Του Shanker A. Singham*… Το ελεύθερο εμπόριο και η ελεύθερη αγορά έχουν δεχτεί σοβαρό πλήγμα κατά τον τελευταίο χρόνο. Το εμπόριο έχει καταστεί «βρώμικη» λέξη στην εκλογική αναμέτρηση των Ηνωμένων Πολιτειών με τους δύο υποψηφίους από τους Ρεπουμπλικάνους και τους Δημοκρατικούς να προσπαθούν να γίνουν όσο το δυνατόν πιο αριστεροί ως προς το εμπόριο. Η Κλίντον, κάποτε υπέρμαχος της Συμφωνίας Διαμέσου του Ειρηνικού, έχει αποσύρει την υποστήριξή της. Η Προεδρία του Μπιλ Κλίντον θέσπισε τη NAFTA (που ξεκίνησε κατά την Προεδρία του George H. W. Bush) και το WTO Uruguay Round (για το οποίο ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις κατά την Προεδρία του Reagan το 1986). Στην Ευρώπη, μια σημαντική ομάδα υπερασπιστών του BREXIT θέλουν να εγκαταλείψει η Βρετανία την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένης και της βασικής συμφωνίας περί ελεύθερου εμπορίου. Ακόμα και οι χώρες που συμμετείχαν στη Συμφωνία Διαμέσου του Ειρηνικού θα δυσκολευτούν να περάσουν μια οποιαδήποτε συμφωνία μέσα από την τοπική τους Βουλή. Σε όλη την υφήλιο φαίνεται να έχει ριζώσει ένα ρεύμα εθνικισμού και προστατευτισμού.
Η επίθεση στο ελεύθερο εμπόριο έχει συνοδευτεί και από ανάλογη επίθεση στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς. Η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει σε αυξημένη αμφιβολία σχετικά με την ικανότητα του καπιταλισμού να προσφέρει σταθερή οικονομική ανάπτυξη χωρίς μαζική ανισότητα. Αυτό έχει οδηγήσει στην ανάδειξη πολλών αριστερών κομμάτων, όπως οι Podemos στην Ισπανία, και έχει υποθάλψει αρχηγούς, των οποίων το μήνυμα προκύπτει από μια αντικαπιταλιστική κοσμοθεωρία, όπως η άνοδος του Jeremy Cobryn στην ηγεσία του Κόμματος των Εργατικών στη Βρετανία. Στη δεξιά έχουν αναδειχθεί τα απομονωτικά, εθνικιστικά κόμματα των οποίων η οικονομική σκέψη πηγάζει από τον σοσιαλισμό –μια ισχυρή κυβέρνηση με κάποιο είδος ελέγχου πάνω στα μέσα παραγωγής ή τουλάχιστον έναν υπάκουο ιδιωτικό τομέα που ικανοποιεί το θέλημά της, όπως το Front National της Marine Le Pen στη Γαλλία, ή τα κυρίαρχα κόμματα στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Μέσα στην καταιγιστική σύγχυση που έχει κερδίσει έδαφος, η σταθερή, μικρή φωνή του κλασικού φιλελευθερισμού μετά βίας ακούγεται.
Και όμως, ο συνδυασμός των ελεύθερων αγορών με το ελεύθερο εμπόριο έχει στην πραγματικότητα προσφέρει στην ανθρωπότητα περισσότερα από κάθε άλλο οικονομικό σύστημα. Μετά την προώθηση του συστήματος GATT το 1947, η απόλυτη φτώχεια έχει αποδεκατιστεί. Το εμπορικό σύστημα έχει θέσει στην άκρη τις προστατευτικές τάσεις και έχει αποτρέψει τη δημιουργία σύγκρουσης που, στη διάρκεια της ιστορίας, έχει συνοδεύσει αυτές τις εθνικιστικές/προστατευτικές τάσεις. Η παγκόσμια ανάπτυξη αυξήθηκε κατά 1000% μεταξύ του ξεκινήματος της εμπορικής συμφωνίας το 1947 και του 2001. Μεταξύ του 1ου αι. μ. Χ. και του 1913, η ανάπτυξη αυξήθηκε κατά το διπλάσιο. Δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν σωθεί από τη φτώχεια. Μόνο στην Κίνα, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έχουν προστεθεί στη μεσαία τάξη, καθώς η Κίνα ενστερνίστηκε μια οικονομία που βασίζεται στις αγορές.
Αλλά κάτι λείπει. Επικρατεί η διαδεδομένη αντίληψη ότι το οικονομικό παιχνίδι είναι στημένο εις βάρος του μέσου ανθρώπου, και ότι τα κέρδη από το εμπόριο έχουν συσσωρευτεί σε μια μικρή ομάδα που καταβροχθίζει τα πάντα ενώ οι καταναλωτές έχουν κερδίσει ελάχιστα από αυτό. Και οι άνθρωποι έχουν αντιδράσει σε αυτό θεωρώντας ότι η λύση είναι να γυρίσει πίσω ο χρόνος και να σταματήσουν την συνεχόμενη πορεία προς ένα πιο ελεύθερο εμπόριο και πιο ελεύθερες αγορές. Μια μικρότερη ομάδα ανθρώπων που προωθεί τις κυβερνητικά καθοδηγούμενες οικονομίες και τους επαχθείς κανονισμούς έχει χρησιμοποιήσει αυτό το συναίσθημα για να προβάλλει τα δικά της συμφέροντα. Ενώ η διάγνωση της ασθένειας είναι ακριβής, η προτεινόμενη αγωγή σκοτώνει τον ασθενή. Η παγκόσμια ανάπτυξη έχει μείνει στάσιμη∙ οι παγκόσμιες εμπορικές διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε τέλμα (για πρώτη φορά μετά το 1947, έχουν περάσει τουλάχιστον 20 χρόνια από τον τελευταίο γύρο διαπραγματεύσεων περί παγκοσμίου εμπορίου). Δεν υπάρχει μηχανισμός ανάπτυξης στον κόσμο καθώς η ανάπτυξη στην Κίνα επιβραδύνεται και η Ινδία δεν μπορεί να υλοποιήσει τις τεράστιες υποσχέσεις της.
Η καλύτερη λύση είναι πραγματικά να εντοπίσουμε τις αιτίες που κρύβονται πίσω από αυτό το πρόβλημα. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε βιώσει μερικές μόνο μεταρρυθμίσεις από τις εποχές του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και της αντικατάστασης των εισαγωγών. Ενώ έχει ανοίξει η αγορά, ο ανταγωνισμός μέσα στα σύνορα δεν έχει συντονιστεί. Αυτό έχει οδηγήσει σε μεγάλο αριθμό οικονομικών διαστρεβλώσεων μέσα στα σύνορα των χωρών που προωθούνται από τις ελίτ, εν ενεργεία πολιτικούς και ολιγάρχες, ώστε να προστατευθούν από τον εξωτερικό και τον εσωτερικό ανταγωνισμό. Σε αυτό το σημείο η πρόοδος ώστε οι στρεβλώσεις να είναι χαμηλότερες θα απέφερε τρομερά κέρδη –τα δεδομένα μας δείχνουν ότι επιπλέον αύξηση 1000% του ΑΕΠ θα μπορούσε να επιτευχθεί αν εξοβελίζονταν όλες οι διαστρεβλώσεις –αλλά το ίδιο σημαντική θα ήταν μια πραγματική ανταπόκριση στο συναίσθημα ότι το παιχνίδι είναι στημένο και κάπως άδικο.
Ένας κόσμος ανοιχτού εμπορίου, όπου ο ανταγωνισμός βάσει πλεονεκτημάτων αποτελεί την οργανωτική αρχή της οικονομίας (εννοώντας ότι η επιτυχία και η αποτυχία βασίζονται στην ποιότητα των ιδεών και στη σκληρή δουλειά) είναι ένας κόσμος που προσφέρει ανάπτυξη, ελπίδες και ευκαιρίες με έναν διαρκή, δίκαιο και πιο ισότιμο τρόπο επειδή προσφέρει ισότητα ευκαιριών. Σε αυτόν τον κόσμο, ο εθνικισμός και ο προστατευτισμός θα τίθεντο στο περιθώριο, καθώς ο αληθινός καπιταλισμός –ανοιχτό εμπόριο και ανοιχτές, ανταγωνιστικές αγορές- φανερώνει την επιτυχία του και ξεχωρίζει σαν ένας φάρος. Στο μεταξύ, οι υπέρμαχοι των ανοιχτών και ανταγωνιστικών αγορών πρέπει να δείξουν το ηθικό πλεονέκτημα των αγορών λόγω της δύναμής τους να ανακουφίζουν τη φτώχεια, και επίσης να παρουσιάσουν ξεκάθαρα την ανηθικότητα των τακτικών που προωθούν τη διαβρωτική δύναμη των μονοπωλίων, των διαστρεβλώσεων και του καπιταλισμού που προκύπτει από σχέσεις με τις κυβερνήσεις, εξαιτίας της δυνατότητάς τους να απομυζούν την οικονομία.
