Η εφαρμογή της θεωρίας των δικτύων στα μεσαιωνικά δεδομένα φανερώνει ότι τα ιστορικά γεγονότα διέπονται από τους «ιστορικούς νόμους», όπως η φύση από τους φυσικούς.
Ένα από τα περίεργα χαρακτηριστικά της επιστήμης των δικτύων είναι ότι τα ίδια δίκτυα αποτελούν τη βάση για εντελώς διαφορετικά φαινόμενα. Κατά συνέπεια, αυτά τα φαινόμενα έχουν βαθιές ομοιότητες που δεν είναι τόσο φανερές εκ πρώτης όψεως. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η μετάδοση μιας ασθένειας, η έκταση των δασικών πυρκαγιών, ακόμα και η κατανομή του μεγέθους των σεισμού, και όλα αυτά τα φαινόμενα ακολουθούν ένα παρόμοιο μοτίβο. Αυτό το μοτίβο είναι άμεση συνέπεια της κοινής δικτυακής δομής που τα διέπει.
Οπότε δεν αποτελεί έκπληξη ότι ανακύπτουν οι ίδιοι «νόμοι» όταν οι φυσικοί εντοπίζουν τα ίδια δίκτυα που κρύβονται πίσω από άλλα φαινόμενα. Αυτό ακριβώς έχει συμβεί επανειλημμένα στις κοινωνικές επιστήμες. Η επιστήμη των δικτύων επιτρέπει πλέον στους κοινωνικούς επιστήμονες να φτιάχνουν πρότυπα κοινωνιών, να μελετούν τον τρόπο με τον οποίο οι ιδέες, το κουτσομπολιό, η μόδα και άλλα πράγματα ρέουν μέσα σε μια κοινωνία –ακόμα και να μελετούν πώς αυτός ο τρόπος επηρεάζει την κοινή γνώμη.
Για να το κάνουν αυτό, χρησιμοποίησαν τα εργαλεία που είναι σχεδιασμένα να μελετήσουν άλλες επιστήμες. Για αυτό τον λόγο, ο νέος τομέας των υπολογιστικών κοινωνικών επιστημών ενισχύθηκε πολύ γρήγορα
Αλλά υπάρχει ένας άλλος τομέας της ανθρώπινης προσπάθειας που πρόκειται να επωφεληθεί: η μελέτη της ιστορίας. Στη διάρκεια της ιστορίας, οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει δίκτυα που έχουν διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στον τρόπο εξέλιξης των γεγονότων. Οι ιστορικοί πρόσφατα ξεκίνησαν την αναπαράσταση αυτών των δικτύων με τη χρήση ιστορικών πηγών όπως η αλληλογραφία και τα καταγεγραμμένα δεδομένα της εποχής.
Σήμερα, ο Johannes Preiser-Kapeller της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών στη Βιέννη εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο αυτή η προσέγγιση δίνει νέο φως σε διάφορα ιστορικά γεγονότα. Πράγματι, η εργασία αυτή έχει φέρει στην επιφάνεια άγνωστα μέχρι πρότινος μοτίβα στον τρόπο με τον οποίο ξεδιπλώνεται η ιστορία. Με τον ίδιο τρόπο που τα μοτίβα στη φύση αποκαλύπτουν τους φυσικούς νόμους, αυτές οι ανακαλύψεις αποκαλύπτουν τους πρώτους ιστορικούς νόμους.
Ο Preiser-Kapeller έχει επικεντρωθεί στις μεσαιωνικές συγκρούσεις, και ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία τον 14ο αιώνα, η οποία ήταν συσπειρωμένη γύρω από την Κωνσταντινούπολη, έναν σύνδεσμο μεταξύ των εμπορικών δικτύων της Ευρώπης και της Ασίας. Ήταν μια περίοδος σημαντικών συγκρούσεων, λόγω της αλλαγής των πολιτικών δυνάμεων, της πανώλης, και της κλιματικής αλλαγής που προκλήθηκε από μια σύντομη εποχή των παγετώνων κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα.
Ο Preiser-Kapeller έχει αναπαραστήσει τα πολιτικά δίκτυα που υπήρχαν εκείνη την εποχή χρησιμοποιώντας τη σωζόμενη αλληλογραφία και άλλα ιστορικά δεδομένα. Σε αυτά τα δίκτυα, κάθε άτομο με επιρροή αποτελεί έναν κόμβο, και δημιουργούνται οι σύνδεσμοι μεταξύ αυτών που έχουν σημαντικές σχέσεις μεταξύ τους. Για να καταγραφούν σε αυτό το δίκτυο, αυτές οι σχέσεις πρέπει να εντοπίζονται στην αλληλογραφία με προσφωνήσεις όπως Αξιότιμη θεία ή Εις τον εξάδελφό μου τον Αυτοκράτορα. Καταγράφει, επίσης, πώς αυτές αλλάζουν με την πάροδο των χρόνων.
Με τη χρήση βασικών αλγορίθμων για τη μελέτη διαφόρων επιπέδων δικτυακής δομής, ο Preiser-Kapeller εντόπισε συμπλέγματα μέσα στο δίκτυο, έκανε ταυτοποίηση των σημαντικότερων παραγόντων μέσα σε ένα δίκτυο, και εξέτασε πώς τα άτομα συσπειρώνονταν γύρω από άλλους που ήταν με κάποιον τρόπο παρόμοιοί τους.
Ο τρόπος με τον οποίο αλλάζουν αυτές οι μετρήσεις με τον χρόνο φαίνεται ότι έχει σημαντική σχέση με τα μεγάλα γεγονότα που προέκυψαν αργότερα. Για παράδειγμα, λέει ο Preiser-Kapeller, ο κατακερματισμός του πολιτικού δικτύου δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για έναν εμφύλιο πόλεμο, οι οποίες αποδυνάμωσαν ανεπιστρεπτί τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Τελικά κατέρρευσε το 1453.
Επίσης, αυτές οι αλλαγές ακολούθησαν κάποια ενδιαφέροντα μοτίβα. «Η κατανομή των συχνοτήτων του αριθμού των δεσμών σύγκρουσης που ενεργοποιήθηκαν σε έναν χρόνο φαίνεται να ακολουθεί έναν νόμο εξουσίας», λέει ο Preiser-Kapeller. Ακριβώς τα ίδια μοτίβα νόμων εξουσίας προκύπτουν όταν οι επιστήμονες που ασχολούνται με την πολυπλοκότητα εξετάζουν την κατανομή μεγέθους των πολέμων, των επιδημιών και των θρησκειών.
Ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι αν αυτά τα ίδια μοτίβα εμφανίζονται οπουδήποτε αλλού στην ιστορία. Για να βρει την απάντηση, σύγκρινε το Βυζαντινό δίκτυο με εκείνα που εντοπίζονται σε άλλες πέντε περιόδους μεσαιωνικών συρράξεων στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία.
Και τα αποτελέσματα αποδεικνύονται ενδιαφέροντα. «Κατά μέσο όρο και στα πέντε πολιτεύματα, η αλλαγή ενός ηγεμόνα σε έναν χρόνο αύξανε την πιθανότητα μιας άλλης αλλαγής για το επόμενο έτος κατά το τριπλάσιο», λέει ο Preiser-Kapeller. Οπότε, όσο πιο κοντά είστε σε μια αναταραχή χρονικά, τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρξει και άλλη σύντομα. Ή με άλλα λόγια, οι αναταράξεις τείνουν να συσπειρώνονται.
Αυτός είναι ένας κανόνας που είναι λογικά οικείος στους γεωφυσικούς. Ένα παρόμοιο φαινόμενο υπάρχει και στις καταγραφές σεισμών: όσο πιο πρόσφατος είναι ένας μεγάλος σεισμός, τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρξει και άλλος ένας μεγάλος σεισμός σύντομα. Αυτό είναι γνωστό ως νόμος του Omori –ότι οι σεισμοί τείνουν να ομαδοποιούνται.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι προκύπτουν παρόμοια αποτελέσματα σε αυτά τα συστήματα, αφού και τα δύο διέπονται από την ίδια επιστήμη των δικτύων. Οι ιστορικοί δικαιούνται, λοιπόν, να υιοθετήσουν αυτά τα μοτίβα ως «νόμους της ιστορίας».
Αυτοί οι νόμοι είναι ώριμοι και κατάλληλοι, πλέον, για περαιτέρω έρευνα. Ενώ η πολυπλοκότητα που προκύπτει από τη θεωρία των δικτύων σε πολλές επιστήμες μελετάται εδώ και δεκαετίες, δεν έχει υπάρξει σχεδόν καμία τέτοια έρευνα στον τομέα της ιστορίας. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν ώριμοι καρποί για την πρώτη γενιά υπολογιστικών ιστορικών, όπως ο Preiser-Kapeller. Μείνετε συντονισμένοι, καθώς θα ακούσετε σύντομα και άλλα για αυτόν τον τομέα.
