Κατά τα τελευταία 20 χρόνια, η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την ανάλυση του φθαρμένου γενετικού υλικού των αρχαίων λειψάνων έχει προχωρήσει δραματικά. Ως αποτέλεσμα, οι ερευνητές σε μια νέα μελέτη μπόρεσαν να χαρτογραφήσουν τους γενοτύπους 51 ανθρώπων που έζησαν στην Ευρώπη πριν από 45.000 έως 7.000 χρόνια και να εξάγουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τα κυρίαρχα γενετικά χαρακτηριστικά, όπως το χρώμα του δέρματος και των ματιών. Οι επιστήμονες επίσης βρήκαν ότι η γενεαλογία των Νεάντερνταλ εξασθενεί ολοένα και περισσότερο με τα χρόνια –πιθανόν λόγω φυσικής επιλογής- και ανίχνευσαν περίπλοκα μοτίβα μαζικών μεταναστεύσεων που διήρκεσαν χιλιάδες χρόνια.
Μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια, η πρόοδος στην ανάλυση του γενετικού υλικού των αρχαίων λειψάνων έχει επιτρέψει στους επιστήμονες να χαρτογραφήσουν τον γενετικό κώδικα ενός αλόγου ηλικίας 700.000 ετών στη Σιβηρία, να συνδέσουν τον πολιτισμό Clovis της εποχής των Παγετώνων με τους σύγχρονους Αμερικάνους και να επιβεβαιώσουν την καταστροφική επίδραση της άφιξης των Ευρωπαίων στον Νέο Κόσμο, μεταξύ άλλων αξιοσημείωτων ευρημάτων. Τώρα, μια νέα γενετική μελέτη έχει ξεκλειδώσει τα μυστικά των Ευρωπαίων της εποχής των Παγετώνων σε μια περίοδο 40.000 ετών.
Τα 51 άτομα, τα οποία χρονολογούνται πριν από 45.000 έως και 7.000 χρόνια, των οποίων το γενετικό υλικό αναλύθηκε από περίπου 6 δωδεκάδες επιστημόνων από 4 ηπείρους στη διάρκεια της νέας έρευνας, αντιπροσωπεύουν ένα καλό ποσοστό των γνωστών αρχαίων σκελετών από εκείνη την περίοδο. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, η οποία εξεδόθη αυτήν την εβδομάδα στο περιοδικό Nature, η ανάλυση του γενετικού υλικού των Ευρωπαίων της εποχής των παγετώνων έδειξε ότι είχαν σκούρες επιδερμίδες και καστανά μάτια. Τα γαλάζια μάτια άρχισαν να μεταδίδονται ως γενετικό χαρακτηριστικό μόλις πριν από 14.000 χρόνια, και ήταν μόλις πριν από 7.000 χρόνια όταν τα ανοικτά δέρματα εξαπλώθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά πιθανόν να έφτασαν στην Ευρώπη από μετανάστες που προήλθαν από την Εγγύς Ανατολή, κατέληξαν οι επιστήμονες.
Όπως ο Καθηγητής David Reich της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, ένας από τους συγγραφείς της νέας μελέτης, είπε στο BBC: «Επειδή έχουμε μελετήσει τόσους πολλούς αρχαίους κατοίκους της Ευρώπης από την εποχή που ξεκίνησε η σύγχρονη αποίκησή της, μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα του πώς μεταμορφώθηκε ο πληθυσμός στη συνέχεια». Ο Reich διεξήγαγε τη νέα έρευνα μαζί με τον Svante Pӓӓbo του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ της Γερμανίας και άλλους. Ο Quiaomei Fu, ερευνητής γενετικής στο Χάρβαρντ και την Κινέζικη Ακαδημία Επιστημών στο Πεκίνο, συνέβαλε σε μεγάλο μέρος της μελέτης με την εξαγωγή του γενετικού υλικού από τα αρχαία λείψανα.
Σε ένα από τα κυριότερα ευρήματα της μελέτης, οι ερευνητές έδειξαν ότι στην περίοδο μεταξύ πριν από 37.000 έως και 14.000 χρόνια, διαφορετικές ομάδες Ευρωπαίων προέκυψαν από έναν μόνο ιδρυτικό πληθυσμό. Την ίδια περίοδο έφθινε η γενεαλογία των Νεάντερνταλ, μια διαδικασία που θα συνεχιζόταν για πολλές χιλιετίες. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι μεγάλο μέρος του γενετικού υλικού που πέρασε από τους Νεάντερνταλ στους ανθρώπους είχε αρνητικά αποτελέσματα, και έτσι η γενετική κληρονομιά χάθηκε σταδιακά λόγω φυσικής επιλογής.
Η έρευνα του γενετικού υλικού έδωσε φως, επίσης, στα περίπλοκα μοτίβα των αρχαίων μεταναστεύσεων, συχνά βασισμένων σε κλιματικές αλλαγές, οι οποίες συνέβησαν στη διάρκεια εκείνης της περιόδου της Ευρωπαϊκής προϊστορίας. Όπως το έθεσε ο Reich: «Βλέπουμε πολλαπλές, τεράστιες μετακινήσεις ανθρώπων που εκτοπίζουν τους προηγούμενους κατοίκους». Ένα ξεχωριστό παράδειγμα αφορά τον πολιτισμό των Αβγρινάκων, ενός από του πιο σημαντικούς πληθυσμούς στην Ευρώπη της εποχής των παγετώνων. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, μια άλλη ομάδα ανθρώπων που ονομάζονταν Γραβέττοι εκτόπισαν τους Αβγρινάκους πριν από περίπου 34.000 έως 26.000 χρόνια. Εν τούτοις, παρά τον εκτοπισμό, οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι μπορούν να ανιχνεύσουν τη γενετική τους καταγωγή από τους Αβγρινάκους.
Πριν από σχεδόν 19.000 χρόνια, στην ακμή της εποχής των παγετώνων, κάποιοι λαοί που έχουν γενετικούς δεσμούς με τους Αβγρινάκους φαίνεται ότι μετανάστευσαν και εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη από τα νοτιοδυτικά, την τωρινή Ισπανία. Παρά την εξαφάνιση, κατά μεγάλο ποσοστό, του γενετικού αντίκτυπου των Αβγρινάκων στην εποχή που κυριαρχούσε ο πολιτισμός των Γραβεττών, οι ερευνητές την ξαναβρήκαν στη λεγόμενη «Κόκκινη Κυρία της Σπηλιάς του El Mirón», έναν γυναικείο σκελετό που βρέθηκε στη Βόρεια Ισπανία και χρονολογείται περίπου 15.000 χρόνια μετά την άφιξη των Γραβεττών.
Άλλη μια ενδιαφέρουσα μετανάστευση συνέβη πριν από περίπου 14.000 χρόνια, όπου η μελέτη δείχνει ότι ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός έγινε πιο συγγενικός με τους ανθρώπους από τη Μέση Ανατολή, την Τουρκία και τον Καύκασο. Η πρότερη έρευνα είχε θεωρήσει ότι αυτή η μεταβολή είχε συμβεί μόλις πριν από 8.500 χιλιάδες χρόνια, όταν οι Τούρκοι αγρότες έφεραν τη γεωργία στην Ευρώπη. Η πρότερη χρονολογία συμπίπτει με την πρώτη περίοδο αύξησης της θερμοκρασίας που συνέβη καθώς τελείωνε η εποχή των παγετώνων, δείχνοντας ότι οι νέες αφίξεις έφτασαν στην Ευρώπη από τα νοτιανατολικά.
«Βλέπουμε ότι οι ιδρυτικοί Ευρωπαϊκοί πληθυσμοί διατηρήθηκαν κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων πριν από 25.000 έως και 14.000 χρόνια πριν, αλλά έκτοτε υπήρξαν δραματικές ανακατατάξεις, καθώς οι άνθρωποι επανέρχονταν στην Ευρώπη από ζεστά καταφύγια στα νοτιοδυτικά και νοτιανατολικά, μεταμορφώνοντας τον ανθρώπινο καμβά της Ευρώπης», είπε ο Pӓӓbo σε μια ανακοίνωση για τα ευρήματα της μελέτης. «Είναι απίστευτο πώς το αρχαίο γενετικό υλικό αρχίζει τώρα να μας παρέχει μια λεπτομερή αφήγηση της πρότερης ιστορίας των σύγχρονων Ευρωπαίων».
