Του Corey Iacono*… Σε ένα πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύθηκε στην Guardian, ο George Monbiot ισχυρίζεται ότι η πολιτική φιλοσοφία των οικονομολόγων F. A. Hayek και Milton Friedman –την οποία αποκαλεί υποτιμητικά «νεοφιλελευθερισμό»- είναι «η ρίζα όλων των προβλημάτων μας».
Ο Monbiot επισημαίνει σωστά ότι οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι είναι γενικά υπέρμαχοι των ελεύθερων αγορών και της ελάχιστης κυβερνητικής παρέμβασης στην οικονομία. Εν τούτοις, προβαίνει επίσης σε κάποιους παράξενους ισχυρισμούς που θα σας κάνουν να απορήσετε αν έχει πράγματι διαβάσει τα έργα των ανθρώπων των οποίων τις ιδέες επικρίνει. Για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι οι «νεοφιλελεύθεροι» όπως οι Hayek και Friedman πιστεύουν ότι «η ανισότητα είναι … ενάρετη: μια ανταμοιβή για τη χρησιμότητα και ένας παραγωγός πλούτου, ο οποίος ρέει προς τα κάτω για να επωφεληθούν οι πάντες. Οι προσπάθειες να δημιουργηθεί μια πιο ισότιμη κοινωνία είναι αντιπαραγωγικές και ηθικά διαβρωτικές».
Αυτό είναι παραπλανητικό. Στο Capitalism and Freedom (1962), ο Friedman έγραψε ότι «τα ειδικά μονοπωλιακά προνόμια που παρέχονται από την κυβέρνηση, τους φόρους, και άλλες θεσπίσεις νόμων που ωφελούν συγκεκριμένες ομάδες, είναι μια πηγή ανισότητας. Οι φιλελεύθεροι θα δεχτούν με χαρά την αφαίρεσή τους». Έγραψε επίσης, «η επέκταση και η διεύρυνση των ευκαιριών στην εκπαίδευση έχουν υπάρξει σημαντικοί παράγοντες που τείνουν στη μείωση των ανισοτήτων. Τέτοια μέτρα έχουν το λειτουργικό πλεονέκτημα ότι χτυπούν τις πηγές της ανισότητας, αντί απλά να ανακουφίζουν τα συμπτώματα».
Παρομοίως, ο Hayek έγραψε στο The Road to Serfdom (1944) ότι υπάρχουν «ισχυρές αποδείξεις για τη μείωση της ανισότητας των ευκαιριών όσο επιτρέπουν οι εγγενείς διαφορές, όσο είναι δυνατό να γίνει αυτό χωρίς να καταστραφεί ο απρόσωπος χαρακτήρας της διαδικασίας αυτής, μέσα από την οποία όλοι πρέπει να αρπάζουν την ευκαιρία τους, και όσο δεν κυριαρχεί η άποψη για το δίκαιο και το επιθυμητό κανενός ατόμου πάνω στους άλλους».
Οι «νεοφιλελεύθεροι» -στην πραγματικότητα κλασικοί φιλελεύθεροι- δεν θεωρούν την ανισότητα «ενάρετη» και εγγενώς σωστή. Προτιμούν να μειώσουν κάποιες πηγές ανισότητας με την επέκταση των οικονομικών ευκαιριών και την αφαίρεση νομικών προνομίων και μονοπωλίων που ωφελούν τους λίγους εις βάρος των πολλών.
Από την άλλη πλευρά, τα βασικά μέσα με τα οποία η αριστερά προσδοκεί να μειώσει την ανισότητα είναι η σταδιακή φορολόγηση και η ανακατανομή του πλούτου, στις οποίες εναντιώνονται οι κλασικοί φιλελεύθεροι, με την αιτιολογία, όπως το έθεσε ο Friedman, ότι «η χρήση εξαναγκασμού για να πάρουν από κάποιους ώστε να δώσουν σε κάποιους άλλους … έρχεται σε άμεση σύγκρουση με την ατομική ελευθερία».
Ίσως ο Monbiot έχει συγχύσει τον δισταγμό των κλασικών φιλελευθέρων να υποστηρίξουν την αναγκαστική ανακατανομή του πλούτου με την αντίθεση απέναντι στην καθεαυτή κοινωνία ισότητας. Ισχυρίζεται ότι «οι νεοφιλελεύθεροι» πιστεύουν ότι «η αγορά εξασφαλίζει ότι ο καθένας παίρνει αυτό που αξίζει» και ότι «αν δεν έχετε μια δουλειά είναι γιατί δεν έχετε επιχειρηματικό πνεύμα … αν η πιστωτική κάρτα σας έχει φτάσει στο όριό της, είστε αποτυχημένοι και απερίσκεπτοι … αν τα παιδιά σας δεν έχουν γήπεδο στο σχολείο για να παίζουν: αν παχύνουν, εσείς φταίτε».
Από πού ακριβώς εισέπραξε αυτή την εντύπωση; Σίγουρα δεν ήταν από κάτι που είπαν οι Hayek και Friedman. Στο The Road to Serfdom, ο Hayek προέβαλε το επιχείρημα ότι η επιτυχία ενός ατόμου στην οικονομία της αγοράς «εξαρτάται τουλάχιστον κατά ένα ποσοστό από την ικανότητα και την επιχειρηματικότητα των ανθρώπων που εμπλέκονται και κατά ένα μέρος από απροσδόκητες καταστάσεις» και ότι «σε μια ανταγωνιστική κοινωνία δεν αποτελεί αγένεια για ένα άτομο, ούτε προσβολή για την αξιοπρέπειά του, να του πει μια εταιρεία ότι οι υπηρεσίες του δεν χρειάζονται, ή ότι δεν μπορεί να του προσφέρει μια καλύτερη δουλειά».
Αν οι Friedman και Hayek πίστευαν πως η αγορά εξασφάλιζε πάντα ότι οι άνθρωποι θα έπαιρναν αυτό που «άξιζαν», τότε γιατί επίσης υποστήριξαν μέτρα «βοηθητικά για το σύστημα αγοράς» ώστε να παρέχουν γενικές εγγυήσεις οικονομικής σταθερότητας; Στο The Road to Serfdom, ο Hayek δήλωσε απερίφραστα
“Σε μια κοινωνία που έχει φτάσει σε ένα γενικό επίπεδο πλούτου, όπως και η δική μας … κάποια κατώτατα επίπεδα τροφής, στέγασης και ένδυσης, αρκετά για να συντηρηθούν η υγεία και η ικανότητα για εργασία, μπορούν να εξασφαλιστούν για όλους. Ούτε υπάρχει κάποιος λόγος ώστε το κράτος να μην πρέπει να βοηθήσει τα άτομα παρέχοντας τα αναγκαία για την αντιμετώπιση των κοινών κινδύνων της ζωής για τους οποίους, λόγω της αβεβαιότητάς τους, λίγοι άνθρωποι μπορούν να είναι επαρκώς προετοιμασμένοι.”
Παρομοίως, σε ένα άρθρο του 1951, ο Milton Friedman έγραψε, «τα ανθρωπιστικά αισθήματά μας απαιτούν να υπάρχει κάποια πρόνοια για τους άτυχους αυτής της ζωής» και «υπάρχει δικαιολόγηση για την προσπάθεια να επιτευχθεί ένα κατώτατο εισόδημα για όλους». Στο Capitalism and Freedom, πρότεινε τον αρνητικό φόρο εισοδήματος ως έναν τρόπο για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. Ο Monbiot έπρεπε όντως να το ξέρει αυτό, αφού παραπέμπει ακριβώς σε αυτό το άρθρο.
Εν τούτοις, δηλώνει ο Monbiot, «ο νεοφιλελευθερισμός έγινε πιο οξύς. Η άποψη του Hayek ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να εξομαλύνουν τον ανταγωνισμό για να μη δημιουργούνται μονοπώλια έδωσε το πράσινο φως –μεταξύ των Αμερικανών αποστόλων του όπως ο Milton Friedman- στην ανάδειξη της άποψης ότι η μονοπωλιακή δύναμη θα μπορούσε να ιδωθεί ως ανταμοιβή της αποτελεσματικότητας».
Αλλά στο άρθρο του 1951 όπου παραπέμπει ο Monbiot, ο Friedman έγραψε ότι οι υπερασπιστές του laissez-faire είχαν «υποεκτιμήσει τον κίνδυνο ότι τα άτομα μπορούσαν, μέσω συμφωνιών και συνδυασμών, να σφετεριστούν την εξουσία και να περιορίσουν, κατά συνέπεια, την ελευθερία των άλλων», και ότι ο ίδιος προσωπικά πίστευε πως το κράτος είναι αρμόδιο «να εγκαθιδρύει συνθήκες ευνοϊκές για τον ανταγωνισμό και να παρεμποδίζει τα μονοπώλια».
Αφότου παρουσίασε παρερμηνευμένες τις απόψεις και τη φιλοσοφία των Hayek και Friedman, προσπαθεί έπειτα με παράλογο τρόπο να συνδέσει τον «νεοφιλελευθερισμό» με τον φασισμό, τον ολοκληρωτισμό και την πολιτική βία.
Επικαλείται μετά με επιδοκιμασία τους διαψευσμένους ισχυρισμούς της Naomi Klein ότι οι μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την ελεύθερη αγορά είναι τόσο αντιλαϊκές ώστε πρέπει να επιβληθούν στους ανθρώπους από βίαιους δικτάτορες –προφανώς δεν έχει ενημερωθεί για την έρευνα που δημοσιεύθηκε στο American Economics Journal, η οποία βρήκε ότι τα δημοκρατικά κράτη είναι πιο πιθανό να δεχθούν τον οικονομικό φιλελευθερισμό από τα μη δημοκρατικά.
Η έρευνα από τους οικονομολόγους Indra de Soysa και Krishna Chaitanya Vadlammanati συμπεραίνει επίσης ότι «χρησιμοποιώντας τα καλύτερα διαθέσιμα δεδομένα και τις καλύτερες διαθέσιμες μεθόδους, εντοπίζουμε θετικές συνέπειες των αγοραστικών-οικονομικών μεταρρυθμίσεων στον σεβασμό της κυβέρνησης απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα», και τα αποτελέσματά τους «δικαιώνουν εκείνους που βλέπουν θετικές επιδράσεις των ελεύθερων αγορών στην οικονομική ανάπτυξη και σε άλλους τομείς της κοινωνικής ευημερίας».
Οι Klein και Monbiot επίσης δεν ξέρουν (ή δεν θέλουν να παραδεχτούν) ότι οι υποτιθέμενες «σοσιαλιστικές» Σκανδιναβικές χώρες που εξυμνούν είναι στην πραγματικότητα «μεταξύ των πρωτοπόρων στον φιλελευθερισμό» -τουλάχιστον σύμφωνα με πραγματικούς οικονομολόγους στη Σκανδιναβία. Η Σουηδία, για παράδειγμα, υιοθέτησε ένα επιτυχημένο σύστημα επιλογής σχολείων για όλους τη δεκαετία του 1990 που είναι σχεδόν ίδιο με εκείνο που προτάθηκε από τον Milton Friedman στο κλασικό δοκίμιό του “The Role of Government in Education” το 1955.
Ο Monbiot έπειτα προσπαθεί να συνδέσει τον «νεοφιλελευθερισμό» με τον φασισμό κατηγορώντας τον ότι ευθύνεται για την ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ, επειδή τάχα οι «νεοφιλελεύθεροι» έχουν απομακρύνει τους ψηφοφόρους και τους έχουν οδηγήσει στην αγκαλιά δημαγωγών όπως ο Τραμπ, ο οποίος μετά θα στρέψει το πολιτικό σύστημα προς τον φασισμό.
Δεν υπάρχει καμία απόδειξη για αυτές τις κατηγορίες. Οι Hayek και Friedman σίγουρα δεν αποτελούν τα φώτα πορείας των σύγχρονων συστημάτων των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικάνων, και είναι γελοίο να επιχειρηματολογεί κανείς ότι οι υποστηρικτές του Τραμπ είναι αναστατωμένοι από κάποιο ανύπαρκτο κύμα αποσταθεροποίησης των θεσμών από τους «νεοφιλελεύθερους». Ο Monbiot επίσης παραλείπει να αναφέρει το γεγονός ότι η λαϊκιστική κατακραυγή που πυροδοτεί την εκστρατεία του Τραμπ είναι το ίδιο καύσιμο που ωθεί στην άνοδο του Σάντερς. Φταίνε οι Hayek και Friedman για την ανάδειξη κάθε λαϊκιστικού ρεύματος;
Εννοείται πως όχι. Οι σπουδαίοι κλασικοί φιλελεύθεροι οικονομολόγοι προσέφεραν μια ηθική, λεπτή και εμπειρικά ενδελεχή υπεράσπιση του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς σε μια εποχή όπου ο κεντρικός σχεδιασμός και οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες κυριαρχούσαν στον κόσμο. Οι φιλελεύθεροι στη Δύση τους χρωστούν πάρα πολλά, αλλά αθετούν την πληρωμή αυτού του χρέους τους.
