Το Αλεξάντροφ δεν περιλαμβάνεται στη διάσημη διαδρομή του «Χρυσού δακτυλίου» με κέντρο τη Μόσχα, ίσως γιατί η ιστορία του δεν είναι τόσο ελκυστική για τον δυτικό τουρίστα που εντυπωσιάζεται πιο πολύ από τις πόλεις όπως το Σούζνταλ ή το Βλαντίμιρ.
Η αρχαία, όπως αρέσει στους Ρώσους να την αποκαλούν, αυτή πόλη, είναι μία από τις εμβληματικές περιοχές της ιστορίας της Ρωσίας. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα αρχαίο ρωσικό κάστρο, το οποίο ήταν η πρωτεύουσα του ρωσικού βασιλείου από το 1564 μέχρι το 1581.
Ένα από τα μεγαλοπρεπέστατα θεάματα που προσφέρει η Ρωσία είναι η πτώση των φύλλων των δέντρων και ο σχηματισμός ενός χρυσαφένιου χαλιού που σκεπάζει τη γη. Αυτή η περιβόητη «πτώση των φύλλων» (листопад) έχει υμνηθεί από όλους σχεδόν τους μεγάλους Ρώσους ποιητές του 19ου και του 20ού αιώνα.
Ελεγεία στα πρόθυρα του φθινοπώρου
…toi qui m’as console.
Gerard de Nerval
Ηρέμησε η θύελλα ανάμεσα στα πεύκα,
Μα, μεθυσμένη και αθώα
Εκεί μας τραγουδούσε σαν την Οφηλία,
Όλη τη νύχτα η ίδια η σιγαλιά.
Κι εκείνος που νόμιζα πως βλέπω
Με τούτη τη σιγαλιά ήταν μνηστευμένος,
Μα την αποχαιρέτησε, κι έμεινε απλόχερα
Μέχρι το θάνατο μαζί μου.
Άννα Αχμάτοβα
10 Μαρτίου 1963
Κομάροβο
Οι πληροφορίες που περιέχουν τα ρωσικά χρονικά για την πόλη έρχονται από τα μέσα του 14ου αιώνα. Στις 11 Δεκεμβρίου 1513 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες κατασκευής της θερινής κατοικίας του μεγάλου ηγεμόνα Βασίλειου Γ’, ο οποίος περνούσε τα καλοκαίρια του εδώ μαζί με την οικογένεια και τους αυλικούς τους. Τα απομεινάρια εκείνου του κτίσματος είναι σήμερα γνωστά ως το Κρεμλίνο του Αλεξάντροφ. Την ίδια χρονιά έγιναν και τα Θυρανοίξια του ναού της Αγίας Σκέπης, ο οποίος πολύ αργότερα μετονομάστηκε σε ναό της Αγίας Τριάδας. Έκτοτε, βέβαια, έχουν γίνει αρκετές παρεμβάσεις, χωρίς ωστόσο να αλλοιώσουν την αρχική μορφή του οικοδομήματος. Οι νωπογραφίες στο εσωτερικό του ναού είναι του 16ου αιώνα. Της ίδιας εποχής είναι και τα γλυπτά σε λευκή πέτρα που κοσμούν το εσωτερικό του.
Τι είναι εκείνο όμως που κάνει αυτή την πρώην εξοχική κατοικία ενός μεγάλου ηγεμόνα της μοσχοβίτικης ηγεμονίας, να ξεχωρίζει και να έχει τόσο ζηλευτή θέση στη ρωσική ιστορία;
Η απάντηση ακούει στο όνομα: Ιβάν ο Τρομερός.
Ο Ιβάν ο Τρομερός, εφαρμόζοντας την πολιτική της οπρίτσινα (опричнина), δηλαδή την επιβολή έκτακτων μέτρων και τη δήμευση των περιουσιών των βογιάρων, δηλαδή των αριστοκρατών, βρέθηκε σε αυτό το φρούριο το 1565. Το φρούριο αυτό ανήκε στη Γιλένα Γκλίνσκαγια, σύζυγο του μεγάλου ηγεμόνα Βασιλείου Γ’.
Ο Ιβάν Δ’ ο αποκαλούμενος και Τρομερός, ήρθε εδώ για να ξεφύγει από τη ζωή μέσα στους πέτρινους τοίχους της πρωτεύουσας Μόσχας, την οποία θεωρούσε διεφθαρμένη πόλη και από εδώ έστελνε τα διατάγματά του, εφαρμόζοντας μια ανελέητη πολιτική, η οποία όμως είχε αποτέλεσμα να μετατραπεί η Ρωσία σε ένα ενιαίο, συγκεντρωτικό κράτος και να μπορεί να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των γειτόνων της και τις προσκλήσεις των καιρών. Η ιστορία του ρωσικού κράτους αρχίζει με τον Ιβάν τον Τρομερό. Αν πιάσουμε το νήμα από αυτόν και το τραβήξουμε μέσα από τους αιώνες, θα δούμε πως η μορφή του, ο τρόπος διακυβέρνησης και η κληρονομιά του –πολιτική, νομοθετική, διπλωματική– μέχρι σήμερα είναι ευδιάκριτα τα βαθιά του ίχνη.
Ουσιαστικά, το Αλεξάντροφ ήταν η πρωτεύουσα του ρωσικού κράτους. Εδώ ιδρύθηκε το ειδικό σώμα των Οπρίτσνικοφ, δηλαδή του ειδικού σώματος επιβολής της τσαρικής βούλησης στους γαιοκτήμονες, τους δουλοπάροικους αλλά και το πανίσχυρο ιερατείο της εποχής. Σε αυτή εδώ τη μικρή, για τα μεγέθη της εποχής της, πολιτεία, λειτουργούσαν τα «υπουργεία», η Δούμα των Ευγενών, δηλαδή του Βουλευτικού που είχε όμως καθαρά συμβουλευτικό χαρακτήρα και μια σειρά άλλων θεσμών που ίδρυσε ο Ιβάν Δ’, ο οποίος σπανίως και για πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα πήγαινε στη Μόσχα.
Προκειμένου να ενισχύσει την άμυνά του, ύψωσε λιθόκτιστα τείχη. Επιπλέον, έφερε εδώ την Ωραία Πύλη του ναού της Αγίας Σοφίας από το Νόβγκοροντ, το οποίο είχε λεηλατήσει κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του εναντίον αυτής της πόλης. Ο κένταυρος που απεικονίζεται σε αυτή την Ωραία Πύλη είναι κατασκευασμένος με την παλιά ρωσική τεχνική, σύμφωνα με την οποία πάνω στο ξύλο σκάλιζαν τις μορφές και στη συνέχεια έχυναν υγρό χρυσάφι με υδράργυρο.
Μέσα στους τοίχους του Κρεμλίνου του Αλεξάντροφ γίνονταν δεκτοί οι πρέσβεις της Αγγλίας, της Σουηδίας, της Κριμαίας, του Μεγάλου Πολωνικού Βασιλείου, το οποίο στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Ρετς Ποσπολίτσκαγια, της Δανίας, του Βατικανού και άλλων κρατών. Το 1568 μάλιστα απέκτησε το δικό του τυπογραφείο και το δικό του εργαστήριο εικονογραφίας. Το 1581, αφού σκότωσε το γιο του με τα ίδια του τα χέρια επειδή θεώρησε πως τον πρόδωσε, εγκατέλειψε το Αλεξάντροφ και γύρισε στη Μόσχα. Δεν επέστρεψε ποτέ.
Η ξενάγηση στους χώρους του Κρεμλίνου, κάνουν τον επισκέπτη να βυθίζεται μέσα στο χρόνο. Η ρωσική αυλή με τις καθημερινές συνήθειες και τελετές. Οι ιδιοτροπίες του βαθιά θρησκευόμενου αυταρχικού ηγεμόνα. Η διατροφή, η μαγειρική, τα σκεύη, τα υλικά, τα φαγητά. Οι στολές και τα άμφια. Τα χρυσόβουλα και τα όργανα βασανιστηρίων. Όλα αυτά παρελαύνουν μπροστά από τα μάτια μας, ενώ η ξεναγός αφηγείται πραγματικά περιστατικά που σημάδεψαν την ιστορία αυτής της χώρας.
Στο υπνοδωμάτιο του Ιβάν του Τρομερού μαθαίνουμε πως το κρεβάτι στο οποίο κοιμόταν ήταν στρωμένο με εξήντα (!) διαφορετικά χαλιά και υφάσματα, τοποθετημένα κατά έναν ειδικό συμβολικό τρόπο, ώστε να αντικατοπτρίζουν την τσαρική μεγαλοπρέπεια και ισχύ, αλλά και τη διαδοχή της εξουσίας από τον βυζαντινό αυτοκράτορα.
Η τραπεζαρία του, φτιαγμένη σε σχήμα ταυ, με τον ίδιο επικεφαλής, αντανακλούσε τις σχέσεις του ηγεμόνα με τους αυλικούς του. Χαρακτηριστικό ρόλο είχε το αλάτι. Η αλατιέρα ήταν πάντα μπροστά στον Ιβάν. Εκείνος έδινε αλάτι μόνο στους αυλικούς που καθόταν κοντά του και έφτανε να απλώσει το χέρι του. Αυτοί ήταν οι πιο έμπιστοι και στενοί του συνεργάτες. Οι υπόλοιποι κάθονταν σε διάφορες αποστάσεις από τον ηγεμόνα. Οι τελευταίοι, στην άλλη άκρη του τραπεζιού, ήταν υπό δυσμένεια και η θέση τους ήταν άκρως επισφαλής. Όλοι τους έτρωγαν ανάλατα φαγητά, ως σύμβολο της εφήμερης παρουσίας τους πάνω στη γη και στα αξιώματα που τους είχε χαρίσει ο ηγεμόνας. Ακριβώς κάτω από την τραπεζαρία ήταν η αίθουσα των βασανιστηρίων, η οποία επικοινωνούσε με μια εσωτερική σκάλα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακός ήταν ο θρόνος του Ιβάν του Τρομερού, φτιαγμένος από σκαλιστό ελεφαντόδοντο. Μικροκαμωμένος καθώς ήταν, θα δέσποζε καθισμένος πάνω σε αυτόν τον θρόνο στη μεγάλη αίθουσα, όπου υποδεχόταν τους ξένους διπλωμάτες, τις αντιπροσωπείες των διαφόρων τάξεων των υποτελών του, τους απλούς ανθρώπους της περιοχής του Βλαντίμιρ, όπου βρίσκεται το Αλεξάντροφ.
Στα κτίρια που βρίσκονται μέσα στο Κρεμλίνο ζούσαν οι Οπρίτσνικι, οι άντρες του ειδικού κατασταλτικού σώματος. Φορούσαν γκρίζους χιτώνες από τραχύ μάλλινο ύφασμα, θέλοντας έτσι να δείξουν πως είναι μοναχοί ενός ειδικού τάγματος αφοσιωμένου στο τσάρο. Η αγριότητά τους ήταν μνημειώδης και μέχρι σήμερα οι Ρωσίδες μητέρες αν θέλουν να τρομάξουν τα ανυπάκουα παιδιά τους, επικαλούνται τους Οπρίτσνικι. Το σώμα αυτό όμως, το οποίο γεννήθηκε μαζί με το ενιαίο ρωσικό κράτος, αποτέλεσε και αποτελεί ένα θεμελιώδες ιστορικό αρχέτυπο για την ιστορία αυτής της χώρας. Με την μία ή την άλλη ονομασία, με τη μία ή την άλλη μορφή, το ειδικό κατασταλτικό σώμα της κεντρικής εξουσίας, πάντα διαδραμάτιζε και εξακολουθεί να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία.
Μέσα στο παλιό τσαρικό φρούριο υπάρχει από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, η γυναικεία μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Την ίδια εποχή ανακατασκευάζεται ο ναός της Κοιμήσεως και κατασκευάζονται τα τείχη αλλά και οι γωνιακοί πύργοι, ενώ παράλληλα, κάνει την εμφάνισή του το ισόγειο κτήριο με τα κελιά των μοναχών. Την εποχή εκείνη ο τσάρος Φιοντόρ Αλεξέγιεβιτς μαζί με την τσαρίνα Αγάθη Σιμιόνοβνα Γκρουσέτσκαγια, δώρισαν για το εικονοστάσι της μονής της εικόνα του Θεοδώρου του Στρατηλάτη και της οσιομάρτυρας Αγάθης.
Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εξουσίας, το Κρεμλίνο και η μονή είχαν μετατραπεί σε μουσείο. Σήμερα, η μονή λειτουργεί κανονικά και πλήθος πιστών παρακολουθεί τις λειτουργίες της. Είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε τον Εσπερινό. Η γλυκύτητα της τετραφωνικής γυναικείας χορωδίας ήταν τέτοια που νόμιζες πως τάγματα αγγέλων έψαλαν από τον ουρανό. Ο ναός ήταν γεμάτος με ανθρώπους κάθε ηλικίας. Οι γυναίκες μαντιλοφορούσες και με μακριές φούστες, ήταν χωριστά από τους άντρες, οι οποίοι στη δική του πλευρά, όρθιοι παρακολούθησαν όλη τη λειτουργία, πολλοί με δάκρυα στα μάτια. Η θρησκευτική πίστη, εν τέλει, είναι για τους Ρώσους τρόπος ζωής και δεν έχει καμιά σχέση με τα δυτικά πρότυπα θρησκευτικής συμπεριφοράς.
Βγήκαμε από το ναό και επισκεφτήκαμε ένα ξύλινο παράπηγμα ακριβώς απέναντι από την είσοδο στο Κρεμλίνο. Ήταν ένα παλαιοπωλείο. Αγόρασα μια μεταλλική θήκη στην οποία μπαίνει το ποτήρι για το τσάι, με χαρακτικό το έμβλημα της ΕΣΣΔ, έναντι πέντε ευρώ και πήραμε, νύχτα πια, το δρόμο της επιστροφής στη Μόσχα….http://booksjournal.gr/slideshow/item/1777-%CE%B3%CF%81%CE%AC%CE%BC%CE%BC%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7-%CF%81%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1-20-%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86,-%CE%B7-%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%82-%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82
Κρεμλίνο του Αλεξάντροφ
