθεί το εμπόριο.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία συνταγή για να δημιουργηθούν οι νομικοί θεσμοί και η εμπορική κουλτούρα που απαιτεί ο καπιταλισμός. Αν αυτές οι προϋποθέσεις απουσιάζουν, δεν μπορεί να υπάρξει καμία αγορά που θα επιλύσει το όποιο πρόβλημα. Οπότε, λέγοντας «αφήστε την αγορά να το χειριστεί» δεν είναι το ίδιο με το να πούμε «όλα θα είναι φίνα αν βγει η κυβέρνηση από τη μέση».
Αλλά όταν αυτοί οι προαπαιτούμενοι θεσμοί υπάρχουν κατά κύριο λόγο, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, οι αγορές είναι απίστευτα δημιουργικές και αξιόπιστες. Το να ζητάμε από τις αγορές, λοιπόν, να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα είναι η σοφότερη λύση.
Φευ, όμως, η ανοησία συνεχώς θριαμβεύει έναντι της σοφίας. Πολύ συχνά οι άνθρωποι θεωρούν ότι τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα μπορούν να λυθούν μόνο αποφασίζοντας εκ των προτέρων ποια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων και ποιες διαδικασίες κρατούν το κλειδί για την επίλυσή τους.
Ενώ η διακήρυξη «αφήστε την κυβέρνηση να το χειριστεί» φαίνεται σαν μια λύση, δεν είναι. Αντίθετα, αποτελεί απλά ένα δείγμα μιας απλοϊκής και αβάσιμης πίστης –μια απλοϊκή και αβάσιμη πίστη ότι οι άνθρωποι που επιφορτίζονται με εξουσίες δεν θα κάνουν κατάχρησή τους∙ ότι οι εκλεγμένοι πολιτικοί διαθέτουν ή θα βρουν καλύτερες απαντήσεις από αυτές που θα επιδιώξουν εκατομμύρια άνθρωποι με τους δικούς τους τρόπους, διακινδυνεύοντας πόρους και υπολήψεις στην προσπάθειά τους αυτή∙ ότι μόνο εκείνες οι «λύσεις» που διατυπώνονται σε νομοθετήματα και κανονισμούς, για τις οποίες πληρώνονται αξιωματούχοι ώστε να εφαρμοστούν, είναι οι αληθινές.
Οπότε ναι, δείξτε μου ένα πρόβλημα και πιθανόν θα απαντήσω «αφήστε την αγορά να το χειριστεί». Θα απαντήσω με αυτόν τον τρόπο επειδή γνωρίζω πως όχι μόνο οι λιγοστές μου γνώσεις και ο κόπος μου δεν επαρκούν για την επίλυση μεγάλων προβλημάτων, αλλά και πως ακόμα και αυτοί ανάμεσά μας που θα μπορούσαν να συναγωνιστούν τους Αϊνστάιν, Κρούγκμαν και Μπους δεν μπορούν να ξέρουν την καλύτερη λύση για οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβλημα.
Οι λύσεις για τα περίπλοκα κοινωνικά προβλήματα απαιτούν όσο το δυνατόν περισσότερα δημιουργικά μυαλά –και αυτά ακριβώς προσφέρει η αγορά.
