Των Donald Billings και Lawrence Reed… Ο καπιταλισμός υπερέχει, εκτός των άλλων, και ηθικά
Όταν ο οικονομολόγος Don Billings πρωτοέγραψε αυτό το δοκίμιο, το οποίο εξεδόθη από το FEE στο Freeman τον Ιούλιο του 1983, ήταν καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών στο Boise State University του Αϊντάχο. Εκείνη την εποχή, οι υπέρμαχοι του καπιταλισμού (με τον όρο αυτό εννοούμε τις ελεύθερες αγορές, και όχι την ψευδή μορφή του που υποστηρίζεται από τις κυβερνήσεις) επικεντρώθηκαν συχνά σε έντονο βαθμό στην παραγωγική του υπεροχή σε σχέση με τον σοσιαλισμό.
Φυσικά, το γεγονός ότι ο καπιταλισμός παράγει περισσότερα και καλύτερα «πράγματα» (τα οποία, παρεμπιπτόντως, ταΐζουν, ντύνουν και στεγάζουν τους ανθρώπους, ενώ επιμηκύνουν και εμπλουτίζουν τις ζωές τους) είναι ένα ακόμα πειστικό επιχείρημα. Μια γρήγορη ματιά στον Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας ή τα δελτία για την Οικονομική Ελευθερία στον κόσμο αποκαλύπτει κάθε χρόνο ότι όσο πιο καπιταλιστική είναι μια χώρα, τόσο πιο υψηλό είναι το γενικό βιοτικό επίπεδο∙ όσο πιο σοσιαλιστική, τόσο πιο χαμηλό. Οι ανθρώπινες μετακινήσεις σε όλον τον κόσμο είναι σχεδόν πάντα προς μία κατεύθυνση –από τις πιο σοσιαλιστικές χώρες στις πιο καπιταλιστικές.
Οι σοσιαλιστικές χώρες που φαίνονται πετυχημένες, τα καταφέρνουν όχι λόγω του σοσιαλισμού καθεαυτού, αλλά χάρη στον καπιταλισμό που δεν έχουν καταστρέψει. Η Σουηδία, για παράδειγμα, συχνά θεωρείται ως πρότυπο «δημοκρατικού σοσιαλισμού» λόγω της τάσης της για κράτος πρόνοιας και ανακατανομή του πλούτου, αλλά διαθέτει επιλογή σχολείων για όλους, χαμηλότερους φόρους από τις Ηνωμένες Πολιτείες στις επιχειρήσεις, και μια οικονομία εντελώς ανοιχτή στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις∙ επίσης, δεν εθνικοποιεί τις βιομηχανίες όπως επιθυμούν πολλοί σοσιαλιστές.
Σε χώρες όπως η Σουηδία, ο μερικός σοσιαλισμός φαίνεται πετυχημένος επειδή ο καπιταλισμός πληρώνει τους λογαριασμούς και τους φόρους του. Τα κράτη πρόνοιας στη δυτική Ευρώπη έχουν για χρόνια χρηματοδοτηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό για την άμυνά τους από τις πιο καπιταλιστικές Ηνωμένες Πολιτείες. Η διαφορά μεταξύ του μερικού, «δημοκρατικού» σοσιαλισμού, και του ολοκληρωτικού, όπως ενσαρκώθηκε από τη Ναζιστική Γερμανία, τη Σταλινική Ρωσία ή την Καμπότζη της εποχής του Khmer Rouge, είναι η διαφορά μεταξύ του αρμέγματος της αγελάδας και του φόνου της. Η σοσιαλιστική Βενεζουέλα αποδεικνύει τώρα, το 2016, ότι μπορείτε εύκολα να αρμέξετε την αγελάδα μέχρι θανάτου.
Ο ιδρυτής του FEE, Leonard E. Read, το έθεσε ορθά σε ένα διορατικό άρθρο του το 1963, «Σοσιαλισμός: Ένα άγονο σύστημα»:
Ο σοσιαλισμός απαιτεί και προϋποθέτει υλικά επιτεύγματα, τα οποία ο ίδιος δεν μπορεί ποτέ να δημιουργήσει. Ο σοσιαλισμός λειτουργεί μόνο με πλούτο που έχει προκύψει από άλλους τρόπους παραγωγής πέρα από τους δικούς του. Ο σοσιαλισμός παίρνει τον πλούτο και τον ανακατανέμει, αλλά είναι εντελώς άγονος ως προς την παραγωγή του.
Στο παρακάτω απόσπασμα, ο Don Billings, στο διαχρονικό του δοκίμιο, στρέφει την προσοχή μας από τα οικονομικά επιχειρήματα σε ένα επιχείρημα που πρέπει να τονίζουμε περισσότερο αυτήν την εποχή: το ηθικό. Στην τελική, εκεί βρίσκουμε το ισχυρότερο, το ευγενέστερο και το πειστικότερο επιχείρημα υπέρ του καπιταλισμού.
Ο Billings εξηγεί γιατί ο σοσιαλισμός όλων των ειδών είναι ακριβώς αυτό που ονόμασε ο Frederic Bastiat, πριν από σχεδόν δύο αιώνες, «νομιμοποιημένη λεηλασία», κλοπή σε εθνικό επίπεδο. Η ουσία του είναι η κλοπή. Οι σοσιαλιστές καλύπτουν τις σιδερογροθιές τους με ρητορικά βελούδινα γάντια («Ισότητα για όλους!», «Εξουσία στο λαό!», «Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη!», και με προσφορές δωρεάν «πραγμάτων» σε κάποιους εις βάρος άλλων), αλλά, σε τελική ανάλυση, εξυμνούν τη χρήση βίας.
Στην έλικα θανάτου του σοσιαλισμού στη Βενεζουέλα, αυτή τη στιγμή το έγκλημα βρίσκεται σε έξαρση. Είναι άφθονες οι ιστορίες ανθρώπων που καταφεύγουν στην κλοπή ζητώντας απεγνωσμένα τροφή, εξαλείφοντας το γραφειοκρατικό κράτος που αποτελούσε τον μεσολαβητή. Μπορεί κάλλιστα να σκέφτονται: «Αν είναι σωστό το κράτος να κλέβει για λογαριασμό μου, γιατί πρέπει να πληρώνω την πολιτεία για να το κάνει όταν μπορώ να το κάνω μόνος μου;» Αυτές οι σκηνές από το Καράκας φανερώνουν τη θλιβερή, αλλά πειστική υπόθεση ότι ο σοσιαλισμός, ανήθικος εξ αρχής, παράγει ακόμα μεγαλύτερη ανηθικότητα.
-Lawrence W. Reed, Πρόεδρος του FEE, Ιδρύματος Οικονομικής Εκπαίδευσης
«Αυτό που δέχεται επίθεση είναι το καπιταλιστικό σύστημα∙ και δέχεται επίθεση κατά βάση σε ηθικό επίπεδο, ότι δηλαδή είναι υλιστικό, εγωιστικό, ανήθικο, έντονα ανταγωνιστικό, σκληρό, βάναυσο, καταστροφικό. Αν το καπιταλιστικό σύστημα αξίζει πράγματι να συντηρηθεί, είναι μάταιο αυτή την εποχή να το υπερασπιζόμαστε καθαρά με τεχνικά επιχειρήματα (όπως το ότι είναι πιο παραγωγικό, για παράδειγμα), αν δεν μπορούμε να δείξουμε ότι οι επιθέσεις των σοσιαλιστών με ηθικά επιχειρήματα είναι ψευδείς και αβάσιμες.» -Henry Hazlitt
Όπως σημείωσε ο Καρλ Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ο καπιταλισμός είναι μια «σπουδαία μηχανή ανάπτυξης», μια πρόταση με την οποία ελάχιστοι γνώστες και παρατηρητές των οικονομικών πραγμάτων θα διαφωνούσαν σήμερα. Και όμως, το σύστημα της ελεύθερης αγοράς συνεχίζει να θεωρείται υλιστικό, άδικο, σκληρό, βάναυσο και, κατά συνέπεια, ανήθικο, από μεγάλο αριθμό ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Αυτή η στάση παρατηρείται σε πολλούς διανοητές, αν όχι σε όλους.
Ο Alexander Solzhenitsyn, σε άρθρο του 1978 στη National Review, αναγνώρισε ότι «είναι φανερό σχεδόν σε όλους το γεγονός ότι η Δύση δείχνει σε όλον τον κόσμο έναν δρόμο για επιτυχημένη οικονομική ανάπτυξη». Όμως, και δυστυχώς, συνεχίζει ως εξής: «πολλοί άνθρωποι που ζουν στη Δύση είναι ανικανοποίητοι από την κοινωνία τους. Την απεχθάνονται ή την κατηγορούν ότι δεν είναι στο επίπεδο ωριμότητας που έχει φτάσει η ανθρωπότητα» (τα πλάγια στοιχεία αποτελούν έμφαση του συγγραφέα).
Βάσει αυτού του τρόπου σκέψης, ο κόσμος συνεχίζει να γίνεται μάρτυρας των προσπαθειών φαινομενικά καλόβουλων δικτατόρων να αναδιαμορφώσουν την ανθρωπότητα βάσει ενός ουτοπικού, και συνήθως όχι τόσο συγκεκριμένου, προτύπου. Αλλά οι κοινωνίες που σχεδιάζονται ώστε να προωθείται η ηθική άνωθεν σπάνια το κατορθώνουν.
Βέβαια, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα συχνά επικαλούνται την ηθική ως βολικό εργαλείο που τα βοηθά να υποτάσσουν τους λαούς τους. Ο Henry Hazlitt αναφέρεται σε ένα περιστατικό, καταγεγραμμένο στην αλληλογραφία του Μαρξ με τον Ένγκελς σχετικά με την Πρώτη Κομμουνιστική Διεθνή, όπου ο Μαρξ παραδέχτηκε: «Είχα αναγκαστεί να εισάγω στον πρόλογο δύο φράσεις για ‘καθήκον και δίκαιο’, και ‘αλήθεια, ηθική και δικαιοσύνη’. Αλλά οι οικτρές αυτές λέξεις έχουν τεθεί με τέτοιο τρόπο που δεν βλάπτουν».
Στην πραγματικότητα, όπως καταγράφει ο Max Eastman, «Η ιδέα ενός επίγειου παραδείσου στην οποία όλοι οι άνθρωποι συνυπάρχουν σαν αδέρφια για 1000 χρόνια χρησιμοποιείται για να δικαιολογούνται εγκλήματα και διαστροφές που ξεπερνούν ό, τι έχει δει ποτέ ο σύγχρονος κόσμος».
Σκεφτείτε τις εναλλακτικές
Η ηθική και η δικαιοσύνη του συστήματος του ανταγωνιστικού καπιταλισμού, λοιπόν, δεν είναι δυνατό να εκτιμηθούν αν δεν εξετασθούν πλήρως οι άλλες εναλλακτικές που παρατηρούνται στον πραγματικό κόσμο. Γιατί, όπως μας υπενθυμίζει ο αείμνηστος φιλελεύθερος καθηγητής οικονομικών Arthur Shenfield, «αποτελεί ξεκάθαρη ιστορική αλήθεια ότι η μεταχείριση ενός ανθρώπου από άλλον άνθρωπο έγινε ορατά πιο ανθρώπινη ταυτόχρονα με την εμφάνιση του καπιταλισμού».
Οι στάσεις και οι πολιτικές απέναντι στην τιμωρία του εγκλήματος, τη μεταχείριση των γυναικών, των ανθρώπων με ψυχικές ασθένειες, των νοητικώς υστερημένων, των χωλών, οι στάσεις απέναντι στη δουλεία, τη δουλοπαροικία, και η μεταχείριση των εργαζομένων, άλλαξαν δραματικά προς το καλύτερο κατά την εμφάνιση του βιομηχανικού καπιταλισμού. Μάλιστα, παρατηρήθηκε και μια «έκρηξη φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων στις χώρες που βίωσαν την εντονότερη επίδραση των καπιταλιστικών αρχών και πρακτικών». Το οικονομικό σύστημα της ιδιοκτησίας, των ηθελημένων ανταλλαγών, και των ελεύθερων αγορών έφεραν, κατά τον Shenfield, μια βελτίωση σε σχέση με το παρελθόν και οπωσδήποτε μια βελτίωση σε σχέση με τις σοσιαλιστικές δικτατορίες του 20ου αιώνα.
Στην προκαπιταλιστική Χριστιανοσύνη, οι άνθρωποι παρακινούντο, για αιώνες, να μην εναποθέτουν τον θησαυρό τους στη γη, αλλά στον ουρανό, για να αποφεύγονται η απληστία και ο εγωκεντρισμός, να φροντίζονται οι φτωχοί, οι ασθενείς, οι χήρες και τα ορφανά, και να μεταχειρίζονται όλους τους Χριστιανούς, αν όχι και τους άλλους, ως ανθρώπους. Και όμως, η φυσιολογική και γενική μεταχείριση ανθρώπων από ανθρώπους ήταν από κάθε άποψη τόσο απάνθρωπη σε σχέση με τα σύγχρονα επίπεδα που δεν θα μπορούσαμε να τη φανταστούμε αν δεν ήταν αυτή που ξέρουμε ότι συνδέεται με τις μετακαπισταλιστικές σοσιαλιστικές κοινωνίες της εποχής μας. Και αυτές οι σοσιαλιστικές χώρες είναι γνωστές όχι μόνο για τη γενική βαναυσότητα και καταπίεσή τους, αλλά και για τις ηχηρές διακηρύξεις τους ότι βρίσκονται σε διαδικασία δημιουργίας μιας συντροφικής κοινωνίας χωρίς απληστία και εγωκεντρισμό!
Κατά τον οικονομολόγο Benjamin Rogge, είναι γεγονός ότι «το πιο σημαντικό κομμάτι της υπεράσπισης της οικονομικής ελευθερίας δεν είναι τόσο η δραματική της επιτυχία στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά περισσότερο η συνέπειά της με κάποιες αξίες θεμελιώδεις για τη ζωή». Γιατί η ατομική και, κατά συνέπεια, η πολιτική ελευθερία δεν είναι «ηθικά αδιάφορες», αλλά απαραίτητες προϋποθέσεις της ηθικής.
Στο The Road to Serfdom, ο F. A. Hayek μας υπενθυμίζει τις βασικές θεμελιώδεις προϋποθέσεις μιας ηθικής ζωής:
Είναι … παλιά ανακάλυψη ότι τα ήθη και οι ηθικές αξίες θα αναπτύσσονται μόνο σε ελεύθερα περιβάλλοντα και ότι, γενικά, οι ηθικές προδιαγραφές των ανθρώπων και των τάξεων είναι υψηλές μόνο όπου οι άνθρωποι έχουν βιώσει την ελευθερία για πολλά χρόνια –και ανάλογα με το ποσοστό ελευθερίας που διαθέτουν … Ότι η ελευθερία είναι η μήτρα που χρειάζεται για την ανάπτυξη των ηθικών αξιών –βέβαια, όχι μόνο μίας αξίας ανάμεσα σε πολλές, αλλά πηγή όλων των αξιών- είναι γεγονός αυταπόδεικτο. Μόνο όπου το άτομο έχει ελευθερία επιλογής, και την ευθύνη που την διέπει, έχει την ευκαιρία να επιβεβαιώνει τις υπάρχουσες αξίες, να συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξή τους, και να αποκτά ηθικό πλεονέκτημα.
Η ηθική και οι αγορές
Φαίνεται ότι το σύστημα της ελεύθερης οικονομίας, στο οποίο οι συναλλαγές είναι ηθελημένες και αμοιβαία επωφελείς, είναι αναγκαία συνθήκη για μια ηθική τάξη στην οποία η ακεραιότητα της ατομικής συνείδησης γίνεται σεβαστή. Ο Hayek επισημαίνει ότι μόνο
όπου εμείς οι ίδιοι είμαστε υπεύθυνοι για τα δικά μας συμφέροντα … έχει η απόφασή μας ηθική αξία. Η ελευθερία να διαμορφώνουμε την δική μας συμπεριφορά όπου οι υλικές συνθήκες μας αναγκάζουν σε μια επιλογή, και η ευθύνη για την διαχείριση της ζωής μας βάσει της συνείδησής μας, είναι η ατμόσφαιρα στην οποία μπορεί μόνο να αναπτυχθεί η ηθική και στην οποία οι ηθικές αξίες διαμορφώνονται καθημερινά με την ελεύθερη βούληση του ατόμου. Η υπευθυνότητα, όχι απέναντι σε κάποιον ανώτερο, αλλά απέναντι στη συνείδησή μας, η επίγνωση ενός καθήκοντος που δεν ασκείται από εξαναγκασμό … και να αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες των αποφάσεών μας, είναι η ίδια η ουσία της ηθικής που αξίζει το όνομά της.
«Βέβαια», προσθέτει ο Hayek σε άλλη περίπτωση, «είναι άδικο να κατηγορούμε ένα σύστημα ως πιο υλιστικό επειδή επιτρέπει στο άτομο να αποφασίσει αν προτιμά το υλικό κέρδος αντί για άλλα είδη αριστείας».
Όποιοι και αν είναι οι σκοποί των ατόμων, όσο ενάρετοι ή όχι και αν είναι, ο «χυδαίος υπολογισμός της αγοράς» εξακολουθεί να είναι ο πιο ανθρώπινος τρόπος που έχει βρεθεί για να αντιμετωπιστούν τα οικονομικά προβλήματα της ανεπάρκειας και της δύσκολης κατανομής των πρώτων υλών.
Στο Man, Economy and State, ο Murray Rothbard μας υπενθυμίζει έντονα ότι «σε έναν κόσμο ηθελημένης κοινωνικής συνεργασίας μέσα από αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές … είναι φανερό ότι παρέχεται ευρύ έδαφος για την ανάπτυξη της κοινωνικής συμπόνιας και της ανθρώπινης φιλίας». Βέβαια, «είναι πολύ πιο πιθανό ότι τα συναισθήματα της φιλίας και της κοινωνίας είναι τα αποτελέσματα ενός καθεστώτος συμβατικής κοινωνικής συνεργασίας παρά η αιτία του».
Ο καπιταλισμός τείνει να ευνοεί αυτούς που τηρούν την ιερότητα των συμβολαίων τους, λόγω του σεβασμού και της εφαρμογής των δικαιωμάτων στην ιδιοκτησία. Η εργασιακή ηθική, η οποία ενθαρρύνεται από τον θεσμό της ιδιοκτησίας, αντιπροσωπεύει μια σημαντική πηγή ηθικής ευθύνης, όπως και μια συνεχή υπενθύμιση ότι οι ενέργειές μας εμπεριέχουν κάποιο κόστος –ένα γενικότερο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτά τα απαραίτητα συστατικά μιας κατάστασης ελεύθερης αγοράς, μας λέει ο Shenfield, χαρακτηρίζουν ένα σύστημα κοινωνικών θεσμών που ενθαρρύνουν τον αλληλοσεβασμό για κάθε άτομο:
Αυτό που θέλουμε πάνω από όλα για τον εαυτό μας, και το οποίο θα πρέπει να δίνουμε και στον πλησίον μας, είναι η ελευθερία να επιδιώκουμε τους δικούς μας στόχους … Ως απόρροια αυτής της ελευθερίας θέλουμε οι άλλοι να σέβονται την ατομικότητά μας, την ανεξαρτησία μας, και την ύπαρξή μας ως υπεύθυνους ανθρώπους … Αυτή είναι η θεμελιώδης ηθική την οποία απαιτεί και καλλιεργεί ο καπιταλισμός. Μόνο αυτός από όλα τα οικονομικά συστήματα διέπεται από τον σεβασμό για τα ελεύθερα, ανεξάρτητα άτομα. Όλα τα άλλα συστήματα αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως κατώτερες οντότητες, σε διαφορετικό βαθμό.
Ειρηνικό εμπόριο
Οι διαδικασίες με τις οποίες ικανοποιούμε την ανθρώπινη βούληση μέσα από την κοινωνική συνεργασία δεν καλύπτουν, βέβαια, όλους τους σκοπούς στους οποίους αποβλέπουν τα άτομα. Η αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας και της εσωτερικής γαλήνης πρέπει να γίνεται από το ίδιο το άτομο και μόνο μέσα του. Εν τούτοις, οι ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις είναι γενικά πολύ πιο ειρηνικές κάτω από ένα σύστημα ιδιοκτησίας και ελεύθερου εμπορίου. (Η ακμή του καπιταλισμού, την περίοδο μεταξύ του Βατερλώ και του Α’ Παγκοσμίου, ήταν ένας αιώνας σχετικά ειρηνικός∙ ο 20ος αιώνας ήταν ένας από τους πιο αιματοβαμμένους, εξαιτίας σοσιαλιστικών καθεστώτων όπως των Χίτλερ, Στάλιν, Μάο και Πολ Ποτ).
Επιπλέον, οι Shenfield, Hayek, και άλλοι, μας υπενθυμίζουν ότι ο ανταγωνιστικός καπιταλισμός ήταν το πρώτο κοινωνικό σύστημα που κίνησε τη θέληση του ανθρώπου να γίνει πλούσιος και να μπορεί να συμμετέχει στην ειρηνική παροχή μεγαλύτερων ποσοτήτων αγαθών και υπηρεσιών και για τους συνανθρώπους του, ιδιαίτερα στη μεγαλύτερη αφθονία για την εργατική τάξη και για τους φτωχούς.
Και να θυμάστε, μας προειδοποιεί ο Shenfield, ότι «η εναλλακτική της εξυπηρέτησης της βούλησης των άλλων ανθρώπων» μέσα από τις εθελοντικές συναλλαγές είναι «να παίρνετε την εξουσία από αυτούς». Όπου έχει κυριαρχήσει ο σοσιαλισμός, αυτό όχι μόνο έχει σημάνει χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο για τους περισσότερους, «αλλά και τον υποβιβασμό τους σε υπηρέτες από την νέα προνομιακή τάξη των σοσιαλιστών ηγετών».
Η υπεράσπιση της ηθικότητας και της δικαιοσύνης του συστήματος του καπιταλισμού βασίζεται στην οικεία και συμπληρωματική σχέση που υπάρχει μεταξύ της ιδιοκτησίας και των εθελοντικών συμφωνιών και της κυριαρχίας του ατόμου πάνω στη ζωή του. Στην πραγματικότητα, «θα μπορούσε να πει κανείς», όπως λέει ο James V. Schall στο Religion, Wealth, and Poverty, «ο καπιταλισμός, αντί να αλλοτριώσει τον άνθρωπο, του επέτρεψε επιτέλους να αποκτήσει την πλήρη ατομικότητα που ο Χριστιανισμός πάντα του απέδιδε, ως τον κτήτορα μιας ξεχωριστής ηθικής συνείδησης».
Ο Paul Johnson μας υπενθυμίζει, όμως, ότι «τείνουμε να θεωρούμε δεδομένη την έννοια της ατομικότητας. Και όμως πρόκειται για μια συγκριτικά μοντέρνα ιδέα –όχι παλιότερη από τον καπιταλισμό∙ μετά βίας παλιότερη από τη Βιομηχανική Επανάσταση».
Ελεύθεροι και υπεύθυνοι
Η «αυγή της συνείδησης», αυτό το σημείο της ιστορίας όπου για πρώτη φορά προβλήθηκε το επιχείρημα ότι οι άνθρωποι είναι ηθικά ελεύθεροι και, ως αποτέλεσμα, υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, εμφανίστηκε στην Αίγυπτο, έπειτα έγινε αντικείμενο δανεισμού και αναπτύχθηκε από τους Εβραίους. Ο Ιησούς και ο επιφανής απόστολος Παύλος παρουσίασαν σε γενικές γραμμές την άποψη που αναγνώριζε ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δική του μοναδική προσωπικότητα. Πρόκειται για μια ουσιαστικά ατομιστική προσέγγιση του κόσμου στην οποία, για πρώτη φορά, η ψυχή ενός ατόμου είναι το πιο σημαντικό πράγμα για αυτό. Ο Χριστιανισμός παρείχε ένα περιβάλλον στο οποίο τα άτομα, για να σώσουν την ψυχή τους, έκαναν επιλογές βάσει της ελεύθερης βούλησής τους.
Όχι μόνο η Εκκλησία βρήκε ότι η ψυχή του καθενός άξιζε να σωθεί, αλλά ο Χριστιανισμός επίσης «εμφύτευσε την έννοια του κράτους δικαίου» και συνείσφερε σημαντικά στην εγκαθίδρυση της ιδέας της ιδιοκτησίας και των τίτλων κυριότητας στον Δυτικό κόσμο. Ομολογουμένως, αυτές οι συνεισφορές έγιναν κυρίως για να προστατευτεί η εκκλησία, οι θεσμοί και οι περιουσίες της, από την εξουσία του κράτους. Αλλά χρόνο με το χρόνο, η αρχή του κράτους δικαίου και η κατοχή ιδιοκτησίας σταδιακά πέρασαν και στις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων.
«Η σύνδεση μεταξύ χριστιανικής ηθικής και καπιταλισμού ουσιαστικά επικεντρώνεται, με αυτόν τον τρόπο, στον ρόλο και τη σημασία του ατόμου», σύμφωνα με τον Paul Johnson:
Περισσότερο από κάθε άλλη δύναμη, λοιπόν, οφείλουμε την αναγνώριση της ατομικότητάς μας στον καπιταλισμό … και ο ατομισμός έχει τις ρίζες του στο Ιουδαιοχριστιανικό δόγμα της συνείδησης και της ελεύθερης βούλησης. Η ελεύθερη βούληση σημαίνει επιλογή: η ηθική λειτουργία της κοινωνίας, ο τρόπος με τον οποίο εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες των ανθρώπων από τους οποίους αποτελείται, υφίσταται όταν διευκολύνει τη διαδικασία επιλογής, επιτρέπει στις συνειδήσεις να ενημερώνονται μόνες τους, και έτσι προσφέρει στο άτομο τη σπουδαιότερη δυνατή ευκαιρία να εκπληρώσει τον ρόλο του. … Αυτό, ουσιαστικά, είναι η ηθική βάση του καπιταλισμού.
Συμπεραίνω, λοιπόν, ότι το σύστημα των ελεύθερων και των ανοιχτών αγορών είναι πιο ευεργετικό για την τελειοποίηση, ή έστω τη βελτίωση, της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου και τείνει να δημιουργεί και να καθιστά πιο πιθανή την ηθική συμπεριφορά. Ενώ είναι παραδεδεγμένο ότι η «κοινωνία» καθεαυτή δεν μπορεί να είναι ηθική ή ανήθικη, ότι μόνο τα άτομα αποτελούν ηθικά υποκείμενα, θα φαινόταν, μετά τα επιχειρήματα που προβλήθηκαν από τον Shenfield, ότι ένα οικονομικό σύστημα «αν τα βασικά του χαρακτηριστικά κατά μέσο όρο καλλιεργούν θετικά ή ενισχύουν τις ηθικές ή τις ανήθικες ατομικές συμπεριφορές, είναι ένα ηθικό ή ανήθικο σύστημα ως προς τις επιδράσεις του» (τα πλάγια στοιχεία προστέθηκαν από τον αρθρογράφο). Όπου τα δικαίως ληφθέντα δικαιώματα ιδιοκτησίας γίνονται αντικείμενα υπεράσπισης, τα συμβόλαια τηρούνται και εφαρμόζεται κράτος δικαίου, τότε «η εθελοντική φύση των καπιταλιστικών συναλλαγών μας οδηγεί στον σεβασμό για τους άλλους».
Για τον John Stuart Mill, η δικαιοσύνη αποτελεί επίσης ηθικό ζήτημα:
Το αν η αδικία αποτελείται από τη στέρηση μιας ιδιοκτησίας από ένα άτομο, την διάσπαση μιας πίστης, την χειρότερη μεταχείρισή του από όσο αξίζει ο ίδιος ή από άλλους ανθρώπους που δεν έχουν κάτι περισσότερο σε σχέση με αυτόν, σε κάθε περίπτωση η υπόθεση υποδηλώνει δύο πράγματα –μια εσφαλμένη πράξη, και κάποιο άτομο που έχει δεχθεί αυτή την πράξη … Η δικαιοσύνη υποδηλώνει κάτι που όχι μόνο είναι σωστό να κάνουμε, και λάθος να μην κάνουμε, αλλά που μπορεί κάποιος να πάρει από μας ως ηθικό δικαίωμα.
Η δικαιοσύνη, υποστηρίζει ο Henry Hazlitt στο The Foundations of Morality, «αποτελείται από τις κοινωνικές συμφωνίες και τους κανόνες που προωθούν περισσότερο την κοινωνική συνεργασία». Κατά συνέπεια, ένα σύστημα ηθικών διατάξεων που λέγεται «καπιταλισμός» είναι αδιαμφισβήτητα πιο συνεπές με την δικαιοσύνη με αυτήν την έννοια από κάθε άλλο σύστημα κοινωνικών διατάξεων που έχουμε στη διάθεσή μας ακόμα και νοητά.
Ο προφανής ανήθικος χαρακτήρας των σοσιαλιστικών δικτατοριών, όπου οι πιο βασικές ανθρώπινες ελευθερίες καταπνίγονται και έχουν δολοφονηθεί εκατομμύρια άνθρωποι στο όνομα μιας νέας κοινωνικής τάξης, αποδεικνύει την υπεροχή του ιδιοκτησιακού, αποκεντρωμένου συστήματος αγορών.
Ο σπουδαίος Γάλλος οικονομολόγος και κοινωνικός κριτικός Frederic Bastiat, απεικόνισε τον 19ο αιώνα, γράφοντας, τα επιθυμητά χαρακτηριστικά μιας πραγματικά ηθικής και δίκαιης τάξης. Έθεσε αυτό το ερώτημα:
Ποιες χώρες περιέχουν τους πιο ειρηνικούς, τους πιο ηθικούς και τους πιο χαρούμενους λαούς; Αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται στις χώρες όπου ο νόμος ελάχιστα εμπλέκεται στις προσωπικές τους υποθέσεις∙ όπου νιώθουν λιγότερο την παρουσία της κυβέρνησης∙ όπου το άτομο έχει τη μεγαλύτερη προτεραιότητα, και η ελεύθερη άποψη τη μεγαλύτερη επιρροή∙ όπου οι διοικητικές εξουσίες είναι πιο λίγες και πιο απλές∙ όπου οι φόροι είναι πιο ελαφροί και σχεδόν ίσοι∙ … όπου τα άτομα και οι ομάδες αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους πιο ενεργά, και κατά συνέπεια όπου τα ήθη των … ανθρώπων βελτιώνονται συνέχεια∙ όπου το εμπόριο, οι συναθροίσεις και οι εταιρίες είναι λιγότερο περιορισμένα∙ όπου η ανθρωπότητα σχεδόν πάντα ακολουθεί τις φυσικές της τάσεις∙ … εν συντομία, οι πιο ευτυχισμένοι, ηθικοί και ειρηνικοί άνθρωποι είναι αυτοί που σχεδόν πάντα ακολουθούν αυτήν την αρχή: αν και η ανθρωπότητα δεν είναι τέλεια, όμως, όλη η ελπίδα εναπόκειται στις ελεύθερες και ηθελημένες πράξεις των ανθρώπων μέσα στα πλαίσια των δικαιωμάτων τους∙ ο νόμος ή η δύναμη δεν χρησιμοποιούνται για τίποτα άλλο πέρα από την παροχή γενικής δικαιοσύνης.
Βάσει των επιχειρημάτων των Hazlitt, Shenfield, Bastiat, και των υπολοίπων, ένα πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό ερώτημα μένει να απαντηθεί. Γιατί ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης που έχει ωθήσει σε ιστορικά πρωτοφανή αύξηση του βιοτικού επιπέδου εκείνων των χωρών όπου εφαρμόστηκαν οι αρχές του και ταυτόχρονα έκανε τόσα για να μειώσει την απάνθρωπη μεταχείριση ανθρώπου από άνθρωπο κατά την ανάδειξή του έχει φτάσει στο σημείο να έχει τέτοια χαμηλή υπόληψη στη σκέψη τόσων εκατομμυρίων ανθρώπων;
Ο Hayek είχε δίκιο όταν επέμενε ότι «πρέπει να καταστήσουμε για άλλη μια φορά την μελέτη της ελευθερίας ένα συναρπαστικό διανοητικό ζήτημα». Και ηθικό, επίσης.
