Η αντίστροφη μέτρηση για το δημοψήφισμα Brexit – Bremain στις 23 Ιουνίου έχει αρχίσει και οι δημοσκοπήσεις δίνουν μια εικόνα μεγάλης απροσδιοριστίας. Η σύγχυση γύρω από την πιθανότητα εξόδου της Μεγάλης Βρετανίας έχει κατακρημνίσει την ισοτιμία της λίρας στερλίνας στις διεθνείς αγορές συναλλάγματος: το τελευταίο πράγμα που θέλουν οι επενδυτές είναι η ανασφάλεια για το μέλλον, και βεβαίως ένα Brexit είναι απολύτως σίγουρο ότι θα κοστίσει πάρα πολύ στο Ηνωμένο Βασίλειο και – λιγότερο βέβαια – στα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ.
Πίσω από αυτήν τη συζήτηση όμως διεξάγεται μια άλλη, δευτερογενής θα έλεγα, συζήτηση μεταξύ των Ευρωπαϊστών γύρω από τις κακές ή και τις καλές συνέπειες ενός βρετανικού άλματος προς την έξοδο. Το επίσημο αφήγημα όλων των Ευρωπαϊκών θεσμών και των εικοσιοκτώ κυβερνήσεων των κρατών μελών της ΕΕ παραμένει ως εξής: «Είμαστε υπέρ της παραμονής ενός οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά ισχυρού Ηνωμένου Βασιλείου εντός μιας ισχυρής Ένωσης». Όμως το τελευταίο διάστημα, ιδίως από τότε που άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους κάποιες δημοσκοπήσεις οι οποίες δείχνουν προβάδισμα υπέρ του Leave, άρχισε να κάνει την εμφάνισή του ένα ανταγωνιστικό αφήγημα μεταξύ κάποιων Ευρωπαίων Φεντεραλιστών. Το αφήγημα έχει χονδρικά ως εξής: «Ένα Brexit είναι καλοδεχούμενο. Οι Άγγλοι (σε αντίθεση με τους Σκωτσέζους, τους Βόρειους Ιρλανδούς και τους Ουαλούς) ποτέ δεν ένιωσαν την Ευρώπη σαν δική τους γη. Πάντα ήταν ξένο σώμα. Η απόδειξη είναι ότι όπου μπορούσαν να ανακόψουν το σχέδιο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στις καλές ημέρες του το έκαναν, ωθώντας προς μια ΕΕ δύο ταχυτήτων. Το μόνο για το οποίο ενδιαφέρονταν πραγματικά είναι μια Κοινή Αγορά, όχι για μια πολιτική ολοκλήρωση, πόσω μάλλον για μια Πολιτική Ένωση και μια ομοσπονδιοποίηση. Ήρθε λοιπόν η ώρα να τους αποχωριστούμε πολιτισμένα και να πάρουμε ένα βελούδινο διαζύγιο. Αυτό θα είναι, μάλιστα, ευκαιρία να ενδυναμώσει την ολοκλήρωσή της ο πυρήνας της ΕΕ γύρω από την ευρωζώνη, με νέους, ενισχυμένους θεσμούς και νέες παραχωρήσεις κυριαρχίας από τα έθνη-κράτη προς την Ενωμένη Ευρώπη. Μια περαιτέρω εμβάθυνση είναι αυτό που χρειαζόμαστε, και η έξοδος της πάντα δύστροπης και κακόβουλης Αγγλίας θα είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να την προωθήσουμε».
Δυστυχώς, πρόκειται για αυταπάτη. Καμία εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δε θα συμβεί επ’ αφορμή του βίαιου ταρακουνήματος της γραφειοκρατικής και αρτηριοσκληρωτικής ΕΕ. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο αν η ευρωζώνη (η οποία θεωρείται ως ο πυρήνας της Ευρώπης από το εναλλακτικό αφήγημα για τις καλές επιπτώσεις ενός Brexit) ήταν μια πραγματικά βέλτιστη νομισματική ζώνη, με Δημοσιονομική Ένωση, μηχανισμό αμοιβαιοποίησης του χρέους μέσω ευρωομολόγων, Τραπεζική Ένωση, άμεσες μεταβιβάσεις με τη μορφή π.χ. ενός πανευρωπαϊκού επιδόματος ανεργίας για την απορρόφηση των ασύμμετρων σοκ σε λίγες χώρες της ευρωζώνης, μια πολύ πιο επιθετική πολιτική δημόσιων επενδύσεων ως αντικυκλικό εργαλείο απέναντι στην κρίση αποεπένδυσης και, πάνω απ’ όλα, με αυξημένη δημοκρατική νομιμοποίηση, λογοδοσία και διαφάνεια. Με άλλα λόγια, μια έξοδος του «ταραχοποιού στοιχείου» θα ενδυνάμωνε τη συνοχή της Ένωσης αν αυτή δεν είχε ήδη διαβρωθεί πολύ από την καταστροφική διαχείριση της κρίσης του 2008-09. Η διαχείριση αυτή προκάλεσε μια δευτερογενή κρίση διότι, αντί να φέρει ένα άλμα προς την ομοσπονδιοποίηση, έφερε τουναντίον μια οπισθοχώρηση προς έναν διακυβερνητισμό με ωμούς συσχετισμούς ισχύος μεταξύ του Βορρά και του Νότου, μεταξύ του γερμανικού μονεταριστικού μοντέλου οικονομικής πολιτικής και των υπολοίπων, καθώς και μια φτωχοποίηση και αλματώδη αύξηση της ανεργίας σε μεγάλο μέρος της Ευρωπαϊκής επικράτειας. Στην ίδια περίοδο, οι ΗΠΑ βγήκαν από την κρίση έχοντας ανακτήσει και υπερβεί το επίπεδο απασχόλησης και επενδύσεων που είχαν πριν το 2008. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, και δεδομένου ότι η πορεία προς μια «ολοένα και στενότερη ένωση των λαών της Ευρώπης» δε θα είναι πια ανεπίστρεπτη, το πιθανότερο είναι ότι και άλλες κυβερνήσεις, πιεζόμενες από ακροδεξιές, εθνικιστικές και αντιευρωπαϊκές δυνάμεις, θα διοργανώσουν δημοψηφίσματα εξόδου και το πιο ευγενές project της μεταπολεμικής ανθρωπότητας θα αρχίσει να ξηλώνεται σαν πουλόβερ.
