Τι συμβαίνει όταν μια πόλη τη διαχειρίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου ιδιωτικές εταιρείες; Επισκεφτείτε το Gurgaon της Ινδίας, μια ανερχόμενη πόλη εκατομμυρίων κατοίκων χωρίς κεντρικό σύστημα υδροδότησης και ηλεκτρισμού σε όλη την πόλη ή ακόμα και δημόσια αποχέτευση.
Η πόλη του Gurgaon, περίπου μισή ώρα οδικώς από το Νέο Δελχί στα νότια, έχει επιβιώσει χωρίς καμιά τοπική αυτοδιοίκηση για περίπου τέσσερις δεκαετίες. Αν η πόλη των δύο εκατομμυρίων κατοίκων χρειαστεί να κατασκευάσει ένα δρόμο ή να προσλάβει αστυνομικούς, πυροσβέστες ή απορριμματοσυλλέκτες, ένα συνονθύλευμα εταιρειών βοηθά να γίνουν όλα. Ή …όχι.
«Είναι ένα παράξενο μέρος», λέει η Shruti Rajagopalan, οικονομολόγος στην SUNY Purchase που μεγάλωσε σε μικρή απόσταση από το Gurgaon. Συνέγραψε μαζί με τον συνάδελφό της Alex Tabarrok μια μελέτη του 2014 για την παράξενη εσωτερική λειτουργία της πόλης. «Δεν θα έπρεπε να υπάρχει, θεωρητικά». Και όμως, η πόλη αυτή είναι μαγνήτης για τη μεσαία τάξη της Ινδίας. Ο πληθυσμός έχει υπερβολικά αυξηθεί σε ποσοστό παραπάνω από 1600% τα τελευταία 25 χρόνια. «Οι άνθρωποι απλά παρακαλάνε να μετακομίσουν στο Gurgaon», λέει. Το γεγονός αυτό δημιουργεί ένα ενδιαφέρον ερώτημα: Πρέπει οι άλλες πόλεις να ενστερνιστούν το ριζοσπαστικό πείραμα ιδιωτικοποίησης του Gurgaon; Εξηγεί γιατί, παρά τα ελαττώματα, το Gurgaon προσφέρει ένα περιέργως υποσχόμενο πρότυπο για την αστική ανάπτυξη.
Μια απροσχεδίαστη πόλη μπορεί να αναπτυχθεί με εκπληκτική ταχύτητα. Το 1991, η νομοθεσία της Ινδίας πέρασε ένα πακέτο οικονομικών μεταρρυθμίσεων το οποίο άνοιξε τομείς της οικονομίας σε ξένες εταιρείες. Την εποχή εκείνη, το Gurgaon ήταν μια συνηθισμένη πόλη 121.000 κατοίκων περιτριγυρισμένη από τεράστιες εκτάσεις ακαλλιέργητης γης. Λόγω μιας νομοθετικής ιδιαιτερότητας, η γη γύρω από το Gurgaon ήταν υπό τη διαχείριση μίας μόνο αρχής, το γραφείο του κυρίαρχου Υπουργού στην πολιτεία της Haryana, αντί για το συνηθισμένο στην Ινδία σύμπλεγμα ανταγωνιστικών κυβερνητικών εξουσιών. Αυτό σήμαινε ότι τα αναπτυξιακά σχέδια μπορούν να εγκριθούν σε μέρες, όχι σε χρόνια. Το αποτέλεσμα; Γρήγορες εγκρίσεις για πάρκα στα γραφεία, πολυτελή ακίνητα, ξενοδοχεία πέντε αστέρων και γήπεδα γκολφ. Οι μισές από τις εταιρείες του ομίλου Fortune 500 προώθησαν δορυφορικά γραφεία στα φωτεινά υψηλά κτήρια της Ινδίας, και η πόλη αποτελεί την εστία ενός από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα στον κόσμο. «Υπάρχουν μέρη της πόλης που μοιάζουν σαν τη Σιγκαπούρη ή το Χονγκ Κονγκ ή όποια άλλη πόλη υψηλής τάξεως» λέει η Rajagopalan. Αλλά η πτώση σε γραφειοκρατικό κενό δημιούργησε μια πρόκληση για τις αναπτυξιακές εταιρείες: Ποιος, αν όχι η πολιτεία, θα παρείχε βασικές υπηρεσίες; «Αν ρωτήσεις έναν μέσο άνθρωπο, ‘θα ήθελες να ζήσεις σε μια πόλη που δεν έχει ένα λειτουργικό σύστημα αποχέτευσης, αποκομιδής απορριμμάτων ή ένα καλό δίκτυο δρόμων’, πιθανόν να έλεγε όχι», λέει η Rajagopalan. Οπότε οι εταιρείες ανάπτυξης έπρεπε να πείσουν πιθανούς ενοικιαστές να πουν ναι- καλύπτοντας οι ίδιοι τα κενά στις πενιχρές δημόσιες υπηρεσίες.
Ένα δίκτυο από ιδιωτικές υπηρεσίες αναδύεται, αλλά μόνο μέσα στα όρια των περιουσιών. Μόλις 1/3 των κατοίκων του Gurgaon είναι συνδεδεμένοι με το κεντρικό αποχετευτικό σύστημα. Όχι ότι οι ένοικοι ιδιωτικών διαμερισμάτων και γραφείων θα το παρατηρούσαν. «Αν ζεις μέσα στην ανάπτυξη, όλα μοιάζουν καλά. Φαίνεται σαν να έχεις λειτουργική αποχέτευση, αλλά αυτές οι γραμμές δεν συνδέονται με μία κεντρική. Δεν καταλήγουν πουθενά». Αντί αυτού, τα προϊόντα των αποχετεύσεων καταλήγουν σε μια δεξαμενή στην άκρη των ακινήτων. Ο ιδιοκτήτης του κτηρίου αναθέτει σε ένα βυτιοφόρο να μεταφέρει τα προϊόντα των αποχετεύσεων σε κάποιο έδαφος ή ποταμό. Από τις 5.161 πόλεις, μεγάλες και μικρές, σε όλη την Ινδία, 4.861 δεν έχουν ούτε ένα μερικό σύστημα αποχέτευσης. Όσοι οι σχεδιαστές ανάπτυξης του Gurgaon παρέχουν υψηλότερη ποιότητα υπηρεσιών σε σχέση με άλλες πόλεις της Ινδίας, η πόλη θα συνεχίσει να μεγαλώνει. Οι εταιρείες ανάπτυξης του Gurgaon μπορούν να αντιμετωπίσουν ελλείψεις στον ηλεκτρισμό χρησιμοποιώντας γεννήτριες που λειτουργούν με ντίζελ… οι οποίες εξυπηρετούν μόνο τα ακίνητά τους. Έχουν επανδρώσει την δύναμη 4000 ατόμων της αστυνομίας με έναν στρατό από 35000 φύλακες ιδιωτικής ασφάλειας. Και μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες ανάπτυξης της πόλης, η DLF (αρχικά Delhi Lease and Finance), άνοιξε τον πρώτο ιδιωτικό σταθμό πυροσβεστικής το 2012. Ο μικρός δημόσιος πυροσβεστικός σταθμός της πόλης δεν είχε υδραυλικές πλατφόρμες που μπορούσαν να ψεκάσουν νερό στην κορυφή των πύργων της DLF, οπότε η εταιρεία απλά αγόρασε δύο πλατφόρμες 90 μέτρων για τις δικές της κορυφαίες πυροσβεστικές υπηρεσίες.
Ένας δυστοπικός κόσμος ανάμεσα σε ιδιωτικοποιημένες εγκαταστάσεις. To Gurgaon όντως έχει κάποιες δημόσιες υπηρεσίες∙ το «παλιό Gurgaon», περίπου 35 τετραγωνικά χιλιόμετρα σε έκταση, είναι τεχνικά μια πόλη με μια δημοτική αρχή να τη διοικεί. Αλλά υπάρχουν μη ανεκτά κενά στις υπηρεσίες της πόλης. Οι φύλακες ιδιωτικής ασφάλειας μπορεί να προστατεύουν την περιοχή ενός διαμερίσματος ή ενός συμπλέγματος γραφείων, αλλά αυτό αφήνει τεράστια κενά ασφάλειας στην υπόλοιπη πόλη. «Μεταξύ ενός βιομηχανικού πάρκου και ενός άλλου βιομηχανικού πάρκου υπάρχουν άδειες περιοχές που δεν είναι καθόλου ασφαλείς», λέει η Rajagopalan. Τα αποχετευτικά φορτηγά συχνά προσπερνούν τον βιολογικό καθαρισμό και ξεφορτώνουν τα περιεχόμενά τους σε δημόσιο χώρο, και ενώ αυτό αποτελεί κίνδυνο για τη δημόσια υγεία στις κοντινές φτωχογειτονιές, οι δημόσιοι αξιωματούχοι δεν έχουν τα μέσα να αντιμετωπίσουν αυτές τις παραβάσεις. Εν συντομία, η ιστορία επιτυχίας του Gurgaon είναι περιορισμένη σε μια ατόλη από ιδιωτικές εγκαταστάσεις που κατοικούνται από κάποιους που έχουν τα χρήματα για να ζήσουν εκεί. Κοιτάξτε πέρα από αυτές τις επίλεκτες κατοικίες – και μέσα στις φτωχογειτονιές της πόλης- και το Gurgaon παρουσιάζει ένα αντικειμενικό μάθημα για τους περιορισμούς της ιδιωτικοποίησης. Εκεί, οι κάτοικοι υποφέρουν από ελλείψεις στον ηλεκτρισμό και τις ίδιες ανασφαλείς και ανθυγιεινές συνθήκες που αποτελούν την καθημερινότητα για τόσο πολλούς φτωχούς των πόλεων της Ινδίας. Η πιεστική ερώτηση για αυτούς είναι πώς ένα ταχύτατα αστικοποιούμενο έθνος θα απορροφήσει άλλους 404 εκατομμύρια κατοίκους στις πόλεις του μέχρι το 2050, σύμφωνα με μια εκτίμηση των Ηνωμένων Εθνών, και να μην υποφέρει από ολοκληρωτικό κλονισμό των δημόσιων υπηρεσιών.
Μια παράδοξη λύση στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της πόλης – πώληση ακόμα μεγαλύτερου μέρους της πόλης. Η Rajagopalan προτείνει μια απίθανη λύση για το πρόβλημα ανάπτυξης της Ινδίας. Ναι, οι εταιρείες ανάπτυξης δείχνουν μια δυσάρεστη έλλειψη κοινωνικής ευθύνης πέρα από τα όρια των περιουσιών τους. Αλλά ένα παράξενο πράγμα συμβαίνει όσο αποκτούν όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις γης. Τους δημιουργείται η πρωτοβουλία να χτίσουν –και να χρηματοδοτήσουν- τα κομμάτια που λείπουν από τις δημόσιες υπηρεσίες. «Αυτή τη στιγμή η DLF δεν θεωρεί συμφέρον να λειτουργήσει το δικό της τεράστιο σύστημα αποχέτευσης, επειδή έχει μόλις τέσσερις ή πέντε μικρές εγκαταστάσεις», λέει. «Δεν είναι επικερδές να τρέξουν σε ένα κεντρικό αποχετευτικό σύστημα και μετά να καθαρίσουν τα απορρίμματα. Αλλά αν είχε μια αρκετά μεγάλη περιουσία, τότε θα το έκαναν οπωσδήποτε –αλλιώς κανένας δεν θα ζούσε εκεί».
Η ιδιωτική πόλη έχει ένα προηγούμενο: την Walt Disney World. Την δεκαετία του 1960, ο Walt Disney αγόρασε μια άγρια έκταση 25.000 άκρων γνωστή ως Reedy Creek Improvement District στη Φλόριντα. Σήμερα, προφανώς το γνωρίζετε ως Walt Disney World, και η Rajagopalan το θεωρεί ως ένα παράδειγμα του τι μπορεί να χρειαστεί να κάνουν οι ιδιωτικές εταιρείες ανάπτυξης όταν αποκτούν τεράστια πακέτα γης. Θα χτίσουν κάθε δημόσια υπηρεσία που μπορεί να φανταστεί κανείς –από δρόμους μέχρι πυλώνες ρεύματος και δίκτυο υπόγειων σιδηροδρόμων- στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τους κατοίκους. «H Disney επωφελείται όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν να μείνουν σε ένα από τα ξενοδοχεία Disney ενώ επισκέπτονται το θεματικό πάρκο της Disney», επισημαίνει – οπότε η Disney βασικά έχτισε τη δική της πόλη –και όλα μοιάζουν να λειτουργούν εξ ολοκλήρου στο παρασκήνιο», λέει. «Είναι αρκετά μεγάλα σε κλίμακα και αρκετά μεγάλα ως προς το θέμα του κέρδους ώστε μπορούν να έχουν τα δικά τους συστήματα για καθένα από αυτά τα προβλήματα». Οι σχεδιαστές ανάπτυξης του Gurgaon έχουν την ίδια πρωτοβουλία να εξυπηρετήσουν τους κατοίκους, προτείνει η Rajapolan- αλλά μόνο αν μπορούν να ενώσουν τα διασκορπισμένα κτήριά τους σε μία απλή, στο μέγεθος της πόλης επεκτεινόμενη ακίνητη περιουσία. Μέχρι τώρα το Gurgaon περίεχει 730 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αρκετά μεγάλη για να κρατήσει εφτά Disney Worlds –ή όπως το βλέπει η Rajapolan, εφτά ιδιωτικοποιημένες πόλεις που ανταγωνίζονται να βρουν κατοίκους. Είναι ένα μάλλον φαντασιακό όραμα αστικής ανάπτυξης που αφήνει αναπάντητα κάποια προβληματικά ερωτήματα. Και πάλι, όμως, θα μπορούσε να ειπωθεί αυτό και για το ίδιο το Gurgaon.
