Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Έντεκα εκατομμύρια έγγραφα διέρρευσαν από μία από τις παγκόσμια πιο «μυστικές» εταιρείες του κόσμου, τον νομικό οίκο Mossack Fonseca. Πέραν των πρώτων εντυπώσεων όμως, πρέπει να αναρωτηθούμε τι μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτήν την αποκάλυψη, και πού αυτή οδηγεί.
Το όλο σύστημα της φοροδιαφυγής είναι τεχνικό, οικονομικό και βαθύτατα πολιτικό. Θα δούμε μαζί το πώς και το γιατί!
Για να στηθεί η μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό, αρκεί κάποιος, προτιμητέα με τη βοήθεια ενός εξειδικευμένου δικηγορικού γραφείου, να δημιουργήσει μια «εταιρεία κέλυφος». Η εταιρία αυτή, η οποία έχει την έδρα της σε χώρες όπου ξεπλένεται το χρήμα, όπως Λουξεμβούργο, Παναμάς, Ολλανδικές Αντίλες, και κοστίζει λίγο. Σαν «διαχειριστές» της εμφανίζονται διάφοροι δικηγόροι ή λογιστές – γλάστρες, που ουσιαστικά υπογράφουν τις όποιες βασικές συναλλαγές ως «βιτρίνα». Για αυτό, πολλά από τα ονόματα που φαίνεται να αποκαλύπτονται τώρα ως «κερδοσκόποι» ενδεχομένως είναι απλά «μεσάζοντες». Στην καθομιλουμένη, οι εταιρείες αυτές λέγονται συχνά εταιρείες – γραμματοκιβώτιο, για ευνόητους λόγους.
Αυτές οι εταιρείες δεν έχουν μετοχές σαν αυτές που έχουμε στο χρηματιστήριο, όπου τηρείται πλήρες αρχείο με τη διεύθυνση κατοικίας του κατόχου. Είναι ένας ειδικός τύπος μετοχών με ανωνυμία και μυστικότητα που λέγεται «μερίδια στον κοµιστή» (Bearer shares). Να σημειώσουμε ότι έχει δοθεί μακροχρόνια μάχη στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την κατάργηση του τύπου αυτού των μετοχών, ενδεικτικά το Βέλγιο απαγόρευσε τις μετοχές πριν μόλις ενάμισι χρόνο, ενώ ακόμη και η κυβέρνηση του Παναμά, το 2013, προχώρησε σε γενναία βήματα για να περιορίσει τη δυνατότητα ο κάτοχος αυτών των μετοχών να μπορεί να τις μεταφέρει, χωρίς όμως πλήρη κατάργηση.
Οι ΗΠΑ και δευτερευόντως η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνουν σημαντική προσπάθεια για να ελέγξουν το σκανδαλώδες αυτό καθεστώς φοροδιαφυγής/φοροαποφυγής, η κάθε πλευρά για τους δικούς της λόγους. Ένας λόγος είναι ότι μέσα από το ξέπλυμα αυτό, που «καθαρίζεται» στη συνέχεια σε ακίνητα, καζίνο, λοταρίες και χρηματιστήρια της δύσης, νομιμοποιείται το χρήμα από εγκληματικές δραστηριότητες (εμπόριο όπλων, πορνεία, εμπόριο ναρκωτικών, μίζες).
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι παρότι τα κράτη έχουν κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια να χαμηλώσουν τους φόρους και να διευκολύνουν έτσι τις επενδύσεις, τα τελευταία χρόνια (οι φορολογικοί συντελεστές επιχειρήσεων στις χώρες του ΟΟΣΑ έχουν μειωθεί κατά το ¼ τα τελευταία είκοσι χρόνια!) ένα αυξανόμενα μεγάλο τμήμα των κεφαλαίων παγκοσμίως είναι καθαρά κερδοσκοπικό και φοροδιαφεύγει, με αποτέλεσμα όλο και μεγαλύτερο μέρος του πλούτου να μην πληρώνει το «μερίδιο του στον φόρο», κάτι που τελικά υποβαθμίζει την ποιότητας ζωής (σύνταξη, υγεία, εκπαίδευση) του μέσου πολίτη σε ΗΠΑ, Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως.
Και καθώς η έννοια του επιχειρηματία έχει μεταλλαχθεί, μέσα από τα χρηματιστήρια, από παραγωγό (βιομήχανο, έμπορο, βιοτέχνη) σε «fund manager με ορίζοντα επένδυσης 1 έτος», ουσιαστικά δημιουργείται μια ελίτ κερδοσκόπων που, αποκομμένοι από το επιχειρηματικό περιβάλλον, διαλύουν εταιρείες και καταστρέφουν σε βάθος χρόνου το ίδιο το σύστημα, τον ίδιο τον καπιταλισμό. Τα κράτη χρεοκοπούν το ένα πίσω από το άλλο, διότι οι εταιρείες και οι κερδοσκόποι που τις ελέγχουν δεν πληρώνουν τους φόρους που τους αναλογούν. Το χρήμα έχει περάσει σε χέρια κερδοσκόπων που ούτε φόρους πληρώνουν, ούτε τους ενδιαφέρει η παραγωγή ή η δημιουργία θέσεων εργασίας. Αυτό είναι όμως κατάντια του καπιταλιστικού συστήματος.
Ουσιαστικά ο παγκόσμιος καπιταλισμός σταδιακά μετατρέπεται σε ένα σκανδαλώδες σύστημα «καζίνο», κάτι που έχει προβληματίσει τις αρχές, κυρίως των ΗΠΑ, που έχουν σημαντική κυβέρνηση με αποφασιστικότητα και σοβαρότητα.
Οι ΗΠΑ όμως έχουν έναν ακόμη λόγο να «βιάζονται» να κλείσουν τις υποθέσεις αυτές. Οι ΗΠΑ έχουν στρατηγικό σκοπό να μαζέψουν το χρήμα πίσω στις ΗΠΑ, ώστε να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη της χώρας τους με πιο χαμηλό κόστος κεφαλαίου. Οι ίδιες πάντως οι ΗΠΑ έχουν τρεις (3) πολιτείες όπου το καθεστώς είναι παρόμοιο με εκείνο των… χωρών όπου δραστηριοποιούνται υπεράκτιες εταιρείες! Καθόλου τυχαίο ότι έχουν «αποκαλύψει», και ευτυχώς, παράνομες δραστηριότητες ελβετικών, γερμανικών κλπ εταιρειών. Ουσιαστικά, οι ΗΠΑ σε βάθος χρόνου σκοπεύουν να εξαλείψουν όλα τα κέντρα ξεπλύματος χρήματος (Ελβετία, Λουξεμβούργο, Σιγκαπούρη) παγκοσμίως και να βάλουν ξανά τον παγκόσμιο καπιταλισμό σε κίνηση. Γι’ αυτό, οποιαδήποτε προσπάθεια διαφάνειας, αποκάλυψης σκανδάλων, όπως αυτό του Panama Leaks, θα μας βρει μαζί τους, καθώς οδηγεί σε ένα δικαιότερο σύστημα.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία. liberal.gr
