Ένας Μεξικανός μετανάστης στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πέντε φορές πιο παραγωγικός από έναν που παραμένει στη χώρα του. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η απάντηση δεν είναι αυτή που φαίνεται, ότι δηλαδή η χώρα αυτή έχει περισσότερες μηχανές, εργαλεία ή φυσικό πλούτο. Αντίθετα, σύμφωνα με μια σημαντική αλλά γενικά παραμελημένη έρευνα –από την Παγκόσμια Τράπεζα μάλιστα- αυτό συμβαίνει γιατί ο μέσος Αμερικανός έχει πρόσβαση σε άυλο πλούτο τουλάχιστον 418.000 δολαρίων, ενώ ο άυλος πλούτος ενός Μεξικανού που μένει στη χώρα του είναι μόλις 34.000 δολάρια.
Αλλά τι είναι αυτός ο άυλος πλούτος, και πώς στο καλό μετριέται; Και τι σημαίνει αυτό για τους ανθρώπους του κόσμου – φτωχούς και πλούσιους; Σε αυτό το σημείο η ιστορία γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα.
Πριν από δέκα χρόνια, το τμήμα περιβαλλοντικών οικονομικών της Παγκόσμιας Τράπεζας αποφάσισε να εξετάσει τις σχετικές συνεισφορές διαφόρων ειδών κεφαλαίου στην οικονομική ανάπτυξη.
Η μελέτη «Πού είναι ο πλούτος των εθνών; Μετρώντας το κεφάλαιο για τον 21ο αιώνα» ξεκίνησε καθορίζοντας το φυσικό πλούτο ως το σύνολο των μη ανανεώσιμων πηγών (συμπεριλαμβανομένων πετρελαίου, φυσικού αερίου, κάρβουνων και πηγών μεταλλικών στοιχειών) καλλιεργήσιμης γης, αρόσιμης γης, δασικών περιοχών και προστατευμένων περιοχών.
Το παραγόμενο ή χτιστό κεφάλαιο είναι αυτό το οποίο πολλοί από μας έχουμε στο νου όταν σκεφτόμαστε τον όρο «κεφάλαιο»: το σύνολο των μηχανών, εξοπλισμού, δομών (συμπεριλαμβανομένων και των υποδομών) και αστικής γης.
Αλλά όταν η αξία όλων αυτών προστίθεται, οι οικονομολόγοι βρήκαν ότι κάτι ακόμα έλειπε: το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πλούτου! Αν απλά κάποιος προσθέσει την τωρινή αξία των φυσικών πηγών και του παραγόμενου ή χτιστού κεφαλαίου, με κανέναν τρόπο αυτό δεν μπορεί να δείξει το επίπεδο εσόδων μιας χώρας.
Τα υπόλοιπα είναι αποτέλεσμα από άυλους παράγοντες –όπως η εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων σε μια κοινωνία, ένα αποτελεσματικό δικανικό σύστημα, ξεκάθαρα δικαιώματα στην ιδιοκτησία και αποτελεσματική κυβέρνηση.
Όλο αυτό το άυλο κεφάλαιο επίσης ενισχύει την εργασιακή παραγωγικότητα και δημιουργεί υψηλότερο συνολικό πλούτο. Στην πραγματικότητα, η Παγκόσμια Τράπεζα ανακαλύπτει, «το ανθρώπινο κεφάλαιο και η αξία των θεσμών (όπως μετριέται νομικά) αποτελούν το μεγαλύτερο μερίδιο πλούτου σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες».
Όταν κάποιος λάβει υπ’ όψιν τις φυσικές πηγές και το παραγόμενο κεφάλαιο σε όλον τον κόσμο, 80% του πλούτου στις πλούσιες κοινωνίες και 60% του πλούτου στις φτωχές κοινωνίες είναι άυλος.
Το συμπέρασμα: «Οι πλούσιες χώρες είναι πλούσιες κατά το μεγαλύτερο ποσοστό λόγω των ικανοτήτων των πληθυσμών τους και την ποιότητα των θεσμών που υποστηρίζουν την οικονομική δραστηριότητα».
Αυτό που έχουν κάνει με έξυπνο τρόπο οι οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι να μετρήσουν την άυλη αξία της εκπαίδευσης και των κοινωνικών θεσμών.
Σύμφωνα με τις στατιστικές αναλύσεις τους, οι κανόνες δικαίου (rule of law) ευθύνονται για το 57% του άυλου κεφαλαίου μιας χώρας. Η εκπαίδευση ευθύνεται για το 36%.
Ο παράγοντας κανόνες δικαίου στοιχειοθετήθηκε χρησιμοποιώντας αρκετές εκατοντάδες ξεχωριστές μεταβλητές, μετρώντας τις αντιλήψεις για τη διοίκηση, οι οποίες συνελέγησαν από 25 διαφορετικές πηγές δεδομένων που συλλέχθηκαν από 18 διαφορετικούς οργανισμούς.
Αυτοί περιλαμβάνουν ομάδες για την πολιτισμένη κοινωνία (Freedom House), οργανισμούς για την μέτρηση των πολιτικών και επιχειρηματικών ρίσκων (Economist Intelligence Unit) και δεξαμενών σκέψεων (International Budget Project Open Budget Index).
Η Ελβετία έχει σκορ 99,5% στους κανόνες δικαίου και οι Ηνωμένες Πολιτείες 91,8%. Η Νιγηρία έχει το πενιχρό αποτέλεσμα 5,8%, το Μπουρούντι 4,3% και η Αιθιοπία 16,5%. Τα μέλη του Οργανισμού για Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), δηλαδή οι 30 πλούσιες ανεπτυγμένες χώρες, έχουν μέσο όρο 90%, ενώ η υποσαχάρια Αφρική έχει ένα λυπηρό 28%.
Ο φυσικός πλούτος σε πλούσιες χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό του γενικότερου πλούτου τους –τυπικά 1-3%- αλλά αποκτά μεγαλύτερη αξία όταν συνδυάζεται με τον άυλο πλούτο.
Η καλλιεργήσιμη γη, οι αρόσιμη γαίες και τα δάση έχουν μεγαλύτερη αξία στις πλούσιες χώρες γιατί μπορούν να συνδυαστούν με άλλα κεφάλαια όπως οι μηχανές και ισχυρά δικαιώματα στην ιδιοκτησία για να παραγάγουν μεγαλύτερη αξία. Οι μηχανές, τα κτήρια, οι δρόμοι και άλλες υποδομές αποτελούν περίπου το 17% του συνολικού πλούτου των πλούσιων χωρών.
Συνολικά, ο μέσος κατά κεφαλήν πλούτος στις πλούσιες χώρες του Οργανισμού για την Ανάπτυξη Οικονομικής Συνεργασίας είναι 440.000 δολάρια, αποτελούμενα από 10.000 δολάρια φυσικού κεφαλαίου, 76.000 δολάρια παραγόμενου κεφαλαίου, και ένα πολύ υψηλό ποσό 354.000 δολαρίων σε άυλο πλούτο. (Η Ελβετία έχει τον υψηλότερο κατά κεφαλήν πλούτο με 648.000 δολάρια. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι τέταρτες στην κατάταξη με 513.000 δολάρια).
Εν συγκρίσει, η μελέτη της Παγκόσμιας τράπεζας βρίσκει ότι ο συνολικός πλούτος για τις χώρες χαμηλών εσόδων είναι κατά μέσο όρο 7.216 δολάρια κατά κεφαλήν. Αυτό αποτελείται από 2.075 δολάρια σε φυσικό κεφάλαιο, 1.150 σε παραγόμενο κεφάλαιο και 3.991 δολάρια σε άυλο κεφάλαιο. Οι χώρες με τον χαμηλότερο πλούτο κατά κεφαλήν είναι η Αιθιοπία (1.965 δολάρια), η Νιγηρία (2.748 δολάρια) και το Μπουρούντι (2.859 δολάρια).
Στην πραγματικότητα, κάποιες χώρες λειτουργούν τόσο άσχημα που όντως έχουν αρνητικό άυλο κεφάλαιο. Μέσα από την έντονη διαφθορά και τα αποτυχημένα σχολικά συστήματα, η Νιγηρία και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό καταστρέφουν τον άυλο πλούτο τους και εξασφαλίζουν ότι ο πληθυσμός τους θα είναι φτωχότερος στο μέλλον.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με τη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, το φυσικό κεφάλαιο είναι 15.000 δολάρια κατά κεφαλήν, το παραγόμενο κεφάλαιο είναι 80.000 δολάρια και το άυλο κεφάλαιο είναι 418.000 δολάρια. Και με αυτόν τον τρόπο, αν ληφθεί υπ’ όψιν το κοινό μέτρο που χρησιμοποιείται για τη σύγκριση χωρών, το ετήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε αγοραστική δύναμη είναι 43.800 δολάρια.
Αντίθετα, στο Μεξικό που είναι πλούσιο σε πετρέλαιο, το ατομικό φυσικό κεφάλαιο είναι 8.500 δολάρια (τα 6.000 από αυτά λόγω πετρελαίου), το παραγόμενο κεφάλαιο είναι 19.000 δολάρια και το άυλο κεφάλαιο είναι 34.500 δολάρια –σύνολο 62.000 δολάρια κατά κεφαλήν. Όπως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι 10.700 δολάρια.
Όταν ένας Μεξικανός, ή έστω ένας από τη Νότια Ασία ή την Αφρική περνάει τα σύνορα των Ηνωμένων Πολιτειών, αποκτά άμεση πρόσβαση σε 418.000 δολάρια κατά κεφαλήν. Ποιος δεν θα περνούσε τα σύνορα σε τέτοιες συνθήκες;
Η μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας ενισχύει τις βαθιές αντιλήψεις του αείμνηστου αναπτυξιακού οικονομολόγου Peter Bauer. Στο καταπληκτικό βιβλίο του Dissent on Development του 1972 ο Bauer έγραφε:
«Αν όλες οι άλλες συνθήκες για ανάπτυξη εκτός από το κεφάλαιο υπάρχουν, το κεφάλαιο θα δημιουργηθεί σύντομα τοπικά ή θα διατεθεί … από το εξωτερικό … Αν, όμως, οι συνθήκες για ανάπτυξη δεν είναι παρούσες, τότε η βοήθεια … θα είναι απαραίτητα μη παραγωγική και άρα αναποτελεσματική. Με αυτόν τον τρόπο αν τα βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη είναι παρόντα, η υλική ανάπτυξη θα σημειωθεί ακόμα και χωρίς ξένη βοήθεια. Αλλά αν απουσιάζουν, τότε δεν θα συμβεί ούτε με βοήθεια».
Η ριζοσπαστική μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας «Πού είναι ο πλούτος των εθνών;» δείχνει με πειστικό τρόπο ότι τα βασικά συστατικά στοιχεία για την ανάπτυξη είναι οι κανόνες δικαίου και ένα καλό σχολικό σύστημα.
Η σημαντική ερώτηση που δεν απαντούν οι ερευνητές είναι: Πώς μπορούν οι άνθρωποι του αναπτυσσόμενου κόσμου να απαλλαγούν από τους κλεπτοκράτες που εκμεταλλεύονται τις χώρες τους και τις κρατάνε φτωχές;
