Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν (1918 – 2008) ήταν ένας από εκείνους τους σοβιετικούς συγγραφείς, οι οποίοι ενώ ήταν συνομήλικοι του καθεστώτος και διώχθηκαν ανελέητα από αυτό, κατόρθωσαν όχι μόνο να επιζήσουν, αλλά και να το δουν να καταρρέει εν μία νυκτί.
Συγγραφέας, υπέρμαχος της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βίωσε από πρώτο χέρι τον ζόφο των στρατοπέδων καταναγκαστικών έργων του σταλινικού καθεστώτος.
Εξορίστηκε στις εσχατιές του Καζαχστάν αλλά ποτέ δεν πρόδωσε την ιδέα της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης ύπαρξης, ακόμη κι όταν αντιμετώπιζε κατάματα τον θάνατο.
Χρόνια ολόκληρα, εργάτης ακάματος της γραφής, έγραφε τα έργα του, δίχως καν να υπολογίζει ότι θα βρουν έστω και έναν αναγνώστη, γιατί φοβόταν μην προκαλέσει δεινά στους οικείους και τους γνωστούς, στην περίπτωση που τους καθιστούσε κοινωνούς του λογοτεχνικού του έργου και αυτό το μάθαιναν οι αρχές, οι οποίες τον είχαν υπό στενή παρακολούθηση.
Νύχτα και μέρα, ο συνεχιστής αυτός της ρωσικής λογοτεχνικής παράδοσης στον 20ο αιώνα, κατέγραφε με την επιμονή του βυζαντινού χρονικογράφου, την εποχή του.
Ψηφίδα τη ψηφίδα έφτιαξε το μαρτυρολόγιο ενός ολόκληρου λαού, ο οποίος είδε τον φωτεινή ουτοπία του 1917 να μετατρέπεται στον ζόφο της σταλινικής τρομοκρατίας με τις δίκες της Μόσχας το 1936 – 1938 και την ίδρυση ειδικών στρατοπέδων συγκέντρωσης για τους πολιτικούς κρατουμένους, αντίπαλους, φανταστικούς ή πραγματικούς, ενός από τα πιο σκληρά και αδυσώπητα συστήματα που γνώρισε η ανθρωπότητα κατά την διάρκεια του προηγούμενου αιώνα.
Παρά τη συνεχή παρακολούθηση από την μυστική αστυνομία του καθεστώτος, παρά τις διώξεις, τους προπηλακισμούς, την διαγραφή από την Ένωση Σοβιετικών Συγγραφέων, ο Σολζενίτσιν παρέμεινε μια φωνή αδούλωτη, μια ιδιότυπη συνείδηση της κοινωνίας, όπου κάθε φορά που το απαιτούσαν οι περιστάσεις υψωνόταν και προάσπιζε τον αδύναμο, τον διωχθέντα, τον αντιφρονούντα.
Μαζί με μια δράκα άλλων ανθρώπων, όπως ο Αντρέι Ζαχάροφ, η Ληδία Τσουκόφσκαγια, ο Ιωσήφ Μπρόντσκι και άλλοι, όρθωσαν το ανάστημα τους απέναντι σε πανίσχυρους και ανελέητους μηχανισμούς σε καιρούς χαλεπούς, όπου όλα τα σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά.
Τα έργα του, μετά των οποίων το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» και «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς» συνέβαλαν στο να σηκωθεί το «σιδηρούν παραπέτασμα» και να αποκαλυφθεί η τραγωδία που ζούσε επί δεκαετίες ο περήφανος και πολύπαθος ρωσικός λαός, ο οποίος στέναζε κάτω από την μπότα του δυνάστη.
Τα έργα αυτά, κόλαφος κατά της εξουσίας, συνέβαλαν καθοριστικά στο να διαλυθούν οι μύθοι της ουτοπίας του «επίγειου σοσιαλιστικού παράδεισου» και να αποκαλυφθεί η επί γης κόλαση της τρομοκρατίας, των ανελέητων διωγμών, των εκτελέσεων με συνοπτικές διαδικασίες, των εξοριών στις εσχατιές της Ανατολικής Σιβηρίας.
Σήμερα, όταν νέες μορφές ολοκληρωτισμού αναδύονται στην αυγή του 21ου αιώνα, ολοκληρωτισμού, ο οποίος, ίσως, να μην έχει να κάνει με αυταρχικά καθεστώτα, αλλά με φοβικές κοινωνίες, με κοινωνίες δέσμιες φονταμενταλιστικών αντιλήψεων ,- είτε αυτές αφορούν την θρησκευτική πίστη, είτε τον φετιχισμό της αγοράς, είτε την παντοδυναμία των Μ.Μ.Ε.,- ο αναστοχασμός της εμπειρίας του 20ου αιώνα, είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε και επίκαιρος και επιβεβλημένος.
Υπό την προοπτική αυτή, η επανέκδοση των έργων του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Πάπυρος» μπορούν μόνο να χαιρετιστούν ως μια πράξη γενναιότητας, σε εκδοτικά δύσκολες συγκυρίες. Ως μια πράξη ενθάρρυνσης του δημόσιου διαλόγου αλλά και της ατομικής περίσκεψης. «Το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» εκδόθηκε στην αξεπέραστη μετάφραση της αείμνηστης Κύρας Σίνου, ενώ το «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς» σε μετάφραση του υπογράφοντα το σημείωμα αυτό.
Και τα δύο αυτά βιβλία, αποτελούν μια συνομιλία με τον κόσμο της ζωντανής μνήμης, τον οποίο φρόντισε να περιγράψει, καταγράψει και αποθανατίσει ο μεγάλος γιος της ρωσικής γης, Αλεξάντρ Σολζενίτσιν. Μακάρι ο σύγχρονος αναγνώστης να προβληματιστεί από τα έργα αυτά, μακάρι να προσπαθήσει να δει πίσω από τις περιγραφές του συγγραφέα το δράμα ενός μεγάλου και ιστορικού λαού, στον οποίο η μοίρα έπαιξε ένα τραγικό παιχνίδι. Μακάρι, τέλος, όλοι εκείνοι που σε πείσμα της καταδίκης της ιστορίας, επιμένουν σήμερα να υμνούν μέσα από τις κομματικές τους αποφάσεις, τη στυγνή δικτατορία του σταλινισμού, να αναλογιστούν τις ευθύνες τους έναντι της ιστορικής αλήθειας, παραμερίζοντας τις προκαταλήψεις, την μυθολογία και τη συσκότιση των γεγονότων.
