Της Judy Dempsey… Πρώτα ήταν η Ουγγαρία. Τώρα η Σλοβενία και η Αυστρία σκέφτονται να κάνουν το ίδιο: να χτίσουν φράχτες για να ελέγχουν την ροή των προσφύγων που εισέρχονται στην χώρα τους. Αλλά εάν κάποια κράτη της ΕΕ θεωρούν ότι το να βάλουν τείχους θα κάνουν το προσφυγικό πρόβλημα της Ευρώπης να εξαφανιστεί, ή ότι μπορούν να αποκλείσουν τον εαυτό τους από την κρίση, κάνουν ένα μεγάλο λάθος.
Η ανέγερση τειχών θα ασκήσει ακόμη περισσότερες πιέσεις στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που ήδη αγωνίζονται με δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες να διαβαίνουν όλη την Ευρώπη. Και αυτό θα οδηγήσει σε μια Ευρώπη-φρούριο –ακριβώς αυτό που δεν ήθελαν να γίνει τα ανατολικά μέλη της ΕΕ, όταν εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004. Τα νέα κράτη-μέλη δεν ήθελαν τους γείτονές τους απομονωμένους από την Ευρώπη.
Η σκληρή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες και οι λαοί τους, είναι αναπόφευκτη. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει την μεγαλύτερη μετακίνηση ανθρώπων από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντιμετωπίζει επίσης μία από τις μεγαλύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές προκλήσεις, την οποία όλα τα κράτη της ΕΕ θα πρέπει τελικά να αποδεχθούν. Εάν αποτύχουν να το κάνουν αυτό, όπως είπε η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel προσφάτως, η ΕΕ θα μπορούσε να καταστραφεί.
Η Merkel δεν είναι ένας πολιτικός που υπερβάλλει ή που της αρέσει να επιδίδεται σε κινδυνολογίες. Τους τελευταίους δύο μήνες, έχει προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει την επίμονη αποφασιστικότητά της για να πείσει τους εταίρους της στην ΕΕ, να αναλάβουν τουλάχιστον το μερίδιό τους και να δώσουν καταφύγιο και ασφάλεια στους εκατοντάδες χιλιάδων πρόσφυγες που έχουν ήδη φθάσει στην Ευρώπη. Αλλά η επιτυχία της Merkel να διατηρήσει την ΕΕ ενωμένη αναφορικά με τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στην Ρωσία το 2014 και να διατηρήσει την ευρωζώνη ενωμένη στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της Ελλάδας, δεν έχει επαναληφθεί στην περίπτωση των προσφύγων. Είναι σαν η Γερμανία που έδειξε ηγετική διάθεση και στις δύο προηγούμενες προκλήσεις που αντιμετώπισε η ΕΕ, τώρα να εκτιμάται ότι θα αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσφυγική κρίση –αλλά αυτή την φορά χωρίς να τραβάει μαζί της την υπόλοιπη ΕΕ.
Ως έχει, η Γερμανία ήταν αξιοσημείωτη με τον τρόπο που κράτησε τις πόρτες της ανοιχτές στους πρόσφυγες, παρά την αυξανόμενη αντίδραση στην πολιτική αυτή από την ίδια τη συντηρητική ομάδα της Merkel. Η Σουηδία, η Αυστρία και η Ελλάδα (σαν να μην έφθαναν τα δικά της προβλήματα της Αθήνας), έχουν επίσης φανεί μεγαλόψυχες στο να δεχθούν πρόσφυγες.
Αλλά όπως ανακαλύπτουν αυτές οι λίγες χώρες, η αλληλεγγύη –μια λέξη που επικαλούνται τόσες πολλές χώρες όταν θέλουν την στήριξη της ΕΕ- είναι απούσα. Η ΕΕ έχει υπάρξει ανίκανη να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα που επηρεάζει όλες τις χώρες της ΕΕ, ανεξαρτήτως από το εάν χτίζουν τείχους για να μονωθούν από τους πρόσφυγες.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν πάντα να κατηγορήσουν τα λαϊκιστικά κινήματα για την απροθυμία τους να δεχθούν πρόσφυγες. Και ασφαλώς, τα λαϊκιστικά κόμματα και οι πολιτικοί που απλώς δεν θέλουν ξένους που εγκαθίστανται στις πόλεις τους και στα χωριά τους, κερδίζουν έδαφος.
Στη Γερμανία, δεν περνάει μία ημέρα χωρίς να υπάρξει μια επίθεση στα καταφύγια για τους πρόσφυγες ή χωρίς να αποσταλούν κάποια e-mails μίσους σε πολιτικούς και αξιωματούχους της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι προσπαθούν να κινητοποιήσουν όση περισσότερη στήριξη μπορούν για τους πρόσφυγες.
Αλλά την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει μία ημέρα χωρίς να ξεφυτρώσει άλλο ένα κίνημα πολιτών που αναλαμβάνει να βοηθήσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Ένας δικηγόρος που ξέρω έχει οργανώσει το δικηγορικό του γραφείο για να δίνει μαθήματα γερμανικών σε μια ομάδα προσφύγων από τη Συρία και την Ερυθραία.
“Επικοινωνήσαμε με τον τοπικό δήμο που φροντίζει τους πρόσφυγες, αγοράσαμε ένα απλό διδακτικό manual, και τώρα δίνουμε μαθήματα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα”, μου είπε. Γίνονται όλα σε εθελοντική και δωρεάν βάση.
Αυτού του είδους οι αυθόρμητες δράσεις εξανθρωπίζουν το προσφυγικό πρόβλημα. Ίσως αυτό είναι το κλειδί στην προσπάθεια να κατανοήσουμε γιατί η Ευρώπη είναι τόσο απροετοίμαστη και τόσο απρόθυμη να αντιμετωπίσει από κοινού την κρίση. Οι πρόσφυγες θεωρούνται ως ξένοι, που σημαίνει όχι Ευρωπαίοι- και όχι ότι η λέξη Ευρωπαίος μπορεί να ορίζεται με σαφήνεια.
Ο Jaroslaw Kaczynski, ο εθνικιστής συντηρητικός ηγέτης του πολωνικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη που κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές της χώρας στις 25 Οκτωβρίου, έχει ρατσιστική απέχθεια για τους πρόσφυγες.
Δεν είναι ο μόνος. Ο Viktor Orban, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, ο οποίος έχτισε ένα τείχος κατά μήκος των συνόρων με την Σερβία για να κρατήσει μακριά τους πρόσφυγες, δήλωσε πως οι πρόσφυγες θα υπονομεύσουν αυτά που πρεσβεύει η Ευρώπη: τις χριστιανικές της αξίες.
Τα πολιτιστικά τείχη υπάρχουν ακόμη και εκεί που δεν υπάρχουν φυσικά εμπόδια. Κορυφαίοι Σλοβάκοι και Τσέχοι αξιωματούχοι τρέφουν τους ίδιους φόβους και υποψίες σχετικά με το να έχουν μουσουλμάνους να ζουν στην χώρα τους –όπως κάνουν τα αντιμεταναστευτικά κόμματα στην Ολλανδία, στη Γαλλία και σε άλλες χώρες της ΕΕ.
Εν συντομία, επειδή οι πρόσφυγες είναι κυρίως Μουσουλμάνοι και προέρχονται από μη δημοκρατικές χώρες, το υπόβαθρό τους έχει συγχυστεί με ένα είδος ισλαμοφοβίας. Αυτό τροφοδοτεί την στήριξη για τους λαϊκιστές αλλά επίσης τρομάζει πολλούς που φοβούνται την επίδραση της μετανάστευσης στον κοινωνικό ιστό. Είναι σα να μην έχουν εμπιστοσύνη στις δικές τους κοινωνίες.
Για αυτό η Merkel έχει δώσει τεράστια έμφαση στην ενσωμάτωση των προσφύγων το συντομότερο δυνατό, όχι μόνο με τη διδασκαλία των γερμανικών, πηγαίνοντας τα παιδιά τους στο σχολείο, ή θεσπίζοντας σχήματα εκπαίδευσης εργασίας, αλλά επίσης διαδίδοντας την κουλτούρα και τις αξίες της δημοκρατίας σε μια κοσμική κοινωνία.
Είναι μια τεράστια πρόκληση που η Merkel έχει κάνει έναν από τους κύριους πυλώνες της προσφυγικής πολιτικής της. είναι μια πρόκληση που επαναλαμβάνει διαρκώς στο γερμανικό κοινό διότι η ίδια και οι σύμβουλοί της γνωρίζουν ποιο υψηλό τίμημα θα πληρώσουν εάν η ενσωμάτωση, η οποία είναι μια μακροχρόνια διαδικασία, αποτύχει.
Καθώς δεν υπάρχει τέλος στο θέαμα των προσφύγων που φεύγουν από τον πόλεμο στη Συρία, αναρωτιέται κανείς πώς θα ανταποκριθούν οι κυβερνήσεις της Ευρώπης εάν οι 1,4 εκατ. Ουκρανοί που έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά από τον πόλεμο και τις καταστροφές στην Ανατολική Ευρώπη, αναζητήσουν καταφύγιο στην ΕΕ.
