Του Marco den Ouden*… Η Ayn Rand είχε δίκιο όταν έλεγε ότι το κλειδί για την αλλαγή της κοινωνίας είναι η φιλοσοφία. Παρακίνησε τους υποστηρικτές της να γίνουν οι Νέοι Διανοούμενοι. Και ξεκάθαρα το πέτυχε, αν και υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος μπροστά μας.
Ένας άλλος φιλόσοφος, ο Karl Popper, έγραψε ένα εξαιρετικό βιβλίο σε δύο μέρη ονόματι Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της. Ήταν περισσότερο κλασικός φιλελεύθερος παρά ελευθεριακός (libertarian). Πράγματι, όταν έγραψε αυτό το έργο, το σύγχρονο φιλελεύθερο κίνημα ήταν ακόμα στα σπάργανα.
Οι 3 “μεγάλες κυρίες” του σύγχρονου φιλελεύθερου κινήματος Isabel Paterson, Rose Wilder Lane και Ayn Rand εξέδωσαν σπουδαία βιβλία το 1943. Το έργο του Popper εμφανίστηκε δύο χρόνια αργότερα. Ο Popper ήταν φίλος του Hayek και μέλος της κοινότητας Mont Pelerin.
Εναντίον του εκτεταμένου κοινωνικού σχεδιασμού
Το βιβλίο εστιάζει στα ελαττώματα του τελεολογικού ιστορικισμού και στον τρόπο με τον οποίο αυτός οδηγεί στον ολοκληρωτισμό. Δέχονται σκληρή κριτική ο Πλάτωνας, ο Ένγκελς και ο Μαρξ ως ιστορικιστές. Ο ιστορικισμός είναι η ιδέα ότι υπάρχει ένα προκαθορισμένο πεπρωμένο για τα πράγματα. Η κοινωνία ακολουθεί μια ιστορική πορεία. Κατά συνέπεια, αυτοί οι φιλόσοφοι παρουσιάζουν μια φιλοσοφία που στοχεύει στην «αλήθεια» και προτείνουν μια ολοσχερή αναδιαμόρφωση της κοινωνίας που να ταιριάζει στο όραμά τους.
Ο Popper διαφώνησε με αυτή την θέαση των πραγμάτων, την οποία αποκάλεσε εκτεταμένο κοινωνικό σχεδιασμό. Με αυτόν τον τρόπο εννοούσε ότι η αλλαγή προκύπτει αργά, σε μικρές δόσεις. Οι προσπάθειες να κάνουμε σαρωτικές αλλαγές αναπόφευκτα καταλήγουν σε καταστροφή, όπως φάνηκε και από την Γαλλική Επανάσταση με τους υψηλούς σκοπούς της και την αιματηρή περίοδο της Τρομοκρατίας.
Η Rand δημιούργησε έναν φιλοσοφικό οδικό χάρτη του προορισμού μας. Ο Popper, όμως, πρότεινε μια μεθοδολογία για να φτάσουμε εκεί: ένα βήμα τη φορά.
Πολύ συχνά μπορείτε να δείτε μεταξύ των ριζοσπαστών πολύ δηλητήριο και θυμό: μια λαγνεία για αλλαγή που φτάνει στην επιθυμία για επανάσταση –βίαιη, αν χρειαστεί. Έχουν έναν σκοπό στο νου τους, αλλά δεν έχουν μια ξεκάθαρη εικόνα πώς να φτάσουν εκεί.
Πάντα ήμουν αισιόδοξος εκ φύσεως, και πάντα ενεργητικός εκ πεποιθήσεως. Πιστεύω ότι η πραγματική και προοδευτική αλλαγή (προοδευτική με την έννοια ότι οδηγεί ολοένα και σε περισσότερη ελευθερία) μπορεί να γίνει μέσα από τον εξελικτικό αναρχισμό: έναν αργό και σταδιακό μαρασμό του κράτους καθώς οι λειτουργίες του αντικαθίστανται από ιδιωτικές πρωτοβουλίες που καθιστούν την κυβέρνηση ξεπερασμένη σε εκείνους τους τομείς.
Μερικές περιπτώσεις
Για παράδειγμα, ο ερχομός του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, του Instagram, του Twitter και του Facebook, μεταξύ άλλων, έχει αποδεκατίσει αυτό που κάποτε υπήρξε πιστό στήριγμα της κυβέρνησης: το ταχυδρομείο. Σήμερα ούτε οι λογαριασμοί στέλνονται πλέον στα γραμματοκιβώτιά μας. Δεν στέλνουμε πλέον επιταγές. Είμαστε και συνεχίζουμε να πορευόμαστε σε έναν κόσμο χωρίς χαρτί που θα καταστήσει παρωχημένα τα ταχυδρομεία.
Από διαφορετικής πλευράς, οι Μορμόνοι δεν χρειάζονται και ούτε χρησιμοποιούν την κρατική πρόνοια. Έχουν βοηθήσει, μάλιστα, την κυβέρνηση σε διάφορες περιπτώσεις. Η εκκλησία διαθέτει ένα δικό της σύστημα εθελοντικής συνεισφοράς και φροντίζει τον εαυτό της. Διαθέτει τη δική της υπηρεσία κοινωνικής πρόνοιας. Το μέγεθος και το πεδίο του συστήματος πρόνοιας των Μορμόνων είναι απίστευτο. Οι βασικοί του σκοποί είναι πάντα η αυτάρκεια, η έξοδος των ανθρώπων από την πρόνοια και η είσοδός τους στην αγορά εργασίας.
Η Wall Street Journal δημοσίευσε ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα για το σύστημα πρόνοιας της εκκλησίας αυτής, την προέλευση και την ιστορία του, πριν από λίγο καιρό. «Όταν έφτασε το τέλος του Β’ Παγκοσμίου», λέει το άρθρο, «οι ηγέτες της εκκλησίας είχαν αρκετά αποθέματα σε σημείο που επικοινώνησαν με τον Πρόεδρο Τρούμαν ζητώντας του την άδεια να συμβάλουν στην σίτιση και την ένδυση των απόρων της Ευρώπης». Η βοήθεια που παρείχε η εκκλησία στα θύματα του τυφώνα Κατρίνα ήταν εντυπωσιακή.
Εν τούτοις, οι άνθρωποι που δέχονται βοήθεια από την εκκλησία τη χρειάζονται μόνο για 3-6 μήνες. «Αυτό συμβαίνει γιατί ο σκοπός της εκκλησίας είναι να τους βοηθήσει να σταθούν στα πόδια τους το συντομότερο δυνατό. Και η αποθήκη αποτελεί ένα μόνο εργαλείο από αυτά που έχουν στη διάθεσή τους οι τοπικοί επίσκοποι, οι οποίοι μπορεί να παραπέμψουν κάποιους και σε άλλα προγράμματα της εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένων της συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού ή των υπηρεσιών για την οικογένεια».
Οι τεχνολογικές πρόοδοι, όπως εκείνες που βγάζουν τα ταχυδρομεία από τη δυστυχία τους, όπως και οι ιδιωτικές εναλλακτικές σαν το σύστημα πρόνοιας των Μορμόνων, είναι αυτές οι τμηματικές μέθοδοι που μπορούν τελικά να υποκαταστήσουν πλήρως την κυβέρνηση. Σίγουρα χρειάζεται χρόνος. Αλλά εκεί πρέπει να εστιάσουν οι φιλελεύθεροι: στην εύρεση λύσεων και παρακαμπτήριων οδών.
Κάποια άλλα παραδείγματα αποτελούν τα κοινωνικά πειράματα που έχουν διεξαχθεί με ξεκάθαρη επιτυχία και μπορούν να γίνουν αντικείμενο μίμησης. Έχω στο νου μου συγκεκριμένα το πείραμα της Πορτογαλίας με την αποποινικοποίηση των ναρκωτικών.
Τελικά η επανάσταση βήμα με βήμα πιάνει τόπο!
