Ο Sean McFate, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Αμύνης στην Ουάσινγκτον, έχει γράψει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο στο Aeon για την επανεμφάνιση των μισθοφορικών και ημι-μισθοφορικών εταιρειών ασφάλειας σε όλο τον κόσμο. Το άρθρο είναι συνολικά ικανοποιητικό, ειδικά αν είστε διαβασμένος αναρχικός ή ιστοριοδίφης, αλλά ήθελα να επισημάνω αυτή την απότομη αλλαγή γραμμής:
“Με την πτώση του καθεστώτος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, άνεργοι στρατιώτες από ειδικές δυνάμεις όπως το 32ο τάγμα και την ειδική αστυνομία Koevoet («λοστός» στα Άφρικαανς) σχεδίασαν την πρώτη σύγχρονη ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία, η οποία ορθά ονομάστηκε Executive Outcomes. Εν αντιθέσει με την WatchGuard δεν ήταν μια στρατιωτική επιχείρηση, αλλά μια αληθινή εμπορική φίρμα, κάνοντας επίθεση για αυτόν που θα έδινε τα περισσότερα. Λειτούργησε στην Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη, την Ουγκάντα και την Κένυα. Προσφέρθηκε να βοηθήσει στην καταπολέμηση της γενοκτονίας στη Ρουάντα το 1994, αλλά ο Κόφι Ανάν –τότε αρχηγός της ειρηνικής αποστολής των Ηνωμένων Εθνών- αρνήθηκε, ισχυριζόμενος ότι «ο κόσμος μπορεί να μην είναι έτοιμος να ιδιωτικοποιήσει την ειρήνη». Η ιδεολογία του Ανάν ήταν ακριβή, δεδομένου του γεγονότος ότι 800.000 άνθρωποι πέθαναν. Όταν έφτασε το 1998, η εταιρεία έκλεισε τις πόρτες της, αλλά η μισθοφορική αγορά δυνάμεων ασφαλείας άνθισε.”
Δύο σημεία είναι σημαντικά εδώ, ένα που δηλώνεται ρητά και ένα που δεν λέγεται άμεσα. Πρώτα αυτό που δεν λέγεται: Αν αυτή η μισθοφορική φίρμα έκανε «επίθεση για αυτόν που θα έδινε τα περισσότερα», γιατί προσφέρθηκε να πάει στη Ρουάντα να σταματήσει τις αιματοχυσίες; Νομίζω ότι οι ερευνητές υποθέτουν τα χειρότερα όταν πρόκειται για τους μισθοφόρους και τον πόλεμο. Γιατί η Anheuser-Busch ξεκίνησε να διανέμει δωρεάν τενεκέδες νερού στο Flint της Μινεσότα; Γιατί τα Wal-Mart δίνουν δισεκατομμύρια δολάρια σε φιλανθρωπίες; Όταν πρόκειται για υπόληψη, τα κόστη μπορεί να μη βγάζουν νόημα σε εξωτερικούς παρατηρητές που δεν έχουν επαρκή κατανόηση των ωφελειών. Γιατί στο καλό μια επιχείρηση που δημιουργήθηκε αποκλειστικά για να κάνει επίθεση για λογαριασμό αυτού που δίνει τα περισσότερα να ενδιαφερθεί να δώσει τις υπηρεσίες της σε μια χώρα που δεν θα μπορούσε να τις πληρώσει; Το να ρωτά κάποιος την ερώτηση είναι η απάντηση, αλλά η κατανόηση των κινήτρων χρησιμοποιώντας μια σχέση μεταξύ κόστους και ωφελειών απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια από όσο υποψιάζεται κανείς.
Απλά δεν υπάρχει λογική αλληλουχία στην ιδέα ότι, σε έναν κόσμο όπου οι ιδιωτικές μισθοφορικές φίρμες είναι η κυρίαρχη μορφή ασφάλειας, η βία και η παρανομία θα είναι σε έξαρση∙ ούτε υπάρχει οπωσδήποτε κάποια απόδειξη που να δείχνει ότι «περισσότερες μισθοφορικές φίρμες σημαίνουν περισσότερους πολέμους, καθώς έχουν κίνητρο να αρχίσουν και να επεκτείνουν πολέμους για κέρδος, και να στρέφονται στην εγκληματικότητα στο μεταξύ». Βέβαια, όπως ο McFate επισημαίνει στο εξαίρετο άρθρο του, η αγορά της ασφάλειας γίνεται ήδη πιο ελεύθερη και ενώ κλείνει με μια καταθλιπτική νότα θρηνώντας αυτήν την αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου, δεν μπορούσα παρά να θυμηθώ το πλέον διάσημο γράφημα για τις τάσεις των θανάτων στο πεδίο της μάχης που δημιούργησε ο πολιτικός επιστήμονας Jay Ulfelder (χρησιμοποιώντας δεδομένα από το Πρόγραμμα Δεδομένων Συγκρούσεων της Ουψάλα), το οποίο απεικονίζει ωραία την ολική πτώση των θανάτων λόγω της πολεμικής βίας σε όλον τον κόσμο.
Ο πάντα εξαιρετικός Max Roser και η εργασία του Our World in Data έχει άλλη ένα γράφημα που αξίζει να επισημανθεί, με εκείνο να παρουσιάζει δεδομένα από το The Better Angels of Our Nature… και το Πρόγραμμα Δεδομένων Συγκρούσεων της Ουψάλα.
Τώρα, δύο γραφήματα που δείχνουν ότι οι θάνατοι από τους πολέμους έχουν μειωθεί τον τελευταίο μισό αιώνα δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι μια πιο ελεύθερη αγορά στις υπηρεσίες ασφάλειας έχει οδηγήσει άμεσα σε αυτά τα οπωσδήποτε καλά νέα. Έχω την πεποίθηση, όμως, και μπορώ να ισχυριστώ ότι η απελευθέρωση των αγορών υπηρεσιών ασφαλείας σε συνδυασμό με την σταθερή παρουσία μερικών, ακόμα ισχυρών εθνικών στρατών έχει οδηγήσει σε μια μείωση των θανάτων στους πολέμους (και των βίαιων συγκρούσεων γενικότερα). Και τα δύο γραφήματα απεικονίζουν καλά τι συμβαίνει όταν υπάρχουν υπερβολικά πολλοί εθνικοί στρατοί που επιθυμούν δύναμη και κύρος. (Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ο βασικός σκοπός των διπλωματών και των πολιτικών παντού, ανεξάρτητα από τον ιδεολογικό τους προσανατολισμό ή την πολιτική τους κατάσταση, είναι και πάλι η αποφυγή ενός άλλου Παγκοσμίου Πολέμου).
Δεύτερον, αυτό που δηλώνεται. Η άρνηση του Ανάν να αποποινικοποιήσει τις μισθοφορικές δραστηριότητες οδήγησε άμεσα σε 800.000 θανάτους. Πώς αυτό το ηθικό παράπτωμα είναι καλύτερο από όταν μια μισθοφορική φίρμα σπάει το συμβόλαιό της και σκοτώνει μερικές δωδεκάδες ανθρώπων παραπάνω από όσες έπρεπε; Και πάλι, τα γραφήματα είναι χρήσιμα εδώ: όταν η σύγκρουση εθνικοποιείται, όλοι υποφέρουν∙ όταν ιδιωτικοποιείται, συμβαίνουν φρικαλεότητες, αλλά όχι στην ίδια κλίμακα που έχουμε δει σε εθνικές συγκρούσεις. Δεν πλησιάζουν καν. Αυτή η κοντόφθαλμη ενέργεια του Ανάν μου θυμίζει την περίληψη του οικονομολόγου Scott Sumner για την άποψη της Hillary Clinton περί του πολέμου κατά των ναρκωτικών:
“[…]απαντώντας σε μια τελευταία ερώτηση για τα ναρκωτικά (από έναν Λατινοαμερικανό δημοσιογράφο), είπε ότι η νομιμοποίηση των ναρκωτικών δεν θα έκανε καλό, γιατί οι διακινητές είναι πραγματικά κακοί άνθρωποι, και απλά θα έκαναν άλλα εγκλήματα. Δεν έγινε καν αναφορά πώς το ποσοστό δολοφονιών στην Αμερική έπεσε μετά τη νομιμοποίηση του αλκοόλ το 1933.”
Όπως η χρήση των ναρκωτικών, η ιδιωτικοποίηση των σωμάτων ασφαλείας κάνει πολλούς ανθρώπους, είτε σπουδασμένους είτε όχι, να ανατριχιάζουν στη σκέψη αυτή χωρίς να εξετάσουν τις λογικές της συνέπειες. Ενώ, οι άσχημες, μισθοφορικές φίρμες, είναι πολύ πιο αποτελεσματικές στην καταπολέμηση των «κλεφτοπολέμων» από όσο οι εθνικοί στρατοί και, με τη σειρά τους, οι μισθοφορικές δυνάμεις είναι πολύ λιγότερο ικανές να προκαλέσουν την καταστροφή που οι εθνικοί στρατοί συνήθως καταφέρνουν.
Δεν νομίζω, όμως, ότι ένας κόσμος με μερικούς εθνικούς στρατούς και μια αφθονία μισθοφορικών δυνάμεων είναι απαραίτητα η καλύτερη επιλογή για να προχωρήσει κανείς. Παρά όλα αυτά, είναι καλύτερη επιλογή από όσο οι περισσότεροι ερευνητές και αναλυτές πιστεύουν. Στην πραγματικότητα, είναι η καλύτερη επιλογή αυτή τη στιγμή, και ενώ το καθεστώς μπορεί μερικές φορές να είναι άσχημο, θυμηθείτε τα γραφήματα. Η ιδιωτικοποίηση των σωμάτων ασφαλείας έχει συμβάλει, τουλάχιστον κατά ένα ποσοστό, σε ένα πιο ειρηνικό και λιγότερο βίαιο κόσμο.
Για να προχωρήσουμε πέρα από αυτό το καθεστώς είναι καλύτερα να μη θρηνούμε για την πορεία στην οποία πηγαίνουν τα πράγματα, αλλά να αναγνωρίσουμε ότι τα πράγματα είναι όπως είναι για κάποιο λόγο, και μετά να ψάξουμε δρόμους για να αλλάξουμε το καθεστώς χωρίς να γυρνάμε πίσω σε γενικευτικές πολιτικές όπως η εθνικοποίηση των σωμάτων ασφαλείας. Τα τραύματα των Παγκοσμίων Πολέμων πρέπει να είναι νωπά στο νου μας, και αυτά τα τραύματα σε εκείνους τους πολέμους ενισχύθηκαν και ενθαρρύνθηκαν από την εθνικοποίηση των δυνάμεων ασφαλείας.
Ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσουμε μπροστά είναι να κοιτάξουμε πού διαδραματίζονται αυτοί οι «κλεφτοπόλεμοι» και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τρόπους για να ενσωματώσουμε αυτές τις περιοχές στην παγκόσμια τάξη (όπως είναι). Αυτή η πολιτική αντιπροσωπεύει μια αποχώρηση από την παραδοσιακή μεταπολεμική σκέψη περί διεθνών σχέσεων, αλλά αυτό δεν την καθιστά ριζοσπαστική ή ανεφάρμοστη. Βέβαια, υπάρχει μια μακρά παράδοση δημοκρατικού τρόπου σκέψης στη Δύση που διέπει τις διεθνείς σχέσεις. Η Δύση πρέπει να αρχίσει να αναγνωρίζει τη νομιμότητα των αποσχιστικών τάσεων στον μεταποικιοκρατικό κόσμο, ακόμα και αν αυτό σημαίνει εντάσεις στις σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα.
Η Ουάσινγκτον και οι Βρυξέλλες θα έχουν να αντιμετωπίσουν κατηγορίες για υποκρισία όταν αγνοούν τις ενωτικές προσπάθειες στο Θιβέτ και το Νταγκεστάν, αλλά η Μπιάφρα έπρεπε να είχε γίνει μέλος των Ηνωμένων Εθνών χρόνια τώρα. Το Βαλουχιστάν έπρεπε να έχει πρόσβαση ανεξάρτητα από το Πακιστάν και το Ιράν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Δύο ή τρεις ποδοσφαιρικές ομάδες από την περιοχή του λεγόμενου Κουρδιστάν θα μπορούσαν να είναι παρούσες σε όλα τα πρωταθλήματα της FIFA. Τα παραδείγματα υπάρχουν άφθονα σε όλον τον κόσμο. Η Δύση πρέπει επίσης να είναι ανοιχτή στην αναγνώριση των επιχειρημάτων από τη Ρωσία και την Κίνα για την ανεξαρτησία των περιοχών. Δεν υπάρχει καλός λόγος για τον οποίο οι Δυτικοί διπλωμάτες να πρέπει να αγνοήσουν την αναγνώριση περιοχών όπως η Νότια Οσσετία και το Ντονέτσκ από τη Μόσχα∙ κάνοντας αυτό απλά σκληραίνει τη στάση της Ρωσίας απέναντι στην αναγνώριση των αποσχιστικών τάσεων σε χώρες όπου η επιρροή της είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη και ωθεί τη Δύση σε πτώση με μετασοσιαλιστικά καθεστώτα.
Η Δύση πρέπει επίσης να αρχίσει να γίνεται πιο ανοιχτή σχετικά με τους δικούς της ομοσπονδιακούς και δημοκρατικούς θεσμούς. Το Μαρόκο, για παράδειγμα, έπρεπε να είχε αντιμετωπιστεί σοβαρά όταν έστειλε αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1987 (το ίδιο ισχύει και για την Τουρκία). Η ομοσπονδία των Ηνωμένων Πολιτειών πρέπει ενεργά να επιδιώξει την ένταξη στην ένωση πολιτειών όπως το Πόρτο Ρίκο, η Κοαουίλα, η Αλμπέρτα και η Μικρονησία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι συμβόλαια σχεδιασμένα να καταπολεμούν τη βία με την υιοθέτηση διπλωματικής, οικονομικής και πολιτιστικής συνεύρεσης μεταξύ των συμμετεχουσών πολιτειών. Η αιτιολογία πίσω από τις πολιτικές αποκλεισμού δεν εξηγεί γιατί αυτοί οι δημοκρατικοί, υπερεθνικοί οργανισμοί δεν θα έπρεπε να στρατολογούν ενεργά γειτονικές ή γεωπολιτικά χρήσιμες διοικητικές μονάδες στα συστήματά τους.
Χωρίς αυτή την αλλαγή νοοτροπίας, το καθεστώς θα συνεχίσει, το οποίο αν θυμηθούμε ξανά τα γραφήματα δεν είναι τόσο κακό, αλλά κάτι χειρότερο μπορεί να συμβεί: θα μπορούσε να υπάρξει μια επιστροφή στη γενικευμένη εθνικοποίηση των δυνάμεων ασφαλείας που είδαμε στη διάρκεια του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
