Τη νύχτα της 20ης Αυγούστου του 1968, τα στρατεύματα του “Συμφώνου της Βαρσοβίας”, εισβάλλουν στη Τσεχοσλοβακία για να συντρίψουν την “Άνοιξη της Πράγας” (την σύντομη περίοδο απελευθέρωσης).
Η εισβολή με 200.000 περίπου στρατεύματα και 5.000 τανκς, έχει μείνει στην ιστορία ως “η Σοβιετική επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία”.
Οι διαδηλώσεις και οι ειρηνικές πορείες των Τσεχοσλοβάκων, έρχονταν αντιμέτωπες με τα σοβιετικά τανκς. Η “εξομάλυνση” της κατάστασης με τανκς, όμως δεν άργησε, αφού οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις του Πρώτου Γραμματέα Alexander Dubcek αντιστράφηκαν και στην ηγεσία της χώρας ανήλθε ο “φιλοσοβιετικος” αλλά και “εθνικιστής” Gustav Husak.
Η κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας ελεγχόταν από τους φιλο-σοβιετικούς κομμουνιστές από το 1948. Η χώρα ήταν υπό ένα σταλινικό καθεστώς μέχρι το 1964, καθώς ο σοβιετικός ηγέτης είχε επιβάλει τη θέληση του στους κομμουνιστές ηγέτες της Τσεχοσλοβακίας.
Με την κρίση στην οικονομία το 1963, δυνάμωσαν οι φωνές που ζητούσαν μεταρρυθμίσεις. Γύρω από τον Ota Sik συσπειρώθηκε μια αντιπολιτευτική ομάδα τεχνοκρατών, που απαιτούσε να εγκαταλειφθεί ο κεντρικός σχεδιασμός και ο κρατικός έλεγχος της οικονομίας και στη θέση τους να αναπτυχθεί μια «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», να απελευθερωθούν οι επιχειρήσεις από τον κρατικό έλεγχο και να παταχθεί η γραφειοκρατία.
Ο Sik πρότεινε να επιτραπεί η λειτουργία αυτόνομων συνδικάτων και μικρών ιδιωτικών κοινοπραξιών με δυτικές εταιρείες, να προωθηθούν θεσμοί αυτοδιοίκησης των εργαζομένων και να σταματήσει ο κρατικός έλεγχος των τιμών.
Η σταδιακή απελευθέρωση της αγοράς και της κοινωνίας είχε αρχίσει το 1964, ωστόσο οι επιλεκτικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις δεν ήταν αρκετές για το λαό της χώρας.
Έτσι στις αρχές του 1966, φοιτητές και διανοούμενοι άρχισαν να ασκούν πιέσεις για αλλαγές στην εκπαίδευση και κατάργηση της λογοκρισίας.
Τα προβλήματα του Τσέχου Πρώτου Γραμματέα Antonin Novotny μεγάλωσαν, καθώς ερχόταν σε αντιπαράθεση με τους ηγέτες της Σλοβακίας, μεταξύ των οποίων κυρίαρχες προσωπικότητες ήταν ο Alexander Dubcek και o Gustav Husak, ο οποίος κατηγόρησε τη κεντρική κυβέρνηση ότι κυριαρχείται από Τσέχους.
Τον Ιανουαρίου του 1968, ο Novotny αντικαταστάθηκε από τον Dubcek, ο οποίος εξελέγη ομόφωνα από την τσεχοσλοβακική κεντρική επιτροπή.
Για να εξασφαλίσει την ηγεμονία του, έκανε έκκληση προς τον λαό ζητώντας στήριξη για τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις. Η ανταπόκριση ήταν πολύ μεγάλη και μεταρρυθμιστές τόσο της Τσεχίας όσο και της Σλοβακίας ανήλθαν στην κομμουνιστική ηγεσία.
Τον Απρίλιο, η νέα ηγεσία παρουσίασε το “Πρόγραμμα Δράσης”, υποσχόμενη την διεξαγωγή δημοκρατικών εκλογών, μεγαλύτερη αυτονομία για τη Σλοβακία, την ελευθερία λόγου και θρησκείας, κατάργηση της λογοκρισίας, το τέλος σε περιορισμούς για ταξίδια, όπως επίσης και μεγάλες βιομηχανικές και γεωργικές μεταρρυθμίσεις.
Ο Dubcek είχε δηλώσει ότι πρόσφερε “σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο”. Ο λαός της Τσεχοσλοβακίας υποδέχτηκε με ενθουσιασμό τις μεταρρυθμίσεις και ο στάσιμος για αρκετό καιρό εθνικός πολιτισμός άρχισε να ανθίζει.
Η περίοδος αυτή έμεινε γνωστή στην ιστορία ως η “Άνοιξη της Πράγας”. Στα τέλη Ιουνίου δημοσιεύθηκε μια δημοφιλής δέσμη ιδεών που ονομάστηκε “2000 λέξεις”, όπου γινόταν έκκληση για ακόμη πιο γρήγορη πορεία προς τον πλήρη εκδημοκρατισμό.
Η Σοβιετική Ένωση και οι δορυφόροι της, Πολωνία και Ανατολική Γερμανία, είχαν θορυβηθεί από αυτό που φαινόταν να είναι η επικείμενη κατάρρευση του σοβιετικού “κομμουνισμού” στη Τσεχοσλοβακία.
Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Leonid Brezhnev προειδοποίησε τον Dubcek να σταματήσει τις μεταρρυθμίσεις του, αλλά εκείνος βασιζόμενος στη δημοτικότητα του απέρριψε τις έμμεσες απειλές. Αρνήθηκε να παραστεί στην συνεδρίαση των ηγετών του συμφώνου της Βαρσοβίας τον Ιούλιο, αλλά συμφώνησε να συναντηθεί με τον Brezhnev στη Σλοβακική πόλη Cierny στις 2 Αυγούστου.
Την επόμενη μέρα οι εκπρόσωποι των κομμουνιστικών κομμάτων της Ευρώπης συναντήθηκαν στη Σλοβακική πρωτεύουσα Bratislava και εξέδωσαν ένα ανακοινωθέν με το οποίο ζητούσαν την μείωση των πιέσεων στη Τσεχοσλοβακία, προσφέροντας ως αντάλλαγμα στη Μόσχα τον αυστηρότερο έλεγχο του Τύπου.
Ωστόσο το βράδυ της 20ης Αυγούστου, σχεδόν 200.000 στρατεύματα της Σοβιετικής Ένωσης, της Ανατολικής Γερμανίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Βουλγαρίας εισέβαλαν στη Τσεχοσλοβακία με τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Η ένοπλη αντίσταση στην εισβολή ήταν αμελητέα, όμως οι διαδηλωτές ξεχύθηκαν στους δρόμους προσπαθώντας να μπερδέψουν τους εισβολείς αλλάζοντας τις οδικές πινακίδες.
Στην Πράγα, τα στρατεύματα του Συμφώνου της Βαρσοβίας πήραν γρήγορα τον έλεγχο των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών. Στο Ράδιο Πράγα οι δημοσιογράφοι αρνήθηκαν να παραιτηθούν όταν τους ζητήθηκε και 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά την επέμβαση. Άλλοι σταθμοί κατάφεραν να μεταδίδουν από τα υπόγεια για αρκετές ημέρες, μέχρι να ανακαλυφθούν οι τοποθεσίες τους.
Ο Dubcek και οι άλλοι ηγέτες της κυβέρνησης συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στη Μόσχα, ενώ οι μεγάλες διαδηλώσεις στους δρόμους συνεχίζονταν. Πάνω από 100 διαδηλωτές σκοτώθηκαν από τα πυρά των εισβολέων.
Πολλές λαϊκές δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Γιουγκοσλαβίας και της Ρουμανίας καταδίκασαν την εισβολή, αλλά μάταια, αφού καμία σημαντική διεθνή απόφαση δεν είχε ληφθεί. Ένα μεγάλο μέρος της επιχειρηματικής και πνευματικής ελίτ της Τσεχοσλοβακίας κατέφυγε μαζικά στη δύση.
Όταν στις 27 Αυγούστου ο Dubcek επέστρεψε στην Πράγα, ανακοίνωσε ότι συμφωνεί στον περιορισμό των μεταρρυθμίσεων του. Σκληροπυρηνικοί κομμουνιστές ανέλαβαν θέσεις στην κυβέρνηση και ο Dubcek αναγκάστηκε να απορρίψει την προοδευτική του ατζέντα ενώ το κοινό και το κόμμα τον απομόνωσαν.
Μετά την επόμενη αντισοβιετική εξέγερση που ξέσπασε τον Απρίλιο του 1969, ο Dubcek αντικαταστάθηκε από τον Gustav Husak, έναν “ρεαλιστή” που ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με τους σοβιετικούς. Αργότερα ο πρώην Πρώτος Γραμματέας Dubcek εκδιώχθηκε από το κομμουνιστικό κόμμα και διορίστηκε επιθεωρητής δασών στην Bratislava.
Το 1989, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, οι κομμουνιστικές κυβερνήσεις σε όλη την Ανατολική Ευρώπη κατέρρευσαν και η Πράγα έγινε πάλι το επίκεντρο των διαδηλώσεων για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Τον Δεκέμβριο, από την κυβέρνηση του Husak απαιτήθηκε πολυκομματικό κοινοβούλιο, πράγμα που οδήγησε στην παραίτηση του.
Ο Dubcek, για πρώτη φορά μετά από δύο δεκαετίες επέστρεψε στην πολιτική ως πρόεδρος του νέου κοινοβουλίου και πρότεινε για Πρόεδρο της Τσεχοσλοβακίας τον Vaclav Havel, ο οποίος ήταν θεατρικός συγγραφέας και πρώην αντιφρονών που είχε γίνει γνωστός κατά τη διάρκεια της “Άνοιξης της Πράγας”.
Όταν ο Havel εξελέγη πρόεδρος, ο σοβιετικός μηχανισμός καταστολής απαγόρευσε τα έργα του και κατάσχεσε το σοβιετικό διαβατήριο του. Οι μεταρρυθμίσεις όμως προχώρησαν, η Τσεχοσλοβακία χωρίστηκε ειρηνικά σε Τσεχία και Σλοβακία και οι λαοί τους δεν πήγαν “Ποτέ ξανά αριστερά” όπως ήταν το σύνθημα στην δεύτερη και επιτυχημένη “Άνοιξη της Πράγας”.
