Του Μάθιου Κάρνιτσνιγκ *
Οι ηγέτες της Ευρώπης βγήκαν την περασμένη εβδομάδα από τις μαραθώνιες διαπραγματεύσεις με τον Ντέιβιντ Κάμερον, με την πεποίθηση ότι είχαν αποφύγει ένα δυσάρεστο διαζύγιο. Ίσως, όμως, ανακαλύψουν ότι η διατήρηση του γάμου θα είναι εξίσου τραυματική.
Μέχρι τώρα, η μεγαλύτερη έμφαση έχει δοθεί στο κατά πόσον οι Βρετανοί ψηφοφόροι θα υιοθετήσουν το σχέδιο που συμφωνήθηκε στη σύνοδο των Βρυξελλών. Εκτός όμως από την επίδραση που θα έχει η συμφωνία στη Βρετανία, σημαντική είναι και η επίδραση που θα έχει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πραγματικότητα, η συμφωνία ξαναγράφει τους κανόνες που αφορούν τις σχέσεις των κρατών- μελών με τις Βρυξέλλες. «Δημιουργείται ένα προηγούμενο, σύμφωνα με το οποίο για όλα μπορεί να γίνει αναδιαπραγμάτευση» σημειώνει ένας αξιωματούχος των Βρυξελλών.
Μέχρι τώρα, τα μέλη ήταν υποχρεωμένα να δέχονται το σύνολο των κανόνων και διατάξεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κι αυτό, παρόλο που υπήρχαν κάποιες εξαιρέσεις, με πιο γνωστή το δικαίωμα της Βρετανίας να παραμένει έξω από το ευρώ. Η συμφωνία της ΕΕ με το Λονδίνο προχωρά πολύ περισσότερο, συνιστώντας ουσιαστικά το πολιτικό ισοδύναμο ενός ανοιχτού γάμου. Ενώ οι δύο πλευρές διατηρούν τη νομική τους ένωση, δεν είναι δεμένες η μία με την άλλη. Θεωρητικά, τέτοιες διευθετήσεις έχουν ενδιαφέρον. Στην πράξη, μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνες.
Μετά τη σύνοδο, ο Κάμερον δεν άφησε αμφιβολίες για το τι σημαίνει αυτή η συμφωνία. «Η Βρετανία δεν θα αποτελέσει ποτέ μέρος ενός ευρωπαϊκού υπερκράτους» τόνισε. «Δεν θα ενταχθούμε ποτέ στο ευρώ, ενώ εξασφαλίσαμε και μια ζωτική προστασία για την οικονομία μας». Καλώς ήλθατε σε μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων.
Η ιδέα ενός στενού ευρωπαϊκού πυρήνα που θα περιβάλλεται από πιο χαλαρά συνδεδεμένες μεταξύ τους χώρες δεν είναι καινούργια. Πολλοί θα πουν ότι η ευρωζώνη αποτελεί έτσι κι αλλιώς ένα τέτοιο σχήμα. Όλες οι χώρες που δεν ανήκουν στην ευρωζώνη όμως, περιλαμβανομένων των μελών της ΕΕ στην ανατολική Ευρώπη, είναι υποχρεωμένες να εργάζονται με στόχο την ένταξή τους στο ευρώ. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων μπορεί ήδη να υπάρχει, αλλά θεωρητικά είναι κάτι προσωρινό. Ή μάλλον ήταν – αφού η συμφωνία της Βρετανίας με την ΕΕ θεσμοποιεί την α-λα καρτ προσέγγιση της ένταξης στο ευρώ. Με τον εθνικισμό να ανεβαίνει στην ανατολική Ευρώπη, δεν αποκλείεται χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία να ζητήσουν κι αυτές εξαιρέσεις στο θέμα της ένταξης στο ευρώ ή άλλες πλευρές της ΕΕ.
Με τον καιρό, τέτοιες κινήσεις μπορεί να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη προς την ΕΕ και να διαβρώσουν τη νομιμότητά της. Από τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε μέχρι τον Ρομάνο Πρόντι, πολλοί ένθερμοι οπαδοί της Ευρώπης υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι η λύση των δύο ταχυτήτων αποτελεί τη μόνη διέξοδο από την κρίση. Το ζήτημα είναι τι ακριβώς σημαίνει αυτή η λύση. Όλοι συμφωνούν, για παράδειγμα, ότι η ευρωζώνη χρειάζεται έναν υπουργό Οικονομικών. Σε ό,τι αφορά τον ρόλο του, όμως, το Βερολίνο, το Παρίσι και η Ρώμη έχουν διαφορετικές απόψεις. Μέχρι τώρα, οι κινήσεις προς την Ευρώπη δύο ταχυτήτων έχουν γίνει υπό πίεση. Ενώ, για παράδειγμα, το ευρώ κινδύνευε το 2011 να καταρρεύσει, οι χώρες της ευρωζώνης συμφώνησαν να σχηματίσουν το Ταμείο Διάσωσης. Η Βρετανία αρνήθηκε να λάβει μέρος, αναγκάζοντας τις χώρες της ευρωζώνης να συνάψουν τη συμφωνία εκτός των ευρωπαϊκών συνθηκών.
Τώρα, στην προσπάθειά της να κρατήσει τη Βρετανία στις τάξεις της, η Ευρώπη κλίνει και πάλι προς τη λύση των δύο ταχυτήτων. Αυτό δεν είναι το μοντέλο που ονειρεύονταν οι ιδεαλιστές της Ευρώπης. Αντί να υπάρξει μια ομάδα χωρών με συγγενείς απόψεις που επιδιώκουν τη στενή τους ενοποίηση, μια χώρα απομακρύνεται, δίνοντας το παράδειγμα και σε άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο.
Ακόμη κι αν οι Βρετανοί ψηφίσουν την παραμονή τους στην ΕΕ, δεν είναι βέβαιο ότι η συμφωνία των Βρυξελλών θα λειτουργήσει. Αν το στρατόπεδο των ευρωπαϊστών δεν επικρατήσει με μεγάλη διαφορά, το Brexit θα παραμείνει στην πολιτική ατζέντα.
Από μία άποψη, ένα θετικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα αποτελέσει την ιδανική στιγμή για να προχωρήσει μια στενότερη ενοποίηση της Ευρώπης. Ένας από τους παράγοντες που κάνουν χώρες σαν τη Γερμανία να πατούν φρένο είναι ο φόβος ότι θα προσβάλουν τις ευαισθησίες του Λονδίνου. Η αποσαφήνιση της θέσης της Βρετανίας θα άρει αυτό το εμπόδιο.
Το πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη έχει τόσο πολλά προβλήματα, με κυρίαρχα το προσφυγικό και την οικονομική κρίση, ώστε δεν είναι σε θέση να επιδιώξει μια στενότερη ένωση. Παρά τις προκλήσεις αυτές, πολλοί ευρωπαϊστές εκφράζουν την ικανοποίησή τους για τη συμφωνία. Ακόμη κι αν άλλες χώρες θέσουν κι αυτές απαιτήσεις, λένε, δεν υπάρχει άλλος τρόπος να προχωρήσει η Ευρώπη.
Πηγή: Politico.eu, ΑΠΕ-ΜΠΕ
* Ο Αμερικανός Μάθιου Κάρνιτσνιγκ είναι, από τον Απρίλιο του 2015, ο επικεφαλής του γραφείου του Politico στη Γερμανία (http://www.politico.eu/author/matthew-karnitschnig/). Από το 2002 έως το 2005 εργάστηκε ως ρεπόρτερ στο γραφείο της Wall Street Journal στη Γερμανία, ενώ παλαιότερα υπήρξε ανταποκριτής της BusinessWeek στην ίδια χώρα. Έχει επίσης εργαστεί στο Bloomberg News και το Reuters. mignatiou.com
