Του Joe Mascaro*… Αν η άμεση επίλυση προβλημάτων δεν μπορεί να σώσει τη γη, ίσως οι έμμεσες καινοτομίες μπορούν να βοηθήσουν. Άραγε μπορεί η διαστημική έρευνα χαμηλού κόστους να δείξει το δρόμο;
Ο Al Gore συνηθίζει να κλείνει τις παρουσιάσεις του πάνω στην κλιματική αλλαγή δείχνοντας μια κλασική εικόνα του Blue Marble –ολόκληρου του ηλιόλουστου δίσκου της Γης που φαίνεται εύθραυστος απέναντι στο έρεβος του διαστήματος- πριν προσθέσει κάποια προειδοποιητικά λόγια: «Μην αφήνετε κανέναν να σας λέει ότι μπορούμε να καταφύγουμε στον Άρη∙ δεν μπορούσαμε καν να εκκενώσουμε τη Νέα Ορλεάνη. Η Γη είναι ο μόνος πλανήτης που μπορεί να κατοικηθεί από τους ανθρώπους. Εδώ θα πρέπει να παλέψουμε».
Αυτή είναι μια λογική άποψη σχετικά με την πρόκληση αυτή. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε λιμούς και λοιμούς. Περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι εκτιμάται ότι ζουν με λιγότερο από 1,90 δολάρια την ημέρα. Η κλιματική αλλαγή απειλεί μια ήδη σαθρή οικονομία. Γιατί, λοιπόν, να επενδύσουμε πόρους στην αποίκηση ενός άλλου πλανήτη όταν τους χρειαζόμαστε τόσο απεγνωσμένα στη Γη; Αυτός ο τρόπος σκέψης εξαπλώνεται και στα υψηλότερα στρώματα διακυβέρνησης. Ενώ έχουν ανακοινωθεί σχέδια για αποστολή των αστροναυτών στην τροχιά του Άρη κατά τη δεκαετία του 2030, η Προεδρία του Ομπάμα έχει προσπαθήσει σε κάθε ετήσια αίτηση χρηματοδότησης να στρέψει τα χρήματα της NASA μακριά από τις ανθρώπινες πτήσεις στο διάστημα και την επιστήμη των πλανητών, και προς την παρατήρηση της Γης.
Αλλά, τώρα τελευταία, έχω αρχίσει να αναρωτιέμαι: τι θα γινόταν αν η κοινωνική αντίληψή μας περί επίλυσης προβλημάτων ήταν ξεκάθαρα λανθασμένη; Πιο εξειδικευμένα, τι γινόταν αν η άμεση αντιμετώπιση μιας κρίσης αποδεικνυόταν ότι δεν είναι πάντα η πιο αποτελεσματική πορεία προς την επιτυχία, και ότι η επένδυση πόρων πάνω σε μια διαφορετική, σχεδόν άσχετη πρόκληση μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορες, πιο αποτελεσματικές ανακαλύψεις;
Μοιάζει εξωφρενικό, αλλά αυτή η πλάγια προσέγγιση, γνωστή ως έμμεση καινοτομία, είναι υπεύθυνη για πολλές από τις πιο αξιοσημείωτες εφευρέσεις που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή, χωρίς να ξέρουμε και πολλά γενικώς για την προέλευσή τους. Ένα από τα πιο δραματικά πρόσφατα παραδείγματα είναι η μονάδα επεξεργασίας γραφικών (GPU). Οι γρήγορες, ισχυρές αυτές μονάδες δημιουργήθηκαν αρχικά για να ανταποκριθούν στη ζήτηση για ολοένα και πιο ρεαλιστικά βιντεοπαιχνίδια, ειδικά τα πιο βίαια first-person shooters. Αλλά η εκμάθηση μηχανών, η υπολογιστική όραση και τα νευρικά δίκτυα ενέχουν παρόμοιες υπολογιστικές προκλήσεις, και η τεχνολογία γρήγορα προχώρησε προς αυτή την κατεύθυνση. Ειδικευμένες μονάδες επεξεργασίας γραφικών χρησιμοποιούνται τώρα στη διαγνωστική ιατρική, αναγνώριση προσώπων, τα αυτοκίνητα που οδηγούνται μόνα τους και την πρόβλεψη των αγορών. Βασισμένη σε εφευρέσεις που δημιουργήθηκαν για παιχνίδια όπως τα Doom και Grand Theft Auto, η εκμάθηση μηχανών κινητοποιεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας.
Πριν από έναν χρόνο περίπου, εντάχθηκα σε μια εταιρεία στο Σαν Φρανσίσκο ονόματι Planet Labs και ήρθα τυχαία σε επαφή με μια αληθινή φωλιά έμμεσων καινοτομιών. Ως οικολόγος, είχα περάσει μεγάλο μέρος της καριέρας μου κάνοντας έρευνα για προκλήσεις όπως η αποψίλωση των δασών, οι αυξημένες εκπομπές άνθρακα και η απώλεια της βιοποικιλότητας. Ενώ αναζητούσα λύσεις, πέρασα τους διαδρόμους των Πανεπιστημίων και της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά η δουλειά μου στην Planet Labs με οδήγησε σε μια λύση που δεν είχα ποτέ σκεφτεί: τη χαμηλή τροχιά της Γης. Μέσα από τα μάτια ντουζινών μικροδορυφόρων, ο καθένας τους σε μέγεθος τοστιέρας, βλέπω τα δάση της Γης να αλλάζουν κάθε μέρα. Συνεργάζομαι στενά με τους ανθρώπους που δημιουργούν τους δορυφόρους, φτιάχνουν τα λογισμικά ελέγχου, και πείθουν δύσπιστες αγροτικές εταιρείες να πληρώσουν εκατομμύρια για τα pixels δεδομένων που συλλέγουν. Όλα αυτά γίνονται με προϋπολογισμούς πενιχρούς για τα δεδομένα της NASA, χρησιμοποιώντας εξαρτήματα και κώδικες που προορίζονταν κυρίως για άλλους σκοπούς.
Βλέποντας τι κάνουν οι συνάδελφοί μου και κατανοώντας γιατί το κάνουν έχω πειστεί ότι η ωμή δύναμη από μόνη της δεν θα ωθήσει στην εξέλιξη των τεχνολογιών που θα καταστήσουν τον ανθρώπινο πολιτισμό αποτελεσματικό διαχειριστή της Γης και των πόρων της. Η λύση απαιτεί να αποκτήσουμε την ίδια ανεφάρμοστη, ανυπόμονη, και παθιασμένη ορμή που ώθησε στην, κινούμενη από τα βιντεοπαιχνίδια, επανάσταση της μονάδας επεξεργασίας γραφικών. Και ενώ αυτή η μορφή έμμεσης καινοτομίας δεν μπορεί να καθιερωθεί σθεναρά, μπορεί να αναγνωριστεί και να υιοθετηθεί.
Εν συντομία, ο Gore έκανε λάθος. Για να σώσουμε τη Γη, πρέπει να πάμε στον Άρη.
Οι προκλήσεις της επιβίωσης στον Άρη είναι τρομερές, αλλά δεν μας είναι τόσο ανοίκειες. Μεταξύ των πιο βασικών βημάτων για την αποίκηση του Άρη είναι η ανάπτυξη των καλλιεργειών σε ένα ψυχρό, ξηρό περιβάλλον, και η παραγωγή ενέργειας χωρίς ορυκτά καύσιμα. Σήμερα, οι διεθνείς οργανισμοί ανάπτυξης πειραματίζονται με καλλιέργειες που επιτυγχάνουν τον ίδιο βασικό σκοπό: να δημιουργήσουν θερμίδες σε αφιλόξενα περιβάλλοντα. Πατάτες που αντέχουν την υψηλή ποσότητα αλατιού στο Πακιστάν. Καλαμπόκι ανθεκτικό στην ξηρασία της Ανατολικής Αφρικής. Ρύζι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά στην Ινδία. Η διαφορά είναι η πρόκληση στον Άρη απαιτεί πολύ πιο ακραίες και καινοτόμες λύσεις.
Η σπουδαία αγροτική επανάσταση του περασμένου αιώνα πυροδοτήθηκε από έμμεσες καινοτομίες. Ενώ δούλευε στο Μεξικό με την υποστήριξη του ιδρύματος Rockefeller από τη δεκαετία του 1940 μέχρι τη δεκαετία του 1960, ο βιολόγος Norman Borlaug ξεκίνησε μια σειρά ανατρεπτικών καινοτομιών στις καλλιέργειες που άλλαξαν τον κόσμο. Ανάμεσα στις πιο σημαντικές είναι και η «μεταφερόμενη καλλιέργεια», μια τεχνική που χρησιμοποίησε ο Borlaug για να δημιουργήσει δύο περιόδους ανάπτυξης μέσα στο ίδιο έτος. Δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι από την αντισυμβατική προσέγγισή του. Όπως έγραψε ο Mark Stuertz στην Dallas Observer το 2012, «η γρήγορη ανάπτυξη που επετεύχθη από τον Borlaug προκάλεσε βλοσυρές αντιδράσεις από τους συναδέλφους καλλιεργητές σιτηρών και γενετιστές, οι οποίοι επέμεναν ότι τα σιτηρά μπορούσαν να αναπτυχθούν μόνο σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον». Η αντίθεση που προβλήθηκε από το αφεντικό του οδήγησε ακόμα και στην παραίτηση του Borlaug από το σχέδιο για το οποίο είχε χρηματοδοτηθεί από το Rockefeller.
Όταν παρενέβη ένας συνεργάτης του και ο Borlaug επανήλθε, όχι μόνο εφήρμοσε καλά το πρόγραμμά του, αλλά χάρη στις διαφορές στο κλίμα και στο έδαφος μεταξύ των δύο σημείων ελέγχου στο Μεξικό, ο Borlaug εντόπισε τυχαία μια από τις πιο σημαντικές του καινοτομίες. «Όπως αποδείχτηκε, όταν ήμαστε στον Βορρά καλλιεργούσαμε τότε που οι ημέρες γίνονταν πιο σύντομες, σε χαμηλό υψόμετρο και υψηλή θερμοκρασία», εξήγησε. «Έπειτα παίρναμε στον Νότο τους σπόρους από τα καλύτερα φυτά και τους καλλιεργούσαμε σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όταν οι ημέρες μεγάλωναν και έπεφταν πολλές βροχές. Σύντομα είχαμε ποικιλίες που ανταποκρίνονταν σε όλο το εύρος των συνθηκών. Σύμφωνα με τα βιβλία, αυτό ήταν αδύνατο να γίνει». Η διαδικασία επίλυσης του προβλήματος της ταχύτερης καλλιέργειας φυτών στο Μεξικό οδήγησε σε καλύτερες καλλιέργειες και περισσότερη τροφή. Ποιες γνώσεις θα μπορούσαν να αποκτηθούν από τους μηχανισμούς αυτούς, που θα έκαναν τις πατάτες να αναπτύσσονται στο κρύο, ξηρό και αμυδρό περιβάλλον του Άρη;
Η πρόκληση της μηχανικής καλλιέργειας των σοδειών στον Άρη προσελκύει διαφορετική ομάδα διανοητών και απασχολεί μια διαφορετική θεσμική κοινότητα από εκείνες που εργάζονται παραδοσιακά στην αγροτική παραγωγή. Η καλλιέργεια πατατών ανθεκτικών στο αλάτι στο Πακιστάν περιλαμβάνει διεθνή προγράμματα ανάπτυξης, τοπικούς καλλιεργητές και ιδιοκτήτες, και ιδιωτικές αγροτικές εταιρείες. Το εργαστηριακό περιβάλλον που χρησιμοποιείται για την προσομοίωση των συνθηκών της επιφάνειας του Άρη είναι γεμάτο από αστροβιολόγους και φυσικούς που ετοιμάζουν χειρόγραφα προς εξέταση και παίζουν πού και πού με το Kerbal Space Program. Διαφορετικά μυαλά βρίσκουν διαφορετικές λύσεις.
Ως προς την παραγωγή ενέργειας, επίσης, η τεχνολογική ανάπτυξη που απαιτείται για μια αποίκηση στον Άρη μπορεί να αποδειχτεί ανατρεπτική για τις ανάγκες της Γης. Η ηλιακή και η πυρηνική ενέργεια είναι οι μόνες πηγές που έχουν ποτέ κινήσει τα διαστημόπλοια στον Άρη: τα εξερευνητικά ρομπότ που περιλαμβάνουν τους ακόμα ενεργούς ταξιδιώτες Opportunity και Curiosity. Ο Άρης έχει έλλειψη αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων, δεν έχει τρεχούμενο νερό που θα χρησίμευε ως πηγή ενέργειας και η αραιή του ατμόσφαιρα δεν μπορεί να κινήσει τα πτερύγια γύρω από έναν ρότορα με μεγάλη δύναμη. Δεν είναι απλά ότι η ηλιακή και η πυρηνική ενέργεια θα είναι οι πιο προτιμώμενες επιλογές∙ είναι οι μόνες επιλογές. Όλες οι ενεργειακές καινοτομίες στον Άρη θα πρέπει να διαρκούν πολύ και δεν θα περιλαμβάνουν άνθρακα.
Τελευταίο στοιχείο, και ίσως το πιο σημαντικό, είναι ότι η ζωή στην επιφάνεια του Άρη –και ιδιαίτερα η επιστροφή στην Γη από εκεί- θα απαιτήσει την ικανότητα χειρισμού της ατμόσφαιράς του. Στη Γη, τα βασικά αέρια που βρίσκονται στον αέρα που αναπνέουμε είναι το άζωτο, το οξυγόνο, και διάφορα άλλα ίχνη αερίων συμπεριλαμβανομένου και του διοξειδίου του άνθρακα. Στον Άρη, η ατμόσφαιρα είναι υπερβολικά λεπτή, με πυκνότητα γύρω στο 1% (και λίγο παραπάνω) από εκείνη της Γης. Και ενώ το οξυγόνο και το άζωτο ουσιαστικά λείπουν, υπάρχει αφθονία διοξειδίου του άνθρακα, με αποτέλεσμα να αποτελεί το 95% της ατμόσφαιρας του Άρη.
Το άφθονο διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του Άρη θα αποτελέσει βασικό πόρο σε μια αυτοσυντηρούμενη αποικία στον Άρη. Με την απόσπαση μορίων άνθρακα, μπορούμε να τα βάλουμε να αντιδράσουν με το υδρογόνο για να παράγουν μεθάνιο, ένα καύσιμο για ρουκέτες που θα στείλουν πίσω τους αστροναύτες μας. Μπορούμε επίσης να πάρουμε το οξυγόνο από το διοξείδιο του άνθρακα για να πάρουμε νερό. Η βασική χημεία που περιλαμβάνεται σε αυτές τις αντιδράσεις είναι γνωστή αιώνες τώρα, αλλά δεν υπήρξαν τόσο σπουδαία κίνητρα για καινοτομίες στις τεχνικές που χρησιμοποιούνται ώστε να τις αξιοποιήσουμε. Το νερό και το οξυγόνο είναι τόσο άφθονα στη Γη, ώστε δεν είχαμε ποτέ την ανάγκη να αναπτύξουμε αποτελεσματικούς τρόπους απόσπασής του διοξειδίου του άνθρακα. Αλλά σήμερα γίνεται φανερό ότι η επεξεργασία του διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να είναι το κλειδί για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα και τη δημιουργία χρήσιμων υλικών όπως τα πλαστικά χωρίς ορυκτά καύσιμα.
Η πρόκληση της αποίκησης του Άρη μοιράζεται ένα αξιοσημείωτο ποσοστό γενετικού υλικού με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε εδώ στη Γη. Η ζωή στον Άρη θα απαιτήσει την κατάκτηση της ανακύκλωσης υλών και νερού, την παραγωγή τροφής μέσα από άγονο και ξηρό έδαφος, την παραγωγή πυρηνικής και ηλιακής ενέργειας χωρίς άνθρακα, την κατασκευή προχωρημένων σε τεχνολογία μπαταριών και υλικών, την απόσπαση και την αποθήκευση άνθρακα από το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας –και να τα κάνουμε όλα αυτά ταυτόχρονα. Οι οραματιστές, διανοητές και εξερευνητές που αποφασίζουν να πάνε στον Άρη, από ανάγκη θα πυροδοτήσουν πρωτάκουστες έμμεσες καινοτομίες.
Οι έμμεσες καινοτομίες ανάμεσα στη Γη και το διάστημα δεν είναι απλά υποθέσεις. Συμβαίνουν τώρα, αυτή τη στιγμή. Τη δεκαετία του 1970, η πρώτη αποστολή Landsat άρχισε να φέρνει εικόνες της Γης κάθε 16 μέρες. Για τα επόμενα 45 χρόνια, νέοι αισθητήρες στο Landsat έχουν συμβάλλει μόνιμα σε αυτήν την αποστολή. Με κάθε διαδρομή (το Landsat πετάει σήμερα), οι βελτιωμένοι ανιχνευτές φέρνουν στο προσκήνιο ολοένα και περισσότερα στοιχεία. Τα δεδομένα που προκύπτουν έχουν μετουσιώσει την επιστημονική ενημέρωση για την οικολογία και το περιβάλλον του πλανήτη μας. Και όμως, πολλές θεμελιώδεις πλευρές έχουν μείνει ίδιες στη διάρκεια όλων αυτών των δεκαετιών. Το Landsat απαθανατίζει όλα τα χαρακτηριστικά της επιφάνειας της Γης σε ανάλυση χώρου 30 μέτρων. Σε αυτήν την κλίμακα φαίνονται καθαρά τα χωράφια και μεγάλες εκτάσεις δασών, αλλά τα σπίτια και τα δέντρα δεν είναι ορατά.
Πρόσφατα, δύο ιδιωτικές εταιρείες σκέφτηκαν νέα σχέδια για την απεικόνιση της Γης. Η Skybox (εξαγοράστηκε από την Google το 2014) και η Planet Labs (την οποία θεωρώ δεύτερο σπίτι μου) έχουν ξεκινήσει να δημιουργούν δορυφόρους μικρότερους και φτηνότερους από το σύστημα Landsat ή άλλες εμπορικές πλατφόρμες με απομακρυσμένους αισθητήρες. Και οι δύο δημιουργούν νέες προσεγγίσεις και υπηρεσίες –η Skybox με την παραγωγή βίντεο από το διάστημα σε υψηλή ανάλυση και η Planet Labs με την καθημερινή φωτογράφηση ολόκληρης της Γης.
Οι έμμεσες καινοτομίες είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από αυτές τις προόδους. Ο Pete Klupar, ο οποίος ήταν διευθυντής μηχανικής στο Κέντρο Ερευνών Ames της NASA την περίοδο 2006-2011, έχει μιλήσει με θαυμασμό για τους τρόπους με τους οποίους οι δύο εταιρείες χρησιμοποιούν την τεχνολογία από αντισυμβατικές πηγές: «Χρησιμοποιούν μονάδες μέτρησης αδράνειας από τα βιντεοπαιχνίδια, ραδιοφωνικά εξαρτήματα κινητών, επεξεργαστές για αυτοκίνητα και ιατρικές συσκευές, τροχούς αντίδρασης από εκείνους που χρησιμοποιούνται στην οδοντιατρική, κάμερες σχεδιασμένες για επαγγελματικές φωτογραφήσεις και ταινίες, και λογισμικό ανοιχτό για επεξεργασία από το ευρύ κοινό που είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο».
Την επόμενη φορά που θα σας κάνει ο οδοντίατρος σφράγισμα, μπορεί να θέλετε να αποσπάσετε την προσοχή σας σκεφτόμενοι την μηχανική των τροχιών. Ο τροχός που χρησιμοποιεί ο οδοντίατρός σας είναι μία από τις έμμεσες καινοτομίες που μεταχειρίζονται οι μηχανικοί στην Planet Labs. Βασίζονται σε μια σύγχρονη εκδοχή ενός παλιού κόλπου στα μουσεία, όπου ένας ξεναγός βάζει έναν επισκέπτη να κάτσει σε ένα σκαμπό, του δίνει έναν τροχό ποδηλάτου στα χέρια και μετά την γυρνά. Ο ξεναγός ζητά από τον επισκέπτη να περιστρέψει κάθετα τον τροχό του ποδηλάτου, και ιδού! Το σκαμπό αρχίζει να γυρίζει. Το αποτέλεσμα αυτό δημιουργείται από τη συντήρηση της γωνιακής ορμής. Ο περιστρεφόμενος τροχός έχει ένα φορέα δύναμης που τον σπρώχνει και όταν ωθείτε αυτόν τον φορέα, πρέπει να έχει κάπου να πάει. Αυτός είναι ένας τροχός αντίδρασης.
Οι δορυφόροι, για πολλές δεκαετίες, έχουν χρησιμοποιήσει τροχούς αντίδρασης για να δείχνουν με εξαιρετική ακρίβεια σε τρεις άξονες. Η επίδραση αυτή λειτουργεί σε περιβάλλοντα μηδενικής και Γήινης βαρύτητας, και δεν απαιτεί κάποιο προωθητικό αέριο. Με τρεις τροχούς αντίδρασης (4, καθώς έχουν και έναν εφεδρικό), οι δορυφόροι μπορούν να στραφούν κατευθείαν στον στόχο. Το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler που παρακολουθεί τους πλανήτες απέτυχε στη βασική του αποστολή, αφότου 2 από τους 4 τροχούς αντίδρασης σταμάτησαν να λειτουργούν∙ οι τροχοί αντίδρασής του, όπως και εκείνοι στους περισσότερους δορυφόρους, ήταν ειδικά φτιαγμένοι για αυτό. Για τους εκατοντάδες φτηνούς, μικροσκοπικούς δορυφόρους που στέλνονται από την Planet Labs και μερικές άλλες εταιρείες μικρών δορυφόρων, οι προσαρμοσμένες κατασκευές δεν αποτελούσαν καν επιλογή. Επίσης δεν ήταν και κάτι αναγκαίο, αντιλήφθηκαν οι μηχανικοί. Αυτό που χρειάζονταν ήταν ένας ρότορας που περιστρέφεται γρήγορα.
Καθώς η βιομηχανία ιατρικών συσκευών έκανε κατεργασία των συστατικών για να φτιάξει έναν όμορφο τροχό –έναν που λειτουργεί σχεδόν δυο φορές πιο γρήγορα και από μια Ferrari –μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι δεν είχαν ποτέ φανταστεί πως αυτό το εξάρτημα θα πήγαινε στο διάστημα. Η απόφαση που πάρθηκε από τους μηχανικούς της Planet Labs προέκυψε από ανάγκη: ο μόνος τρόπος για να δημιουργήσουμε δορυφόρους γρήγορα και φτηνά ήταν να χρησιμοποιηθούν υλικά που ήταν εύκολα διαθέσιμα και θα μπορούσαν να συνδεθούν μέσα σε έναν δορυφόρο με τις ελάχιστες δυνατές μετατροπές. Οι αρχικοί δορυφόροι είχαν κομμάτια ταινίας μετρήσεων (αυτή που βρίσκουμε στα καταστήματα εξαρτημάτων και έχει κίτρινες γλώσσες) που ξεχώριζαν για να λειτουργούν ως κεραίες. Το χαμηλό κόστος, η καλή απόδοση και η υψηλή αξιοπιστία ήταν αρκετά για να πείσουν τους επενδυτές ότι η Planet Labs μπορούσε να τα καταφέρει. Η ανάγκη ήταν η μητέρα της έμμεσης καινοτομίας.
Από την πρώτη εκτόξευση επίδειξης το 2013, η Planet Labs έχει στείλει με επιτυχία 133 δορυφόρους. Στο τέλος του 2014, η εταιρεία έχασε ένα σμήνος 26 δορυφόρων όταν μια ρουκέτα Antares εξερράγη λίγα δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση. Η ομάδα της Planet Labs επανέκαμψε σχεδόν αμέσως, συναρμολογώντας και αποστέλλοντας δύο νέους δορυφόρους μέσα σε εννέα μόλις μέρες. Δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο χωρίς τις έμμεσες καινοτομίες, και χωρίς να βγάλουμε από τα ράφια μηχανές τροχών, δίσκους με κυκλώματα τρανζίστορ και μονάδες επεξεργασίας γραφικών.
Το πλάγιο ρεύμα πηγαίνει και προς τις δύο κατευθύνσεις. Όπως η Planet Labs χρησιμοποίησε καινοτομίες μέσα ευρέως διαθέσιμες ως εξαρτήματα για τους δορυφόρους της, οι καινοτομίες που δημιουργήθηκαν για διαστημικές πτήσεις ωφελούν άλλες βιομηχανίες. Το 2013, η SpaceX φιλοξένησε εταιρείες τρισδιάστατων εκτυπώσεων μετάλλων στην αποθήκη της στο Hawthorne της Καλιφόρνια για να δείξουν πώς ‘εκτυπώνουν’ μηχανές ρουκετών για την μορφή του μικρού διαστημοπλοίου Dragon που μπορεί να μεταφέρει ανθρώπους. Τα προηγούμενα διαστημόπλοια που μπορούσαν να μεταφέρουν ανθρώπους είχαν έναν πύργο διαφυγής που στεκόταν στην κορυφή του διαστημοπλοίου σαν βελόνα. Έπρεπε να πετιέται κατά την εκτόξευση αν δεν χρησιμοποιείτο. Αντίθετα, η SpaceX έβαλε τις μηχανές ακριβώς στην πλευρά του διαστημοπλοίου. Αν οι μηχανές δεν χρησιμοποιηθούν σε μια επιχείρηση διάσωσης κατά την εκτόξευση, τότε μπορούν να τεθούν αργότερα σε λειτουργία για να το προσγειώσουν. Η SpaceX τις δημιούργησε ώστε να εξασφαλίσει ότι το διαστημόπλοιο Dragon μπορεί να προσγειωθεί στον Άρη.
Το σχέδιο αυτών των μηχανών SuperDraco είναι περίπλοκο, αλλά όχι πιο περίπλοκο από μια συσκευή, για παράδειγμα, που θα συγκέντρωνε διοξείδιο του άνθρακα από τα θερμά αέρια, το κάρβουνο και τη φωτιά που βγαίνουν από μια καμινάδα. Η τεχνολογία της απορρόφησης και συγκέντρωσης των εκπομπών άνθρακα έχει διαφύγει από τους μηχανικούς βιωσιμότητας για ένα τέταρτο του αιώνα. Είναι απλά πολύ ακριβή, σύμφωνα με εκείνους που την έχουν ερευνήσει. Οπότε ίσως αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε να την εφεύρουμε με πλάγιο τρόπο αντί ευθέως. Η τρισδιάστατη εκτύπωση μετάλλων τύπου σαν αυτή που χρησιμοποιείται από τη SpaceX πιθανόν παρέχει το σωστό επίπεδο ακρίβειας. Ένα όργανο αιχμαλώτισης και αρπαγής του άνθρακα είναι τόσο περίπλοκο όσο μια μηχανή ρουκέτας. Στην ουσία κάνουν το ίδιο πράγμα, απλά αντίστροφα: μια μηχανή ρουκέτας επιβλέπει μια χημική αντίδραση με την έννοια της προσθήκης, και μια συσκευή που αιχμαλωτίζει άνθρακα εκτελεί μια χημική αφαίρεση.
Οι εφευρέσεις που αναφέρονται εδώ δεν είναι παρακλάδια με την έννοια που συχνά τις παρουσιάζουν η NASA και οι κυβερνητικοί οργανισμοί. (Διόλου τυχαία, ‘Spinoffs’, δηλαδή ‘Παρακλάδια’, είναι το όνομα μιας αναφοράς που στέλνει κατά περιόδους η NASA στο Κογκρέσο για να δικαιολογήσει τις δαπάνες στα διαστημικά συστήματα). Δεν λέμε για την εμπορευματοποίηση των αναψυκτικών για αστροναύτες σαν το Tang. Μιλάμε για πλήρεις, βιώσιμους αγωγούς καινοτομιών που κατευθύνονται πλαγίως στα διαστημικά εξαρτήματα (μετατρέποντας τους οδοντιατρικούς τροχούς σε τροχούς αντίδρασης) ή από διαστημικά εξαρτήματα (τρισδιάστατη εκτύπωση μετάλλων, η οποία τώρα εφαρμόζεται σε πολλούς τύπους βιομηχανικών κατασκευών). Όπως και να έχει, οι καινοτομίες πυροδοτήθηκαν από την επίλυση προβλημάτων που προέκυπταν σε αποστολές. Οι τροχοί αντίδρασης από οδοντιατρικό εξοπλισμό υπάρχουν μόνο επειδή η Planet Labs ασχολήθηκε με την τεράστια εργασία να φωτογραφίζει τη Γη κάθε μέρα. Οι ενισχύσεις στην τρισδιάστατη εκτύπωση μετάλλων από τη SpaceX είναι φανερά υποκινούμενες από την επιθυμία του ιδρυτή της εταιρείας Elon Musk να αποικήσει τον Κόκκινο Πλανήτη.
Μπορούμε να δούμε τη διαφορά μεταξύ του κατευνασμού των δύσπιστων μελών του Κογκρέσου με μια αναφορά στα παρακλάδια και την προσέλκυση των αληθινών καινοτόμων στον όροφο όπου βρίσκεται το εργοστάσιο, στις εγκαταστάσεις της SpaceX στο Hawthorne. Σε ένα δελτίο για την εκπομπή 60 Minutes το 2012, ο δημοσιογράφος Scott Pelley ρώτησε τον πρώην αστροναύτη της NASA Garrett Reisman σχετικά με την απόφασή του να ενταχθεί στην SpaceX: «Έχετε πολύ γερό υπόβαθρο στη μηχανική, μια τόσο μακρά και αξιοζήλευτη καριέρα στη NASA. Θα μπορούσατε κάλλιστα να είχατε μια θέση στην Boeing ή στη Lockheed, αλλά ήρθατε εδώ και αναρωτιέμαι γιατί». Ο Reisman απάντησε: «Αν είχατε την ευκαιρία να γυρίσετε πίσω στον χρόνο και να συνεργαστείτε με τον Howard Hughes όταν δημιουργούσε την Trans World Airlines, αν είχατε την ευκαιρία να είστε εκεί τη στιγμή που αποτέλεσε την αυγή μιας ολοκαίνουριας εποχής […] δεν θα θέλατε να το κάνετε; Για αυτό είμαι εδώ».
Οι μηχανικοί όπως ο Reisman δουλεύουν σκληρά για να μας πάνε στον Άρη. Βέβαια, η SpaceX πρόσφατα έφτασε στην κορυφή μιας λίστας τεχνολογικών εταιρειών ταξινομημένων βάσει του κατά πόσον οι εργαζόμενοι θεωρούσαν ότι η δουλειά τους «κάνει τον κόσμο καλύτερο». Το όραμα του Musk εκτείνεται πολύ πέρα από την αποίκηση του Άρη. Πολύ μακροπρόθεσμα, οραματίζεται τη μετατροπή του Άρη σε κάτι πιο …Γήινο –καθιστώντας το κλίμα του πλησιέστερο σε εκείνο της Γης ώστε να μπορεί να υποστηρίξει τη ζωή στο ύπαιθρο.
Από μια συντηρητική, λογική άποψη, θα ήταν εύκολο να αμφισβητήσουμε τις πρωτοποριακές πλευρές της αποστολής του SpaceX ως σπατάλη ταλέντου, χρόνου και τεχνολογίας. Δεδομένης της αδήριτης ανάγκης να προστατέψουμε την ευημερία των ανθρώπων στον μόνο πλανήτη όπου κατοικούμε προς το παρόν, μπορεί να φαίνεται λογικό να κρατούμε τη ματιά μας σταθερή στα προβλήματα που βρίσκονται ευθέως μπροστά μας. Αλλά μόλις είδα τι μπορεί να κάνει η έμμεση καινοτομία, δεν πιστεύω πλέον ότι η λογική προσέγγιση είναι και η πιο σωστή. Πρέπει να κοιτάμε πέρα από το προσκήνιο∙ πρέπει να ψάξουμε λύση πέρα από τον πλανήτη μας. Πρέπει να πάμε στον Άρη.
