Η φύση μας δείχνει την τεχνολογία στα καλύτερά της. Οι κάστορες χτίζουν φράγματα στα ποτάμια, τα πουλιά χτίζουν φωλιές, οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν ραβδιά για να ξετρυπώσουν τα μυρμήγκια ή τους τερμίτες.
Αλλά όταν οι άνθρωποι χτίζουμε φράγματα ή όταν χρησιμοποιούμε εργαλεία για να διευκολύνουμε τις εργασίες μας, οι δημιουργίες μας, αν και ομολογουμένως πιο περίπλοκες, χαρακτηρίζονται αφύσικες.
Λόγω των περίεργων ονομάτων με τα οποία αποκαλούμε καινοτόμους τομείς όπως η συνθετική βιολογία, για παράδειγμα, ή η τεχνητή νοημοσύνη, υπάρχει μια αίσθηση ότι οι ανθρώπινες εφευρέσεις δεν είναι κομμάτι της φύσης.
Αλλά τι είναι φυσικό και τι είναι αφύσικο, και σε τι χρησιμεύει μια τέτοια διάκριση;
Φαίνεται να είναι μια απλή ερώτηση, της οποίας η απάντηση είναι εξίσου απλή, αλλά το θέμα δεν είναι καθόλου απλό.
“Όλα είναι τόσο ασαφή, σε τέτοιο βαθμό, που δεν το συνειδητοποιείς μέχρι να προσπαθήσεις να τα αποσαφηνίσεις”, λέει σε μια φράση ο Μπέρτραντ Ράσελ.
Ο ορισμός του αφύσικου στο λεξικό, το περιγράφει ως “διαφορετικό από το πώς τα πράγματα είναι συνήθως στον φυσικό κόσμο ή στη φύση.”
Αυτό απαιτεί να ορίσουμε την λέξη “συνήθως”, αλλά τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο ασαφής. Κάθε άνθρωπος έχει μια διαφορετική αντίληψη της λέξης “συνήθως” ανάλογα με τις συνθήκες και τις εμπειρίες της ζωής του. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε το “συνήθως” με τη λέξη “κανονικά”, αλλά έτσι πάμε σε συμπεράσματα στατιστικών ερευνών.
Ακόμα κι αν πάρουμε τη λέξη “συνήθως” στα σοβαρά, τα αστέρια, οι πλανήτες, ακόμα και η ζωή, δεν είναι καθόλου συνηθισμένα. Σχεδόν ολόκληρο το φυσικό σύμπαν είναι ένα κενό. Αλλά ποιος θα χαρακτήριζε τη Γη ή τον ήλιο ή ένα δέντρο ως αφύσικα;
Αν πάρουμε μια ευρύτερη θεωρεία και πούμε πως οτιδήποτε μέσα στο σύμπαν μας είναι φυσικό, τότε οτιδήποτε αφύσικο είναι εξ ορισμού αδύνατο. Θα μπορούσε να υπάρχει, αλλά ποτέ δεν θα το συναντήσουμε επειδή βρίσκεται έξω από την σφαίρα της αντίληψης μας.
Ίσως η ανθρώπινη τεχνολογία είναι τελικά τόσο φυσική όσο τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε όλο το ζωικό βασίλειο, που με τη σειρά τους είναι τόσο φυσικά όσο οι πλανήτες, τα αστέρια και οι γαλαξίες.
Η τεχνολογία από την άποψη αυτή αποτελεί φυσική συνέπεια των φυσικών νόμων. Και η αίσθηση ότι κάτι είναι αφύσικο είναι τελικά περισσότερο ένα ηθικό ζήτημα. Είναι μια εφεύρεση ή η τεχνολογία που προσβάλλουν την ηθική ορισμένων. Η γενετική μηχανική είναι ένα καλό σύγχρονο παράδειγμα.
Αυτή τη στιγμή, δημιουργούνται κυρίως μεταλλαγμένα φυτά -σκεφτείτε τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα- αλλά οι νέες τεχνολογίες γενετικής μηχανικής γρήγορα απλοποιούν τη διαδικασία αφαίρεσης ορισμένων γονιδίων και της πρόσθεσης άλλων. Με την εμφύτευση ενός γονιδίου μέδουσας στο γονιδίωμα, μπορούμε να κάνουμε ένα φυτό, κουνέλι, ή γατάκι να φωσφορίζουν με πράσινο χρώμα. (Περίεργο, έτσι δεν είναι;)
Στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, θα μπορούμε να τροποποιούμε γενετικά τα πάντα, από βακτήρια εως και το ανθρώπινο γονιδίωμα, ακόμη και να δημιουργήσουμε νέες μορφές ζωής.
Έχουμε μια ισχυρή αποστροφή για την ιδέα της γενετικής μηχανικής και το να την αποκαλούμε αφύσικη είναι μια κοινή απάντηση στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Αλλά ο γενετικός πειραματισμός είναι τόσο παλιός όσο και η ζωή. Είναι η ίδια η κινητήρια δύναμη της φυσικής εξέλιξης.
Από την αρχέγονη λάσπη μέχρι και τους ωκεανούς, στον έμβιο κόσμο όπως τον ξέρουμε σήμερα, οι γενετικές μεταλλάξεις και οι σεξουαλικοί ανασυνδυασμοί έφεραν μια ποικιλία πλασμάτων, τέρατα του βυθού, εύθραυστα ανθοφόρα φυτά, ακρόφιλα. Και οι άνθρωποι για μεγάλο χρονικό διάστημα συνειδητά τροποποιούμαστε γενετικά, οδηγώντας τους πληθυσμούς στην παρατήρηση και την επιλεκτική αναπαραγωγή.
Ομολογουμένως, πρόκειται για ένα φάσμα γενετικής τροποποίησης, αλλά τα δύο άκρα του δεν είναι το φυσικό και το αφύσικο. Από τη μία πλευρά έχουμε την φυσική εξέλιξη και στο άλλο άκρο την κατευθυνόμενη εξέλιξη.
Η σεξουαλική επιλογή είναι ένα είδος κατευθυνόμενης εξέλιξης, από το γεγονός ότι τα άτομα επιλέγουν ενστικτωδώς άλλα άτομα για τα γονίδια τους, όπως εκφράζονται σε φυσικά χαρακτηριστικά. Αλλά η πλήρως κατευθυνόμενη εξέλιξη έγινε δυνατή μόνο από τον άνθρωπο.
Ως νέα τεχνολογία, είναι μια τρομακτική δύναμη στα χέρια μας και μια ανασφάλεια ενάντια σε αυτη την τεχνολογία είναι λογική, ιδιαίτερα όταν βλέπουμε τη Γη να αλλάζει αισθητά λόγω της παρουσίας μας.
Ο φυσικός κόσμος όμως, πέρα από τον άνθρωπο, δεν προβαίνει σε τέτοιες ηθικές κρίσεις. Μια αρχαία ηφαιστειακή δραστηριότητα άλλαξε δραματικά την ατμόσφαιρα της Γης και ένας αστεροειδής εξαφάνισε τους δεινοσαύρους.
Ακόμα και η “φυσική” γενετική επιλογή δεν είναι μια ηθική, γρήγορη, ή πρακτική διαδικασία. Οι αλλαγές που γίνονται χρειάζονται χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια. Τα ζώα μένουν με άχρηστα σώματα από προηγούμενες γενιές και γενετικές ασθένειες και παθήσεις προκαλούν μεγάλη ταλαιπωρία και πρόωρο θάνατο.
Η ανθρώπινα-κατευθυνόμενη γενετική μηχανική, από την άλλη πλευρά, δεν είναι καθόλου τυχαία. Και αυτό είναι μια σκέψη που είναι ταυτόχρονα απίστευτα τρομακτική και ελπιδοφόρα.
Θα υπάρξουν λάθη στην πορεία, ακόμη και κακόβουλες δημιουργίες, αλλά θα υπάρξει και γενετική έρευνα που θα έχει μόνο ένα στόχο: να βελτιώσει τη ζωή της ανθρωπότητας.
Αυτό μπορεί να σημαίνει τη θεραπεία μιας γενετικής ασθένειας ή τη μείωση αποτυχιών στις καλλιέργειες. Θα μπορούσε επίσης όμως να οδηγήσει σε επιπόλαιες χρήσεις, όπως τα λαμπερά κουνελάκια, ή όπως τα γενετικά σχεδιαζόμενα μωρά και τις μελλοντικές γενιές μέσα σε έναν εφιαλτικά ομοιόμορφο κόσμο.
Ποιά θα είναι αποτέλεσμα του πειραματισμού με τη γενετική μηχανική ή και άλλες προηγμένες τεχνολογίες; Θα είναι καλά ή άσχημα; Δεν ξέρουμε. Η ποικιλία των απόψεων είναι και θα συνεχίσει να είναι τόσο συγκλονιστική όσο η Κάμβρια έκρηξη.
Αλλά καθώς συζητάμε για το μέλλον, καθορίζοντας με μεγαλύτερη σαφήνεια τους όρους, είναι μια μάχη που αξίζει να δοθεί. Το ερώτημα είναι πώς θα υποστηριχθούν οι θέσεις και πως θα καθοριστούν τα όρια που είναι πρόθυμη η κάθε άποψη να υποστηρίξει.
