Ιωάννης Μαντζίκος…Ο σεΐχης Νιμρ ήταν από τους κυριότερους αντιπάλους της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, ιδίως μετά το 2012, όταν πρωτοστάτησε σε κινητοποιήσεις των σιιτών της χώρας. Ανήκε σε ένα πολιτικό-θρησκευτικό κίνημα που αποκαλείται Σιράζι και ήταν γνωστός για τις αντιθέσεις του στον τρόπο που χειριζόταν ο Βασιλιάς Αμπντουλάχ τους σιίτες, παρά το γεγονός ότι μετά το 1993 δόθηκε αμνηστία σε αρκετούς εξόριστους ακτιβιστές οι οποίοι επέστρεψαν στην χώρα. Συν τοις άλλοις, ο Νιμρ ήταν ο πρώτος και ο μόνος μεταξύ των σιιτών του βασιλείου που υποστήριξε ανοιχτά τις διαδηλώσεις των σιιτών του Μπαχρέιν μετά το 2011.
Μια σύντομη προϊστορία
Παρά το θρησκευτικό σχίσμα, η σχέση ισορροπίας μεταξύ των δυο χωρών άρχισε να ξεφεύγει μόνο μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979, όταν ανετράπη ο σάχης του Ιράν και εγκαταστάθηκε ένα θεοκρατικό καθεστώς υπό τον Αγιατολάχ Χομεϊνί. Οι σχέσεις των δυο χώρων από τότε χαρακτηρίζονται από αμοιβαία καχυποψία. Στον πόλεμο μεταξύ Ιράν και Ιράκ (1980-88), η Σαουδική Αραβία (με αμερικανική βοήθεια) εξόπλιζε μανιωδώς τον Σαντάμ, πρόεδρο του Ιράκ, ο οποίος –ειρήσθω εν παρόδω– κυβερνούσε μια κατά βάση σιιτική πλειοψηφία. Την περίοδο εκείνη, οι Ιράνοι είχαν προκαλέσει σημαντικές απώλειες σε σαουδαραβικές λιμενικές εγκαταστάσεις, ενώ οι Σαουδάραβες είχαν καταρρίψει ιρανικά τζετ που «παραβίαζαν» τον εναέριο χώρο τους. Κατά τη διάρκεια του φριχτού αυτού πολέμου Ιράν-Ιράκ, τα κράτη του Κόλπου κατηγόρησαν το Ιράν ότι ενίσχυσε ενεργά το πραξικόπημα στο Μπαχρέιν το 1981, την άνοδο της Χεζμπολά στο Λίβανο και την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του εμίρη του Κουβέιτ το 1985.
Τι σημαίνει η εκτέλεση του Νιμρ;
Η εκτέλεση του Νιμρ είναι η απόληξη της Αραβικής Άνοιξης στη Σαουδική Αραβία, αλλά και ένα μήνυμα σε εσωτερικούς και εξωτερικούς αντιπάλους σιίτικης όμως προέλευσης. Παρ’ ότι ο αποθανών βασιλιάς Αμπντουλάχ θεωρείτο μετριοπαθής και σχετικώς φιλελεύθερος (σε σχέση πάντα με το σκοταδιστικό καθεστώς της χώρας και τους πρώην βασιλιάδες), η ανεκτική στάση του απέναντι σε διαφορετικές θρησκευτικές και πολιτικές φωνές άλλαξε άρδην το 2011, υπό τον φόβο της Αραβικής Άνοιξης και ακτιβιστών όπως ο Ράιφ Μπαντάουι. ο οποίος άσκησε ανοιχτά σκληρή κριτική στο καθεστώς. Υπό τον φόβο των σεχτών, οι Σαουδάραβες έπαιξαν το πιο προσφιλές χαρτί που παίζουν τα αυταρχικά καθεστώτα σε περιόδους αναταραχής, αυτό της σιδερένιας γροθιάς – εν προκειμένω, σήμαινε εκτελέσεις, κλείσιμο ιστοσελίδων και εντύπων, διακοπή συζητήσεων για φιλελευθεροποίηση στην κοινωνική ζωή και, κυρίως, αντισιιτική προπαγάνδα. Ήδη από τα μέσα του 2014 ήταν σε ισχύ ένας νέος δρακόντειος αντιτρομοκρατικός νόμος. Όμως, αντιτρομοκρατικός νόμος στη Σαουδική Αραβία δεν σημαίνει μέτρα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους η της Αλ-Κάιντα, αλλά μέτρα εναντίον των πολιτικών και θρησκευτικών αντιπάλων του καθεστώτος και, κυρίως, εναντίον της σιιτικής μειονότητας. Οι εκτελέσεις του περασμένου Σαββάτου σήμαιναν ξεκάθαρα ότι οποιαδήποτε κίνηση αμφισβήτησης θα τιμωρηθεί με την εξάντληση του μονοπωλίου της βίας.
Πρέπει να σημειώσουμε ακόμα ότι το Ιράν δεν είναι υπόδειγμα φιλελεύθερου καθεστώτος, κάθε άλλο. Μαζί με τη Σαουδικη Αραβία είναι στην πρώτη δεκάδα ανελευθερίας του Τύπου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η επανάσταση του 1979 βύθισε τη χώρα σε έναν άνευ όρων σκοταδισμό, αντίστοιχο με αυτό των σεΐχηδων της Σαουδικής Αραβίας. Μόνο το 2015 εκτελέστηκαν χίλια άτομα στο Ιράν χωρίς καμία δίκη και χωρίς πρόσβαση σε υπεράσπιση. Παρά την εκλογή του μετριοπαθούς Χασάν Ρουχανί στην προεδρία της χώρας το 2013, η αλήθεια είναι ότι πάντοτε το ανώτατο συμβούλιο των μουλάδων, και δη ο αγιατολάχ Χαμεϊνί, παίρνει τις αποφάσεις. Πέραν αυτών, το Ιράν είναι ο κυριότερος περιφερειακός υποστηρικτής του σύριου προέδρου Μπασάρ Αλ Άσσαντ, ο οποίος από το 2011 έχει προκαλέσει μια ανείπωτη τραγωδία στα όρια της γενοκτονίας. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, η εκτέλεση του Νιμρ είχε κύριο αποδέκτη το Ιράν. Ήταν μια πράξη που ενδεχομένως την υποκίνησε ο φόβος και εμπεριέχει τεράστιο ρίσκο.
Και η Αμερική;
Η κίνηση αυτή των Σαουδαράβων μπορεί να είχε αποδεκτές τους σιίτες ανεξαρτήτως προέλευσης, αλλά μακροπρόθεσμα στοχεύει στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Κατά τη θητεία Ομπάμα, το βασίλειο αρνείται οποιαδήποτε συζήτηση που θα άλλαζε το γεωπολιτικό στατους κβο. Εξ ου και η δυσφορία της Σαουδικής Αραβίας για τη συμφωνία που επετεύχθη μεταξύ του Ιράν και της διεθνούς κοινότητας για το πυρηνικό πρόγραμμα εμπλουτισμού. Παρ’ ότι η συμφωνία της Βιέννης με το Ιράν θεωρήθηκε θρίαμβος για τον αμερικανό πρόεδρο Ομπάμα και τον υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι, οι Σαουδάραβες κάθε άλλο παρά συμμερίζονται την άποψη περί επιτυχούς διαπραγμάτευσης.
Η Σαουδική Αραβία με την παράτολμη κίνηση της εκτέλεσης του Νιμρ θέλει να ταρακουνήσει τον πρόεδρο Ομπάμα λίγο πριν την λήξη της θητείας του, αλλά και να κινητοποιήσει τους συντηρητικούς που βλέπουν πάντα με σκεπτικισμό τους Ιρανούς. Η προεδρία Ομπάμα μπαίνει στον τελευταίο της χρόνο με δυο ανοικτούς πολέμους, όπου εμπλέκονται το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. Στην Υεμένη όπου το Ιράν υποστηρίζει τους Χούθι και στη Συρία όπου υποστηρίζει τον Μπασάρ αλ Άσσαντ. Συνεπώς μια πολιτική λύση στο θέμα της Συρίας είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί με τις σχέσεις των δύο μεγάλων δυνάμεων της περιοχής στο ναδίρ, ενώ στην Υεμένη η αποτυχία της Σαουδικής Αραβίας να ελέγξει την κατάσταση βυθίζει και εκεί τη χώρα στο χάος.
Μια ακόμα παράμετρος που εξηγεί τη σαουδαραβική κίνηση συνδυάζεται με την άσκηση πίεσης στους Αμερικανούς για το θέμα της ισλαμικής τρομοκρατίας. Εδώ τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα, δεν είναι λίγοι άλλωστε οι αναλυτές που θεωρούν ότι η ουαχαμπιτική μορφή του σουνιτικού Ισλάμ που εφαρμόζεται στο βασίλειο ευθύνεται για την άνοδο του εξτρεμιστικού Ισλάμ. Επισήμως, οι Σαουδάραβες είναι σύμμαχοι της Αμερικής στο θέμα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Η αλήθεια είναι όμως ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική δεν ήταν τόσο σκληρή όσο σε άλλες περιπτώσεις. Οι Αμερικανοί γνωρίζουν ότι αρκετές φιλανθρωπικές οργανώσεις στη Σαουδική Αραβία είναι βιτρίνα του εξτρεμιστικού Ισλάμ και, δυστυχώς, δεν άσκησαν ποτέ ιδιαίτερη πίεση στον ενίοτε βασιλιά της χώρας να ξεκαθαρίσει μια και καλή το θέμα αυτό.
Μια ακόμα παράμετρος του προβλήματος αφορά τη διεθνή επιχειρηματική κοινότητα και έχει να κάνει με μια ενδεχόμενη άνοδο στην τιμή του πετρελαίου, καθ’ ότι οι δυο αυτές χώρες παράγουν 13 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Είναι ασφαλώς δύσκολο να κάνουμε προβλέψεις για τα ενεργειακά θέματα. Αλλά είναι σημαντικότατη παράμετρος η οποία γιγαντώνεται, αν προσθέσουμε ότι τη Σαουδική Αραβία υποστηρίζουν το Σουδάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν.
[1] Σύμφωνα με τον ισλαμολόγο Ρέντσο Γκουόλο, που προσεγγίζει τις ισλαμικές σέχτες προκειμένου να εξηγήσει τη σημερινή σύγκρουση στον ισλαμικό κόσμο σε εκτεταμένο άρθρο του στην ιταλική Repubblica, η διαφορά σιιτών και σουνιτών συνοψίζεται στα παρακάτω: «Η αντιπαράθεση μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν έχει μια μακρά ιστορία. Στη ρίζα της βρίσκεται η θρησκευτική απέχθεια που τρέφουν οι Ουαχαμπίτες της Σαουδικής Αραβίας απέναντι στους σιίτες, τους οποίους θεωρούν όχι αληθινούς μουσουλμάνους, αλλά αποστάτες. Όταν πέθανε ο ιδρυτής του Ισλάμ, ο Προφήτης Μωάμεθ, το 632, οι Άραβες που τον ακολουθούσαν διχάστηκαν για το ποιος έπρεπε να τον διαδεχθεί. Οι περισσότεροι, που αργότερα θα γίνονταν γνωστοί ως σουνίτες, υποστήριξαν τον Αμπού Μπακρ, έναν φίλο τού Προφήτη και πατέρα της συζύγου του, Αΐσα. Άλλοι επισήμαναν ότι ο Προφήτης είχε ορίσει διάδοχό του τον Άλι, εξάδελφο και γαμπρό του, και έγιναν γνωστοί ως σιίτες. Οι υποστηρικτές του Αμπού Μπακρ επικράτησαν, παρ’ όλο που ο Άλι κυβέρνησε για λίγο με τον τίτλο του τέταρτου χαλίφη. Ο διχασμός αυτός οξύνθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο γιος τού Άλι, ο Χουσέιν, σκοτώθηκε το 680 στην Καρμπάλα από σουνίτες στρατιώτες. Οι σουνίτες εξακολούθησαν να μονοπωλούν την πολιτική ισχύ, ενώ οι σιίτες ζούσαν στο περιθώριο και συμβουλεύονταν τους ιμάμηδες, οι πρώτοι δώδεκα των οποίων ήταν απόγονοι του Άλι»….http://booksjournal.gr/%CE%B3%CE%BD%CF%8E%CE%BC%CE%B5%CF%82/item/1762-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%83%CE%B1%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CE%B1%CF%82
