Το νέο μνημόνιο απομάκρυνε οριστικά το φάσμα ενός κουρέματος καταθέσεων από τις ελληνικές τράπεζες. Τώρα που τα πράγματα αρχίζουν να παίρνουν σιγά, σιγά το δρόμο τους και η Ελλάδα να μπαίνει σε ένα νέο, ιδιαίτερα σφιχτό πρόγραμμα, είναι καιρός να κάνουμε μία ανασκόπηση σχετικά με το πού βρισκόμαστε από πλευράς εγγύησης καταθέσεων στην Ε.Ε., με βάση ένα κείμενο που δεν συζητήθηκε σχεδόν καθόλου στην Ελλάδα: την “έκθεση των πέντε προέδρων” (Γιουνκέρ, Τουσκ, Ντάισελμπλουμ, Ντράγκι και Σουλτς), που δόθηκε στη δημοσιότητα στα τέλη Ιουνίου.
Στην έκθεση αυτή με τον τίτλο “Συμπληρώνοντας την Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Ευρώπης” οι πέντε πρόεδροι θεωρούν ότι ο καιρός πια έχει ωριμάσει, για να περάσουμε σε έναν πραγματικό Μηχανισμό Ευρωπαϊκής Εγγύησης Καταθέσεων, ο οποίος θα αποτελέσει τον τρίτο πυλώνα της υπό διαμόρφωση Τραπεζικής Ένωσης, μετά τους μηχανισμούς ενιαίας εποπτείας και ενιαίας εξυγίανσης τραπεζικών ιδρυμάτων.
Η διάγνωση είναι κρυστάλλινη: Ένας μηχανισμός που βασίζεται σε εθνικές αρχές εγγύησης καταθέσεων παραμένει νομοτελειακά ευάλωτος σε τοπικά μεν αλλά ισχυρά συστημικά σοκ, ιδίως όταν παρατηρείται μεγάλος βαθμός αλληλεξάρτησης μεταξύ του δημοσίου χρέους και του τραπεζικού τομέα σε ένα κράτος-μέλος της Ευρωζώνης λόγω της μεγάλης έκθεσης των τραπεζών σε κρατικά ομόλογα.
Στην περίπτωση που οι συναλλασσόμενοι με τις τράπεζες (καταθέτες και επενδυτές) θεωρήσουν ότι η ανίσχυρη δημοσιονομική θέση του κράτους είναι ικανή να συμπαρασύρει τον τραπεζικό τομέα της χώρας σε κρίση φερεγγυότητας ή αντιστρόφως, θα ενεργοποιηθεί αταβιστικά ένα bank run, δηλαδή μία μαζική κίνηση απόσυρσης καταθέσεων και ρευστών διαθεσίμων από τις τράπεζες της χώρας.
Η μόνη περίπτωση, επισημαίνουν σωστά οι πέντε πρόεδροι, να αποφευχθεί ή έστω να απορροφηθεί μερικώς το σοκ από μία τέτοια εξέλιξη είναι να υπάρχει ένας πανευρωπαϊκός μηχανισμός εγγύησης καταθέσεων με τους ίδιους όρους σε όλη την Ευρωζώνη.
Αυτό που δεν έχει συζητηθεί στην Ευρώπη είναι ένα πλεονέκτημα ενός ενιαίου ευρωπαϊκού μηχανισμού που επισημαίνει η έκθεση: το ότι κοστίζει λιγότερο στους δημόσιους προϋπολογισμούς απ’ ό,τι το σημερινό σύστημα.
Γιατί; Απλούστατα διότι με έναν πανευρωπαϊκό μηχανισμό εγγύησης καταθέσεων το ρίσκο από την ενδεχόμενη πτώχευση μιας συστημικά σημαντικής τράπεζας διαχέεται εξ ορισμού σε όλες τις συστημικές τράπεζες της Ευρωζώνης (οι οποίες εποπτεύονται πλέον από την ΕΚΤ από το Νοέμβριο του 2014), συνεπώς όλες οι τράπεζες θα αναλαμβάνουν ένα πολύ μικρότερο ρίσκο απ’ ό,τι αναλαμβάνουν σήμερα οι τράπεζες του ίδιου εθνικού τραπεζικού συστήματος με αυτήν που πλήττεται από κρίση φερεγγυότητας και εντέλει το κράτος που τις καλύπτει με δανεισμό.
Ακόμη το αποθεματικό που σχηματίζει σταδιακά μέσα στο χρόνο αυτός ο ενιαίος ευρωπαϊκός μηχανισμός θα προέρχεται από εισφορές όλων των συστημικών τραπεζών της Ευρωζώνης και όχι μόνον αυτών του κάθε εθνικού τραπεζικού συστήματος, με αποτέλεσμα το τελικό διαθέσιμο ποσόν να είναι κατά πολύ μεγαλύτερο. Αυτή η ευρεία διάχυση του ρίσκου και ο σχηματισμός ενός πολύ μεγάλου εγγυητικού κεφαλαίου είναι ικανά να καθησυχάσουν τις αγορές και να αποτρέψουν κινήσεις πανικού.
Μπορεί να ιδρυθεί γρήγορα ένας τέτοιος Μηχανισμός Ευρωπαϊκής Εγγύησης Καταθέσεων; Ασφαλώς. Δεν χρειάζεται καν να στήσουμε ένα νέο μηχανισμό εξ υπ’ αρχής. Αρκεί να διατηρήσουμε το σύνολο των εθνικών ταμείων εγγύησης καταθέσεων, που εγγυώνται τις καταθέσεις μέχρι 100.000 ευρώ ανά άτομο και ανά τραπεζικό ίδρυμα, και να δημιουργήσουμε έναν ευρωπαϊκό μηχανισμό αντασφάλισης, δηλαδή ασφάλισης των εθνικών ταμείων εγγύησης καταθέσεων, ο οποίος θα χρηματοδοτείται από εισφορές των ίδιων των συστημικών τραπεζών και θα ενισχύεται σταδιακά κατά τη διάρκεια μετάβασης.
Τι είναι αυτό που τον εμποδίζει μέχρι τώρα από το να πάρει σάρκα και οστά; Η περίφημη έννοια του “ηθικού κινδύνου”, δηλαδή ο φόβος ότι ένα υγιές εθνικό τραπεζικό σύστημα θα καταλήξει να εγγυάται την υπερβολική λήψη ρίσκου ενός άλλου τραπεζικού συστήματος, όπως ακριβώς ισχύει και με τα μέτρα δημοσιονομικής στήριξης αδύναμων κρατών, που δεν βασίζονται στην έκδοση ευρωομολόγων. Με την έκκλησή της για τη δημιουργία ενός τρίτου πυλώνα της Τραπεζικής Ένωσης η έκθεση των πέντε προέδρων παίρνει θαρραλέα θέση υπέρ μιας πιο ολοκληρωμένης, αλληλέγγυας και οικονομικά ορθολογικής Ευρώπης.
